انتخاب پیمانکاران همگام با محیط زیست در صنعت ساختمان، چالش‌‌ها و فرصتها حذف پیمانکاران ناکارآمد از فرایند مناقصه سیدحسن کیا علی جهان چکیده بحث محیط‌زیست و آلایش آن دیر زمانی است که دیگر فقط مشکل صنایع و سازمان‌ها به صورت منفرد، یامشکل ملی تلقی نمی‌شود. درحال حاضر دنیا با بحران‌های زیست‌محیطی زیادی دست به گریبان […]
انتخاب پیمانکاران همگام با محیط زیست در صنعت ساختمان، چالش‌‌ها و فرصتها
حذف پیمانکاران ناکارآمد از فرایند مناقصه
سیدحسن کیا
علی جهان
چکیده
بحث محیط‌زیست و آلایش آن دیر زمانی است که دیگر فقط مشکل صنایع و سازمان‌ها به صورت منفرد، یامشکل ملی تلقی نمی‌شود. درحال حاضر دنیا با بحران‌های زیست‌محیطی زیادی دست به گریبان است. دنیای توسعه‌یافته امروز سرانجام متوجه شده است که مشکلات زیست‌محیطی ناشی از توسعه دیگر مورد پذیرش جهانی نیست. همچنین یکی از مهم‌ترین کارهایی که در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای اجرای پروژه‌های به نحو مطلوب می‌توان انجام داد انتخاب پیمانکار مناسب برای اجرای این پروژه‌ها است. در واقع، پیمانکاران به عنوان جزء لاینفک و بسیار مهم هستند در فرایند پروژه‌ها مطرح می‌شوند. آنها در واقع، تأمین‌‌کننده عمده خدمات و تجهیزات مورد نیاز پروژه‌ها هستند. این پژوهش در نظر دارد به تبیین فرصتها و چالش‌های انتخاب پیمانکاران در بخش ساختمان بپردازد.
مقدمه
امروزه، محیط‌زیست طبیعی مورد تهدید است زیرا، انسان با کمک فناوری، قادر است تا در سطح کره زمین، به تخریب محیط زیست اقدام کند (بوردیو، ۲۰۰۴). بروز بحران‌های زیست‌محیطی موجب طرح این پرسش شده است که آیا محیط‌زیست می‌تواند ادامه رفتار فعلی انسان‌ها را دوام بیاورد؟ هر روز بر این آگاهی افزوده می‌شود که نمی‌توان همانند گذشته به مصرف منابع جهان ادامه داد (رشرم، ۲۰۰۰) و نشانه‌های تنگناهای زیست‌محیطی در همه جا آشکار شده است. اگرچه آمار و اطلاعات پیرامون وضعیت محیط‌زیست لازم است اما، بیش از این که به اطلاعات علمی درباره خسارات وارد شده به زمین نیاز باشد، به توافقی درباره چگونگی رفتار نسبت به این سیاره نیاز است (رابینسون، ۱۳۷۸).
طرح‌های عمرانی به عنوان زیربنای توسعه و شکوفایی کشور به حساب می‌آید و در نظام اقتصادی و بودجه‌بندی کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. بنابراین بخش بزرگی از بودجه کشور را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین سازندگی در کشور ما هم اکنون با اهمیت بالایی روبه‌رو است.
پیمانکار در هر پروژه عمرانی نقش اصلی و اساسی را ایفا می‌کند. انتخاب پیمانکار جزو تصمیمات کلیدی مدیران و تصمیم‌گیرندگان بشمار می‌رود. لذا شناسایی و ارزیابی یکسری از معیارهای انتخاب پیمانکار باعث حذف پیمانکاران ناکارآمد از فرایند مناقصه خواهد شد. به جهت بیشینه شدن سطوح عملکرد پیمانکاران گزینش شده و کمینه کردن قصور و خطا‌ها در بر آورده کردن نیاز جامعه و استانداردهای سازمان، نیاز است معیارها جمع‌آوری و پردازش شود.
در این میان به علت تنوع و تعدد پیمانکارانی که بالقوه، دارای شرایط و توانایی‌های لازم جهت انجام پیمان و پروژه هستند، مسأله مهم آن است که کدام پیمانکار باید انتخاب شود. پس بناچار، باید ابتدا پیمانکاران را ارزیابی، رتبه‌بندی و پس از، آن انتخاب کرد تا اجرای پروژه به بهترین نحو، تضمین شود.
عدم توجه به این مهم باعث می‌شودکه اجرای پروژه از لحاظ زمانی طولانی‌تر، با کیفیت پایین‌تر و هزینه بالاتر با توجه به هزینه استهلاک و خوابیدگی سرمایه و ضرر ناشی از عدم تکمیل و تحویل به موقع پروژه انجام پذیرد. همچنین، در بعضی مواقع، امکان بروز عدم توجیه اقتصادی پروژه نیز وجود دارد.
به عنوان مثال پروژه اکتشاف نفت و گاز در کویر با مبلغ ۱۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۸۵ به شرکت چینی «ساینو پک» واگذارشد تا کلیه مسایل مربوط به اکتشاف اولیه، مطالعات ژئوفیزیکی و لرزه‌نگاری ظرف مدت دو سال در این بلوک انجام شود. اما پیمانکار چینی این طرح اکتشافی بدون اجرای کامل قرارداد قصد خروج از کشور را دارد.
به‌طور متوسط، حدود ۱۵درصد از تولید ناخالص ملی در جهان صرف اجرای پروژه‌ها می‌شود و حدود ۱۰درصد از اقتصاد جهانی در این صنعت جریان دارد. از آنجا که حجم بسیار قابل ملاحظه صنعت، پروژه‌های عمرانی است، اهمیت آن در اقتصاد جهانی کاملاً مشهود است.
از طرف دیگر، در اقتصاد توسعه، از آنجا که سرمایه‌گذاری‌های دولت صرف گسترش ظرفیت‌های تولیدی، زیربنایی و به‌طورکلی زیرساخت‌ها می‌شود، پروژه، لبه برنده و کارساز توسعه هر کشور تلقی می‌شود، اما شرط لازم این است که هزینه‌های عمرانی دولت، از یک سو صرف اجرای پروژه‌های مناسب و ارزیابی شده شود و از سوی دیگر این پروژه‌ها برای اجرا به پیمانکار مناسب سپرده شود.
با توجه به اهمیت مطالب ذکر شده باید به گونه‌ای مانع از دست رفتن سرمایه‌های کشور شد که بخشی از آن از طریق شرکت‌های ساختمانی، به عنوان یکی از بازوهای عملیاتی دولت هزینه می‌شود. این تحقیق با تعیین شاخص‌ها، معیارهای صحیح و عوامل مؤثر انتخاب پیمانکار، تعیین رابطه کمی بین معیارها و شاخص‌ها، تجزیه و تحلیل سیستماتیک و نهایتاً الگوی رتبه‌بندی در زمینه ارزیابی و انتخاب پیمانکار را ارایه می‌دهد. با به‌کارگیری نتایج حاصل از این تحقیق که بر مبنای دخالت و مشارکت آراء و نظرات خبرگان سیستم در تصمیم‌گیری‌ها انجام می‌شود، می‌توان از سلیقه‌ای شدن تصمیمات اجتناب نمود .علاوه بر این، با اولویت بندی معیارهای تعیین‌‌کننده و اثرگذار در تصمیم‌گیری، انتخاب پیمانکار و تعیین مستندات منطقی علمی یک سیستم پشتیبانی از تصمیمات حاصل می‌شود به گونه‌ای که تصمیم‌گیری برای مدیران ارشد با هر گونه جابه‌جایی در سطوح مدیریتی، این معیارها، اولویت‌ها و استاندارد‌ها اثرگذار بمانند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
در دنیای امروز توسعه پایدار به یک ضرورت استراتژیک برای کسب و کار و یک نیروی بنیادین برای دستیابی به تکامل و موفقیت تبدیل شده است. این تکامل به ۳ جزء اصلی که به «۳ حرف آخر» معروف می‌باشند تقسیم می‌شود: مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی.
امروزه اهمیت محیط زیست و نقش حیاتی آن در توسعه و پیشبرد کشورها، از جمله کشورهای جهان سوم، امری انکار ناپذیر است .استفاده مطلوب از محیط زیست در کشور می‌تواند ضامن ماندگاری و توسعه پایدار باشد و عدم توجه به آن می‌تواند متضمن مسایلی باشد که مجموعه برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور را با مخاطره روبه‌رو سازد .از این رو درک درست از نقش عوامل بازدارنده و کاستن از میزان آنها در مقابل تقویت عوامل مشوق می‌تواند به موفقیت در امر حفاظت از محیط زیست بینجامد.
در واقع چالش موجود، چگونه زندگی کردن بر روی زمین نیست بلکه، قبولاندن این چگونگی به افراد است(فریکر، ۲۰۰۲). در این راستا، می‌توان به بیانیه هشدار دانشمندان به بشریت در سال ۱۹۹۲، اشاره کرد که در آن بیش از ۱۰۰۰ دانشمند از ۷۲ کشور و از جمله ۱۰۵ برنده جایزه نوبل، با انتشار نامه‌ای اعلام نمودند که برای توجه به زمین، اخلاق و شیوه نگرش جدیدی لازم است. این اخلاق می‌باید حرکت عظیمی را برانگیزد و رهبران، حکومت‌‌ها و انسان‌های بی‌میل را وادارد که تغییرات لازمه را ایجاد کنند (توکر، ۲۰۰۱). با درک اهمیت اخلاق در حفاظت از محیط زیست، افراد مختلف سعی کرده‌اند تا نظریه‌ها و رهیافت‌هایی پیرامون اخلاق زیست‌محیطی ارایه دهند.
اخیرا روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره به منظور کمک به تصمیم‌گیرندگان به منظور تصمیم‌سازی مناسب و با در نظر گرفتن مجموعه معیارها، کاربرد زیادی در زمینه‌های مختلف علمی داشته است. یکی از مهم‌ترین موضوعات در ارزیابی آثار محیط‌زیستی در انتخاب پیمانکاران پروژه‌های ساختمانی است. در ارزیابی معمول آثار زیست‌محیطی به خصوص در ایران غالباً شدت اثر به عنوان یگانه معیار کمی برای ارزیابی آثار محیط‌زیستی مطرح است و سایر معیارها به صورت کیفی و توصیفی ایفای نقش می‌کنند که برای کمی‌سازی آنها از قضاوت‌های کارشناسی استتفاده می‌کنند که در بسیاری از مواقع به دلیل عدم دقت کافی یا یک جانبه نگری از قاطعیت ارزیابی کاسته و نتیجه‌گیری در مورد آن را دچار ابهام می‌کند. لذا استفاده از روشی معتبر برای کمی‌سازی معیارهای کیفی و تحلیل یکپارچه آن ضروری بوده و موجب افزایش اعتماد به نتایج تحلیل‌‌ها و ارزیابی‌‌ها می‌شود.
از طرفی دیگر مسأله انتخاب پیمانکار مسأله پیچیده‌ای است که بستگی به معیارهای زیادی دارد که در بسیاری از موارد داده‌های غیرقطعی و نادقیق را شامل می‌شوند. همچنین تعداد این معیارها نیز متفاوت و روابط بین معیارهای سطوح بالاتر و زیر معیارهای سطوح پایین‌تر پیچیده است.
شرکت‌ها و سازمان‌های بسیاری وجود دارند که ممکن است قسمتی از فعالیت‌هایشان را به صورت پیمانی به شرکت‌های دیگری واگذار نمایند .در اکثر کشورها پروژه‌های عمرانی به دست پیمانکاران انجام می‌شود. عدم انتخاب پیمانکار مناسب می‌تواند منجر به افت کیفیت انجام پروژه شود و حتی در بعضی از موارد معلق شدن و ناتمام ماندن پروژه‌ها را در پی دارد.
انتخاب پیمانکار به شیوه سنتی (کمترین قیمت پیشنهادی) باعث می‌شود که پیمانکاران به انجام پروژه با کمترین قیمت ترغیب شوند و اجرای هر کاری با کمترین قیمت می‌تواند منجر به افت کیفیت شود. با توجه به این که پروژه‌های عمرانی معمولاً بودجه‌های میلیاردی دارند، انتخاب پیمانکاران نامناسب برای این طرح‌ها می‌تواند خسارت زیادی را به کشور تحمیل نماید.
تعریف اصطلاحات و واژه‌ها
– پیمانکار: شخصیت حقیقی یا حقوقی است که طرف دیگر امضا کننده پیمان بوده و اجرای عملیات موضع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان بر عهده می‌گیرد.
– پیمانکار سبز: پیمانکاری که در کار خود به اصول زیست‌محیطی پایبند بوده و مسایل مربوط به حفاظت از محیط زیست را در اولویت کاری خود قرار دهد.
– کارفرما: شخصیتی حقیقی یا حقوقی است که امضاکننده یک طرف پیمان بوده و اجرای عملیات موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان به پیمانکار واگذار می‌کند.
– انتخاب سبز: در نظر گرفتن معیارهای زیست‌محیطی برای انتخاب پیمانکاران
مروری بر ادبیات تحقیق
از عمده‌‌ترین تحقیقاتی که در این زمینه انجام گرفته می‌توان به گزارش بررسی و رفع علل افزایش هزینه طرح‌های عمرانی، سیستم‌های مختلف اجرایی پروژه و پیشنهاد نحوه انتخاب سیستم بهینه برای اجرای طرح‌های عمرانی کشور، بررسی مشکلات اجرایی طرح‌های عمرانی در دستگاه‌های دولتی، تیم‌سازی در پروژه‌های احداث و ایمنی در پروژه‌های احداث اشاره کرد. فنون و روش‌های ریاضی برنامه‌ریزی اگرچه جوابی بهینه را ارایه می‌نماید، اما تحت شرایط و مفروضات خاصی، از این نوع توانایی برخوردار هستند. این دسته از فنون نیازمند اطلاعات اولیه دقیق و قطعی هستند که در مسایل واقعی، امکان تهیه این اطلاعات یا فراهم نیست و یا با صرف هزینه بالا میسر می‌شود. از طرف دیگر، در این روش‌ها، در نظر گرفتن تمامی ابعاد و جنبه‌های مسأله امکان‌پذیر نیست، بلکه جنبه‌هایی که حالت کمی داشته باشند لحاظ شده و سنجش و ارزیابی آنها مقرون به صرفه است.
در بخش پیشینه تحقیق اکثر مقالات علمی خارجی ارایه شده در زمینه ارزیابی و انتخاب پیمانکاران در مناقصات مورد بررسی قرار گرفتند. تحقیقات در این زمینه از سال ۱۹۸۰ آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. با وجود این‌که اکثر مقالات ارایه شده قبل از سال‌های ۲۰۰۰ موجود بودند اما در سال‌های اخیر در اینترنت قابل دسترسی بوده‌اند. در انگلیس «گری هالت» و همکارانش به بررسی این مقوله پرداختند و مدل‌های متنوعی را ارایه دادند که همگی آنها چندمعیاره بودند.
همچنین آنها در این زمینه مطالعات موردی نیز در کشور انگلستان انجام دادند. گری هالت در سال ۱۹۹۸ در مقاله‌ای تحت عنوان «کدام روش برای انتخاب پیمانکاران؟» به جمع بندی مطالعات انجام شده در این زمینه می‌پردازد.
وی در مقاله خود روش‌های استفاده شده در زمینه انتخاب پیمانکاران را مورد تحلیل قرار می‌دهد. این روش‌ها در یک دسته‌بندی کلی عبارتند از:
-۱ رویکرد سفارشی (BA)
-۲ تحلیل چند معیاره ((MAA
-۳ تئوری مطلوبیت چند معیاره (MAUT)
-۴ رگرسیون چندگانه (MR)
-۵ تحلیل خوشه‌ای (CA)
۶ -تئوری مجموعه‌های فازی (FST)
-۷ تحلیل تفکیک‌کننده چند متغیره ((MDA
راسل و همکارانش نیز از سال ۱۹۸۷ تلاش‌های گسترده‌ای را بر روی ارزیابی و انتخاب پیمانکاران در آمریکا انجام دادند. راسل تز دکترای خود را نیز به‌طور خاص به این موضوع اختصاص داد و چندین رویکرد ساختاری و نرم‌افزاری را برای این موضوع پیشنهاد داد. وی همچنین در این خصوص مطالعات موردی را نیز در آمریکا انجام داد. در کشورهای آسیایی نیز چندین مدل برای ارزیابی و انتخاب پیمانکاران ارایه شد که در این زمینه در هنگ‌کنگ فعالیت‌های گسترده‌تری صورت گرفت.
در تحقیقی با بررسی دلایل به خدمت‌گیری پیمانکاران عنوان شده که تخصصی شدن فعالیت‌ها و خدمات باعث شده است تا اکثر شرکت‌ها مایل باشند کارهای مختلف خود را به شرکت‌های دیگر بسپارند .شرکت‌هایی که محصولات پیچیده تولید می‌کنند (مانند شرکت‌های خودروساز) ناگزیرند تمام یا بخشی از قطعات زیرمجموعه‌های خود را به شرکت‌های دیگر واگذار کنند. این شرکت‌ها در واقع پیمانکاران شرکت اصلی هستند. ارزیابی و انتخاب پیمانکار مناسب یکی از مسایل بسیار مهمی است که اگر در آن دقت شود، از بروز مسایل و مشکلات زیادی در آینده جلوگیری خواهد کرد.
پیمانکاران پروژه‌های عمرانی ممکن است براساس عباراتی چون زمان، هزینه و کیفیت کار مورد سنجش قرار گیرند و صاحبان پروژه‌ها، همواره تحت فشار بوده‌اند تا بهترین پیمانکار را برای اجرای پروژه انتخاب کنند.
در ارزیابی پیمانکاران روش‌های تجزیه و تحلیل‌های چندشاخصه، رگرسیون چندگانه، تجزیه و تحلیل‌های خوشه‌ای و تئوری مجموعه‌های فازی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته‌اند.
جدول شماره ۱) شیوه‌های مدل‌سازی و معیارهای مورد بررسی در حل مسایل رتبه‌بندی پیمانکاران در تحقیقات مختلف
نویسنده
کشور
مشخصه‌های مورد بررسی
شیوه مدل سازی
کومارا سوامی (۱۹۹۶)
چین (هنگ کنگ)
وضعیت مالی
تکنولوژی مورد استفاده
تجربه در پروژه‌های مشابه
رتبه‌بندی بر مبنای عملکرد
دنگ (۱۹۹۹)
استرلیا
قیمت پیشنهادی
قابلیت‌های تکنولوژیک
تجزیه وتحلیل چند معیاره فازی
هوبر و میسباور (۲۰۰۶)
برنامه‌ریزی عدد صحیح
وانگ لای‌لیو (۲۰۰۴)
چین
ساختار سازمانی پیمانکار
حسن شهرت
تجزیه وتحلیل چند معیاره
لامبوروپولوس (۲۰۰۷)
یونان
کیفیت کاری گذشته
برآورد زمان اجرا
مهابهارت پادهی (۲۰۰۹)
هند
منابع در دسترس
حجم کار مشابه قبلی
سطح همکاری و هماهنگی
بیروک، جاکوفسکی بوکون (۲۰۱۰)
لهستان
زمان اجرا
کیفیت کاری
هزینه برآورد شده
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
پس از یک بررسی اجمالی بر روی مقالات علمی چاپ شده در این زمینه، این نتیجه حاصل شد که اکثر محققین عقیده دارند که در انتخاب پیمانکاران در مناقصه‌ها نباید فقط قیمت پیشنهادی را ملاک انتخاب قرارداد.
متأسفانه در اکثر پروژه‌های عمرانی، از آنجا که بودجه طرح از منابع مالی دولتی تأمین می‌شود، همواره میل به سمت انتخاب قیمت کمتر است و این روند باعث افت کیفیت انجام پروژه‌های عمرانی شده است. در این تحقیق با توجه به مثال‌های ارایه شده واضح است که مدل پیشنهادی میل به انتخاب شرکت‌کننده‌ای دارد که از همه نظر به ویژه از نظر مسایل زیست‌محیطی برتر باشد. این پژوهش گام مؤثری در انتخاب مناسب‌‌ترین پیمانکار است.
پیشنهادات
۱- این پژوهش می‌تواند با روش مقایسات زوجی نیز صورت پذیرد و نتایج مثال موردی آن با نتایج این تحقیق مورد بررسی قرار بگیرد. به نظر می‌رسد روش زوجی برای مواردی که تعداد گزینه‌ها کم باشد و مبلغ مناقصه بالا باشد، می‌تواند مناسب باشد.
۲ -حرکت به سوی ایجاد یک سیستم یکپارچه و جامع در زمینه حفاظت از محیط‌زیست برای انتخاب پیمانکاران در مناقصه‌ها نیز می‌تواند یکی از مباحث تحقیق در این زمینه باشد. در این زمینه حرکت‌های اولیه در کشورمان انجام شده است ولی هنوز مشکلات چند مرحله‌ای بودن و عدم انتخاب صحیح پیمانکاران با در نظر گرفتن تمامی معیارهای مؤثر، وجود دارد.
منبع: ارایه شده در اولین کنفرانس ملی خدمات شهری و محیط زیست
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.