لایحه بودجه ۹۷ را چگونه باید خواند!

لایحه بودجه ۹۷ را چگونه باید خواند!

اگر خبرهای عجیب و غریب فضای مجازی شما را بر آن داشته تا خود دست به‌کار شوید و لایحه بودجه سال آینده را ورق بزنید، این گزارش به شما کمک می‌کند تا لایحه را آسان‌تر بخوانید.

به گزارش خانه ملت، دولت برای اجرای مأموریت‌هایی که از سوی مردم به آن محول شده است، باید منابع لازم را از اقتصاد به شیوه‌ای مناسب و به مقدار کافی جمع‌آوری کند و این منابع را به‌طور مسؤولانه، کارآ و اثربخش به اولویت‌های عمومی تخصیص دهد. این فرایند که در طی یک ‌سال مالی در جریان است، بودجه‌ریزی نام دارد.

سؤال نخست: سند بودجه چیست؟!

اگر دولت و مجلس از فرایندی که بالا ذکر شد، یک عکس بگیرند، این تصویر که یک برش از فرایند سالیانه مزبور است، یک سند بودجه خواهد بود. مسأله اساسی بودجه، تصمیم‌گیری در مورد منابع محدود است. منابع همه دولت‌‌ها محدود است (ما نفت داریم پس محدودیت نداریم؟ ماشین حساب‌هایتان را آماده کنید). براساس این محدودیت، بر چه مبنایی باید تصمیم گرفت که هر یک تومان را به‌ جای برنامه آموزش به بهداشت و درمان یا دفاع یا فرهنگ اختصاص داد و بالعکس؟ پاسخ این سؤال مهم در بودجه است. اینجاست که بودجه آیینه شیوه اولویت‌بندی، تصمیم‌گیری و فکرکردن دولت‌‌ها و مجالس می‌شود.

۳ خوان بررسی بودجه در مجلس!

بررسی بودجه در مجلس ۳ خوان مختلف دارد: بررسی بودجه در کمیسیون‌های تخصصی، بررسی بودجه در کمیسیون تلفیق و بررسی بودجه در صحن علنی مجلس. پس از تقدیم لایحه بودجه به مجلس، این لایحه، در کمیسیون‌های تخصصی مختلف مثلاً کمیسیون بهداشت، کمیسیون صنعت، کمیسیون اقتصادی و امثالهم بررسی می‌شود. سپس گزارش‌های بررسی کمیسیون‌های مختلف به کمیسیون تلفیق ارایه می‌شود.

کمیسیون تلفیق همان‌گونه که از اسمش مشخص است، کمیسیونی است که در آن نتیجه کار کمیسیون‌های تخصصی روی هم ریخته شده و تصمیم نهایی گرفته می‌شود. در این کمیسیون، از هر کمیسیون تخصصی ۳ نفر، به همراه ۹ نفر از اعضای کمیسیون برنامه و بودجه، حضور دارند. در نهایت گزارش کمیسیون تلفیق برای بررسی نهایی لایحه بودجه به صحن علنی مجلس ارایه می‌شود.

بنا بر آیین‌نامه داخلی مجلس، نمایندگان از زمان چاپ و توزیع لایحه تا حداکثر مدت ۱۰ روز می‌توانند پیشنهادهای خود را به کمیسیون‌های تخصصی ارایه دهند. کمیسیون‌های تخصصی نیز از زمان چاپ و توزیع لایحه تا حداکثر ۱۵ روز می‌توانند گزارش خود را به کمیسیون تلفیق ارایه کنند.

کمیسیون تلفیق نیز حداکثر ۱۵ روز مهلت دارد تا ضمن بررسی گزارش‌های کمیسیون‌های مختلف، گزارش نهایی خود را آماده و برای بررسی نهایی تقدیم صحن مجلس کند. مهلت کمیسیون تلفیق با موافقت هیأت‌رییسه مجلس تا ۱۵ روز دیگر قابل تمدید است. به‌ این ترتیب زمان لازم از هنگام ارایه لایحه و چاپ و توزیع آن تا زمان بررسی بودجه در صحن مجلس عبارت است از ۱۵ روز (حداکثر فرصت بررسی کمیسیون‌های تخصصی با احتساب ۱۰ روز مهلت پیشنهاد نمایندگان) + ۱۵ روز (فرصت کمیسیون تلفیق) که روی هم می‌شود ۳۰ روز. در صورت تمدید ۱۵ روزه مهلت کمیسیون تلفیق، مدت زمان بررسی لایحه در کمیسیون‌های تخصصی و کمیسیون تلفیق به ۴۵ روز افزایش می‌یابد.

برای بررسی لایحه در صحن علنی مجلس، آیین‌نامه داخلی مجلس محدودیتی قائل نشده است. البته قاعدتاً نمایندگان باید بتوانند تا پایان سال و آغاز سال مالی جدید، بودجه را بررسی و تصویب کنند، در غیراین‌صورت، مخارج دولت در سال بعدی غیرقانونی خواهد بود. به همین دلیل است که در برخی سال‌های گذشته که به‌دلیل تأخیر دولت در ارایه لایحه بودجه، تصویب آن تا پایان سال تمام نمی‌شد، نمایندگان مجبور می‌شدند برای دادن تنخواه به دولت در آغاز سال جدید و قانونی کردن مخارج آن تا پایان بررسی بودجه در مجلس، بودجه‌های موسوم به یک‌دوازدهم تصویب کنند.

پس از تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان، لایحه بودجه به قانون تبدیل شده و برای اجرا به دولت ابلاغ می‌شود. فرایند بودجه‌ای (موسوم به سیکل بودجه‌ای) در اینجا متوقف نمی‌شود و تازه آغاز کار است. دولت اجرای قانون را شروع می‌کند و در جریان اجرای بودجه و بعد از پایان آن، نمایندگان بر کم‌و‌کیف اجرای بودجه از لحاظ مالی و سیاستی نظارت می‌کنند. دیوان محاسبات و مرکز پژوهش‌ها به‌عنوان دو بازوی نظارتی مالی و سیاستی مجلس، از بودجه کشور پول می‌گیرند که به‌عنوان وظیفه اصلی یا یکی از وظایف اصلی‌شان این کار را برای نمایندگان و مردم راحت‌تر کنند.

گزارش‌های بیش‌تری از لایحه بودجه را اینجا بخوانید

برای خواندن ارقام داخل بودجه چه راهی آسان‌تر است؟!

اگر می‌خواهید بودجه را بخوانید و خواندن صفرهای داخل کادرهای بودجه آزارتان می‌دهد، گزارش خانه ملت در ادامه چند راه را به شما پیشنهاد می‌دهد تا ساده‌تر این کار را انجام دهید!

اما اگر مایلید که لایحه بودجه را خودتان در دست بگیرید و ارقام آن را بخوانید، بهتر است به نکات زیر توجه کنید:

– ارقام در جداول لایحه بودجه معمولاً به‌صورت «میلیون ریال» نوشته می‌شود. از آنجایی که خواندن ارقام بزرگ ممکن است مشکل باشد، برای تسهیل در خواندن این ارقام می‌توان ۴ صفر آن را به‌صورت ذهنی حذف کرد

– همچنین ارقام را به‌صورت «میلیارد تومان» یا با حذف ۷ صفر به‌صورت «هزار میلیارد تومان» قرائت کرد.

در هر جلد از کتابچه‌های بودجه چه موضوعاتی نهفته است؟!

لایحه بودجه معمولاً در ۵ کتابچه تقدیم مجلس می‌شود. اولین و مهم‌ترین جلد آن، ماده واحده و جداول کلان نام دارد. این جلد از لایحه بودجه، شامل ماده واحده اول آن به اضافه جداول اعداد کلی بودجه است. ماده واحده یعنی یک ماده که داخل آن بندهای مختلف گنجانده شده است.

اگرچه به‌طور متعارف لایحه بودجه یک ماده بیش‌تر ندارد، اما این فقط ظاهر کار است، زیرا داخل همین ماده، به اندازه ده‌ها ماده مطلب گنجانده می‌شود. هر چقدر متن ماده واحده کم‌تر باشد، نمایندگان این امکان را می‌یابند که در بررسی‌های خود زودتر وارد اعداد و ارقام بودجه شوند. همین عامل باعث شده که علی‌رغم تجمیع چند سال یک بار موارد مشترک لایحه‌های بودجه سال‌های مختلف در قوانینی خارج از لایحه بودجه، دولت‌‌ها باز هم انگیزه داشته باشند که مطالبی داخل ماده واحده بگنجانند یا آن را بیش‌تر کنند! جلد اول بودجه به پیوست ۴ جلد دیگر تقدیم مجلس می‌شود.

جلد دوم لایحه مربوط به کدام موضوعات می‌شود؟!

– پس از اولین جلد که اختصاص به ماده واحده و جداول کلی بودجه دارد. برابر آنچه مرکز پژوهش‌های مجلس‌شورای‌اسلامی در جدید‌ترین گزارش خود نوشته است، جلد دوم یا اولین پیوست بودجه، مربوط به اعتبارات طرح‌های عمرانی است. این جلد جزییات مربوط به اعتبارات ساخت‌و‌ساز در کشور را که کلیات آن در جلد اول آمده تشریح می‌کند. مثلاً اگر می‌خواهید بدانید که برای توسعه شبکه فیبر نوری کشور، آبرسانی به بیرجند، حفاظت از بافت‌های تاریخی یزد، سد نمرود، فاضلاب رودان، موزه اراک و… چقدر اعتبار در بودجه دیده شده یا نشده! به این جلد مراجعه کنید. البته منظور از طرح عمرانی فقط مواردی مثل سد و جاده و… نیست. منظور از عمران، هر چیزی است که دارایی سرمایه‌ای خاصی را برای کشور ایجاد می‌کند، ‌این دارایی سرمایه‌ای ممکن است اضافه کردن تجهیزات به یک اداره دولتی یا ایجاد یک دارایی نرم‌افزاری باشد. مثلاً اگر قرار باشد دیوان محاسبات کشور یک سامانه نظارت الکترونیکی ایجاد کند، یا برای ترویج و توانمند‌سازی تشکل‌ها و جوامع محلی برای حفظ و احیای منابع طبیعی آموزش‌های خاصی لازم باشد، اعتبارات آن را می‌توانید در این پیوست پیدا کنید.

جلد سوم تا پنجم لایحه بودجه مربوط به کدام موضوعات می‌شود و چه مطالبی را دربر می‌گیرد؟!

– جلد سوم یا پیوست دوم، جزییات درآمدهای دولت اعم از مالیات و نفت و اوراق مشارکت و… را نشان می‌دهد. مثلاً اگر علاقه‌مند باشید که بدانید درآمد دولت از محل فعالیت مالیات سرقفلی، شرکت ملی نفت، پژوهشگاه ژنتیک، دانشگاه شهید بهشتی یا باشگاه استقلال چقدر است به این جلد باید مراجعه کنید.

– جلد چهارم یا پیوست سوم، جزییات دخل‌و‌خرج شرکت‌های دولتی را نشان می‌دهد. برای دیدن دخل‌وخرج شرکت برق اصفهان یا شرکت گاز گیلان یا بانک کشاورزی و… باید به این جلد مراجعه کنید. مجلس در تصویب بودجه معمولاً وارد این پیوست نمی‌شود. اما این نکته قابل ذکر است که سرمایه شرکت‌های دولتی متعلق به دولت (عموم مردم) است. لذا حق عموم مردم است که بدانند مدیران این شرکت‌ها آیا از این سرمایه‌ها به نحو مطلوبی استفاده کرده‌اند یا خیر؟

– جلد پنجم یا پیوست چهارم، جزییات هزینه‌های جاری و عمرانی دولت را برحسب برنامه و فعالیت نشان می‌دهد. مثلاً برای این‌که بدانید بهنگام‌سازی نقشه‌های جغرافیایی، تربیت هر دانشجوی دکتری، تدوین قوانین، برگزاری نشست‌‌ها و همایش‌ها، تهیه شاخص‌های مختلف اقتصادی و… چقدر برای دولت خرج بر می‌دارد (کلاً و به‌ازای هر واحد) به این قسمت مراجعه کنید. این اعداد و ارقام در راستای آن چیزی که بودجه‌ریزی مبتنی ‌بر عملکرد خوانده می‌شود، تهیه و منتشر می‌شود.