بررسی انواع قراردادهای پیمانکاری

بررسی انواع قراردادهای پیمانکاری

نویسندگان: گروه حامی‌پیمان

منبع: http: //hamipeyman.com

آنچه تحت عنوان «قراردادهای پیمانکاری یا مقاطعه‌کاری» و در انگلیسی «Contract work » مطرح می‌گردند، پدیده‌هایی هستند که به مقدار زیادی معلول پیشرفت‌ها و توسعه اقتصادی و صنعتی جهان می‌باشند. پیچیدگی و تنوع پروژه‌های عظیم پیمانکاری که همگی معلول پیشرفت و توسعه خارق‌العاده علوم بشری است، این‌گونه قرارداد‌‌ها را در وضعیت پیچیده‌ای قرار می‌دهد که شناخت آنها برای هر حقوقدانی مشکل می‌سازد. به‌طوری که برای پی بردن به ذات واقعی آنها به کنکاشی دقیق و ذهنی نکته بین نیاز دارد. بدین منظور و از آنجایی که شناخت واقعی مبنا و ماهیت آثار حقوقی قراردادهای پیمانکاری به شناخت دقیق مفهوم و ماهیت این نوع قرارداد‌‌ها بستگی تام دارد، لذا در این نوشتار به اختصار، به بررسی قرارداد پیمانکاری و انواع آن پرداخته می‌شود.

مفاهیم

* پیمانکاری در لغت به معنای مقاطعه‌کاری و کسی که انجام دادن کاری در قبال مبلغ معینی پول تعهد کند، می‌باشد. ﻗﺮارداد ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎری راﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎلی می‌ﺑﺎﺷﺪ که عبارت است از؛ قراردادی که به موجب آن طرف قرارداد (پیمانکار) مسؤولیت اجرای مفاد ذکر شده در قرارداد را به نمایندگی از صاحب کار (کارفرما) به عهده می‌گیرد. به عبارت دیگر، قراردادی است که در آن پیمانکار در مقابل کارفرما تعهد می‌کند عملیات مربوط به انجام یک پیمان را طبق شرایط قرارداد اجرا و به اتمام برساند. با توجه به تعریف، ارکان یک قرارداد پیمانکاری عبارتند از:

* پیمانکار شخصی حقوقی یا حقیقی است که سوی دیگر امضاکننده پیمان است که اجرای موضوع پیمان را براساس اسناد و مدارک پیمان، به عهده گرفته است. نمایندگان و جانشین‌های قانونی پیمانکار، در حکم پیمانکار می‌باشند.

* کارفرما در لغت به معنی «صاحب کار» و آن که به‌کاری فرمان دهد، آمده است. گرچه کارفرما صاحب تمام یا قسمتی از کار می‌باشد، ولی هر صاحب کاری کارفرما نیست. به عنوان مثال، صاحب کارهایی که خود به‌کار میپردازند و از کسی دستور نمی‌گیرند، کارفرما محسوب نمی‌شوند. در تعریف اصطلاحی کارفرما می‌توان گفت: آن‌که پیمانکار به دستور و به نفع او، تعهد به فعل و غیر می‌کند، به بیانی دیگر، شخص حقوقی یا حقیقی است که یک سوی امضاکننده پیمان است و عملیات موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان واگذار کرده است.

* قرارداد یا عقد به توافق دو اراده ضروری در جهت ایجاد یک اثر حقوقی را گویند. به عبارت ساده‌تر هرگاه جهت به وجود آمدن یک اثر حقوقی همچون بیع، اجاره و نظایر آن، نیاز به تراضی ضروری دو اراده باشد، عقد محقق می‌گردد. انعقاد قرارداد مهم‌ترین بخش از فعالیت پیمانکاری است که رابطه حقوقی بین پیمانکار و کارفرماست که منشأ تعهد و التزام برای طرفین (پیمانکار و کارفرما) می‌باشد. موضوع قراردادهای پیمانکاری ممکن است ساخت یک ساختمان، احداث پل، جاده و… باشد که در مجموع طرح واحدی را تشکیل دهد.

قراردادهای پیمانکاری و انواع آن

* آنچه در مورد قرارداد پیمانکاری رایج است، همان «قرارداد پیمانکاری یا مقاطعه دولتی» می‌باشد که طبق شرایط عمومی پیمان، پیمانکار که یک شخصیت حقوقی است، اجرای عملیات موضوعی را به عهده می‌گیرد. همچنین «قرارداد مقاطعه یا پیمانکاری» تابع قوانین و آیین‌نامه‌های معاملات دولتی است و تشریفات مزایده و مناقصه نیز خاص این قراردادهاست. به‌طور کلی در قراردادهای پیمانکاری دولتی، یک طرف آن الزاماً یکی از دستگاه‌های اجرایی و طرف دیگر یک شخصیت حقوقی حقوق خصوصی می‌باشد که شخصیت مزبور عموماً یک شرکت پیمانکاری است. ثانیاً موضوع قرارداد انجام عملیات اجرایی یک طرح عمرانی از قبیل راه، بنای ساختمان، ایجاد پل‌‌ها و سدها، لوله کشی آب یا گاز و نظایر آن می‌باشد. همچنان که از تعریف فوق بر می‌آید، بارز‌‌ترین تفاوت این گونه قرارداد‌‌ها با قراردادهای پیمانکاری خصوصی منعقده بین اشخاص آن است که؛

اولاً: طرفین این قرارداد‌‌ها در تهیه بخش عمده مفاد قرارداد و تعیین آثار آن نقشی ندارند و به عبارت دیگر، نه تنها پیمانکار با قرارداد از پیش تنظیم شده روبه‌روست. بلکه خود دستگاه اجرایی مربوطه نیز جز در مواردی که مشخصاً به نفع دولت باشد یا نوع و مقتضای کار ایجاب کند؛ قادر به تغییر مفاد آن نیست.

ثانیاً: این قرارداد‌‌ها در مواردی از قواعد حاکم بر حقوق مدنی، پیروی نکرده و تابع مقررات خاص حقوق عمومی است.

* به‌طور کلی انواع قراردادهای پیمانکاری به شرح ذیل می‌باشند:

۱- قرارداد براساس واحد بها: در آن قرارداد پیمانکار تعهد می‌کند عملیات موضوع پیمان را براساس مبلغ معینی که برای واحد هر کار (مثلاً یک متر جاده‌سازی) پیشنهاد کرده است انجام دهد.

۲- قرارداد مقطوع: در این قرارداد پیمانکار توافق می‌کند عملیات موضوع پیمان را در برابر مبلغی به عنوان بهای کل کار انجام دهد.

۳- قرارداد امانی: در این قرارداد مخارج تعیین شده و مجاز در قرارداد به پیمانکار پرداخت می‌شود و در ازای خدماتی که انجام داده است به‌صورت درصد معینی از مخارجی یا حق‌الزحمه ثابت دریافت می‌کند.

۴- قرارداد براساس مواد و دستمزد: این نوع قرارداد که مشابه قرارداد امانی است طبق آن پیمانکار توافق می‌کند عملیات موضوع پیمان را در ازای دریافت دستمزد مستقیم با نرخ ساعت معین و قیمت مواد و مصالح و سایر مخارج که کرده است انجام دهد.

۵- قرارداد مدیریت اجرا: در این نوع قرارداد پیمانکار در برابر دریافت حق‌الزحمه معمولاً مقطوع مدیریت اجرای طرح را به عهده می‌گیرد. یعنی پیمانکار فقط پیمان را مدیریت می‌کند و تمامی هزینه‌های طرح به جز هزینه مدیریت کار به عهده کارفرما می‌باشند.

انواع خدمات پیمانکاری

خدماتی که برای اجرای طرح‌های بلندمدت پیمانکاری به پیمانکاران ارجاع می‌شود به شرح ذیل است:

۱- خدمات مشاوره ای: شامل مطالعه، طراحی و نظارت فنی بر اجرای طرح (خدمات مهندسی)

۲- پیمانکاری اجرا: شامل عملیات ساخت، نصب و راه‌اندازی طرح (مهندسی ساخت)

ویژگی‌های صنعت پیمانکاری

۱- اجرای عملیات موضوع پیمان از طریق عقد قرارداد به پیمانکار واگذار می‌شود.

۲- عملیات اجرایی پیمان مستلزم مقدمه و مشاوره‌ای است که معمولاً کارفرما خودش و یا مهندسین مشاور انجام می‌دهند.

۳- مدت قرارداد بیش از یک سال است.

۴- هر قرارداد به ساختن یک محصول–دارایی–یا انجام خدمات خاصی می‌انجامد.

۵- قرارداد پیمانکاری پس از انجام مناقصه و تعیین برنده شدن پیمانکار بسته می‌شود.

۶- مبلغ قرارداد به تدریج در طول دوره اجرای طرح از طریق تنظیم صورت‌وضعیت به پیمانکار پرداخت می‌شود.

۷- کارفرما برای جبران خسارت‌های احتمالی و اطمینان از مسؤولیت‌پذیری پیمانکار، علاوه بر پوشش‌های بیمه‌ای معمولاً ضمانتنامه‌های متعددی نیز از پیمانکار می‌گیرد.

۸- موضوع عملیات پیمان در دو مرحله ی موقت و قطعی به‌کارفرما تحویل می‌شود.

انعقاد قرارداد پیمانکاری

بعد از انجام مذاکرات اولیه و نهایی بین پیمانکار و کارفرما برای عقد قرارداد پیمانکاری و یا پس از آن‌که پیمانکار از طریق مناقصه عمومی، مناقصه محدود یا ترک مناقصه انتخاب شد، قرارداد پیمانکاری بر اساس قیمت پیشنهادی او تنظیم می‌شود و عملیات اجرایی پیمان به ترتیب زیر انجام می‌گیرد:

گرفتن ضمانتنامه حسن انجام تعهدات (Good Performance Guarantee)

 پیمانکاران و یا شرکت‌های پیمانکاری برای تضمین انجام کار و تعهدات خود بایستی مبلغی را به عنوان مبلغ اولیه مورد توافق در پیمان، از بانک ضمانتنامه دریافت کنند یا به صورت نقدی به حساب کارفرما واریز کنند. ضمانتنامه باید تا تاریخ تحویل موقت پیمان اعتبار داشته باشد و اگر چنان‌چه مدت آن منقضی شد پیمانکار مکلف به تمدید مجدد آن به دستور کارفرما می‌باشد. ضمانتنامه حسن انجام بدین منظور طرح ریزی شده که اطمینان کافی به خریدار کالا یا خدمات در مورد انجام آن بر اساس شرایط قرارداد و در زمان مقرر، بدهد. براساس ضمانتنامه حسن انجام کار، بانک صادر‌کننده ضمانتنامه متعهد می‌شود در صورتی که ضمانت‌دهنده، تعهدات خود را براساس شرایط قرارداد انجام ندهد، با اولین درخواست کتبی خریدار، وجه ضمانتنامه را به او یا به حواله کرد او پرداخت نماید.

مدت اعتبار این نوع ضمانتنامه معمولاً تا زمان تحویل کامل کالا و یا تا زمان راه‌اندازی نهایی پروژه و یا کارخانه پس از راه‌اندازی آزمایشی آن است و طول زمان مزبور حدود دو سال و یا بیش‌تر است.

تنظیم قرارداد پیمانکاری: (Setting up Contract work agreement)

پس از آن‌که ضمانتنامه انجام تعهدات به‌کارفرما تسلیم شد قرارداد پیمانکاری بین کارفرما و پیمانکار بسته می‌شود هزینه تنظیم قرارداد پیمانکاری، به عهده پیمانکار است. مهم‌ترین نکاتی که در قرارداد پیمانکاری نوشته می‌شود عبارتند از: مشخصات طرفین قرارداد، موضوع پیمان، مبلغ پیمان، تغییر مقادیر کار و کارهای جدید (به دستور کارفرما بخشی از نقشه کار یا حجم کار تغییر کند)، مدت پیمان، تأییدات و تعهدات پیمانکار، تعهدات و اختیارات کارفرما و…

قراردادهای پیمانکاری بین‌المللی

تحولات دنیای امروز و سرعت پیشرفت در آن، به‌طور گسترده در همه ی ابعاد و زمینه‌ها رخ می‌دهد. مسایل حقوقی نیز از این امر مستثنی نبوده و تغییرات و تحولات گسترده‌ای را تجربه کرده است. در رابطه با قراردادهای پیمانکاری نیز این تغییر و تحولات را شاهد بوده‌ایم به‌طوری که حال و هوای امروز پیمانکاران نشان از چند ملیتی و بین‌المللی شدن آن دارد. قراردادهای پیمانکاری بین‌المللی امروزه بیش از پیش از تعاملات گسترده، آسان و فزاینده برخوردار است و به صورتی فراگیر و چندملیتی عمل می‌کند. حقوق پیمانکاری عمومی در هر کشور می‌تواند سنگ بنای اصلاحات حقوقی و اقتصادی باشد. هدف اصلی از قواعد حاکم بر حقوق قراردادهای عمومی پیمانکاری، تأمین سه موضوع ذیل است:

۱- حفظ و حراست از حقوق و منافع عمومی

۲- جلوگیری از فساد اداری و حیف و میل اموال دولتی و تبانی در معاملات دولتی

۳- حمایت از پیمانکاران و سازندگان در مقابل قدرت و نفوذ دولت

بنابراین قوانین حاکم بر پیمان‌های عمومی نه تنها باید حافظ منافع دولت و دستگاه‌های اجرایی باشند بلکه باید از پیمانکاران نیز در مقابل دولت حمایت کنند. از این رو، در راستای متحدالشکل ساختن قواعد مربوط به حقوق پیمانکاری عمومی، کمیسیون حقوق تجارت سازمان ملل متحد (آنسیترال) از سال ۱۹۸۶ تلاش گسترده‌ای را جهت تهیه پیش‌نویس کنوانسیونی در این خصوص آغاز کرد ولی به دلیل اختلاف نظرهای شدید نمایندگان کشور‌‌ها و گروه‌های کاری شرکت‌کننده در کنفرانس‌های آنسیترال، عقیم ماند. نهایتاً کمیسیون حقوق تجارت سازمان ملل متحد در بیست و ششمین نشست خود، قانونی تحت عنوان « قانون مدل در خصوص پیمانکاری و تهیه کالا» تهیه کرد. این قانون که مشتمل بر ۵۷ ماده و یک راهنمای اجرایی است، تعاریف جامعی درمورد پیمانکار، کارفرما و پیمان ساخت، به دست می‌دهد. در این قانون نحوه برگزاری مناقصه، مزایده و شرایط صلاحیت پیمانکاران معین شده است. این قانون و همچنین «موافقتنامه پیمانکاری دولتی» بر مبنای اهداف سازمان تجارت جهانی از مهم‌ترین قوانین در زمینه ی حقوق پیمانکاری بین‌المللی می‌باشند.

برمبنای این قوانین، مهم‌ترین اصول حاکم بر پیمان‌های عمومی عبارتند از:

* اصل صلاحیت طرفین پیمان‌های عمومی

* اصل کتبی بودن پیمان‌ها

* اصل آگاهی پیمانکار از مفاد اسناد و هزینه‌ها و حوادث محتمل‌الوقوع

* اصل اجرای مستقیم پیمان توسط پیمانکار

* اصل تعهدات دو جانبه‌کارفرما و پیمانکار

به عنوان نتیجه‌گیری نهایی می‌توان گفت بهترین راه برای موفقیت و حفظ حقوق طرفین در قراردادهای پیمانکاری، این است که در عقد و تنظیم قرارداد‌‌ها تمامی جوانب و زوایای طرح پیمانکاری را بسنجیم، و برای اختلافات احتمالی راه‌هایی را تعیین و قراردادهای پیمانکاری را به صورت درست و کامل تنظیم نماییم. گروه حامی پیمان مؤسسه حقوقی بین‌المللی دادپویان حامی وفق مأموریت سازمانی و با نگاه به چشم‌انداز متعالی خود با رعایت ارزش‌‌ها و رفتار حرفه‌ای و با رعایت قواعد و استانداردهای علمی و حقوقی و فراتر از آن با همکاری و همیاری حقوقدانان، مشاوران، وکلا، کارشناسان و متخصصان تراز اول، امکان ارایه و انجام هرگونه خدمات حقوقی و تهیه و تنظیم انواع قراردادهای پیمانکاری و ساخت و ساز در حوزه‌های مختلف را دارد.