برداشت بی‌رویه آب‌ زیرزمینی، عامل ایجاد زلزله‌های کوچک

برداشت بی‌رویه آب‌ زیرزمینی، عامل ایجاد زلزله‌های کوچک

با ادامه خشکسالی‌‌ها و کاهش بارندگی‌ها، برداشت آب از آب‌های زیرزمینی در کشور رو به افزایش است که به اعتقاد پدر زلزله‌شناسی ایران برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی زلزله‌های کوچک کم‌تر از ۵ریشتر را ایجاد خواهد کرد.

به گزارش ایسنا، براساس آمارهای رسمی میزان منابع آب تجدیدپذیر کل ایران ۱۳۰میلیارد مترمکعب است و مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال۱۳۸۶ از کل منابع آب تجدیدشونده کشور حدود ۵٫۸۹میلیارد متر مکعب جهت مصارف بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن و خانگی برداشت شده که حدود ۸۳میلیارد مترمکعب آن (۹۳درصد) به بخش کشاورزی، ۵٫۵میلیارد مترمکعب (۶درصد) به بخش خانگی و مابقی به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص داشته است.

از سوی دیگر به دلیل کم آبی ناشی از کاهش بارندگی‌ها، با افزایش برداشت آب‌های زیرزمینی در کشور مواجه هستیم.

آب‌های زیرزمینی به آب‌هایی گفته می‌شود که در لایه‌های آب‌دار و اشباع زیرزمین تجمع پیدا کرده است. این آب‌‌ها فقط حدود ۴درصد از مجموعه آب‌هایی را که فعالانه در چرخه آب‌شناختی دخالت دارند، تشکیل می‌دهد. با این وجود حدود ۵۰درصد جمعیت دنیا از نظر آب شرب متکی به همین آب‌های زیرزمینی هستند.

برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی علاوه بر آن‌که فروچاله‌ها را در کشور ایجاد کرده‌، به اعتقاد محققان این امر در بروز زلزله‌های کوچک تا ۵ریشتر نیز مؤثر است. دکتر عکاشه پدر زلزله‌شناسی ایران با تأکید بر این موضوع یادآور می‌شود، وجود هزاران گسل اصلی و فرعی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی که موجب زلزله‌های کوچک می‌شود، مصیبتی بر سایر مصیبت‌های کشور است.

اثرات برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در بروز زلزله

بهرام عکاشه، پدر زلزله‌شناسی ایران با اشاره به وضعیت کاهش بارندگی‌‌ها و ازدیاد برداشت آب‌های زیرزمینی، گفت: اعتقاد کامل دارم که برداشت بی‌رویه و استفاده نابه‌جا از آب‌های زیرزمینی باعث زلزله خواهد شد.

وی ادامه داد: معمولاً زلزله‌های بزرگ در اعماق بیش از ۵کیلومتری رخ می‌دهد؛ از این رو بسیار بعید است که در عمق‌های زیاد آبی وجود داشته باشد، ضمن آن‌که آب ناشی از باران و برف در عمق‌های کم می‌توانند نفوذ کنند.

عکاشه با تأکید بر این‌که برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی می‌تواند زلزله‌های تا ۵ ریشتر را ایجاد کند، اظهار کرد: ولی بسیار بعید است که رخداد لرزه‌ای ۷ تا ۸ ریشتر ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی باشد.

پدر زلزله‌شناسی ایران با بیان این‌که بر روی زمین حفره‌های بسیار عمیقی که بتوانند زلزله‌های بزرگ را ایجاد کنند، نداریم، خاطرنشان کرد: بر روی بسیاری از رودخانه‌های کشور سد احداث شده که این امر منجر به کاهش آب رودخانه‌ها شده است و کم‌آبی در کشور مصیبت دیگر ما و از نظر من نوع دیگر «زلزله» است.

این محقق حوزه زلزله‌شناسی با تأکید بر این‌که برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی باعث ایجاد زلزله‌های کوچک که برای ما هم مهم هستند، خواهد شد، توضیح داد: سازوکار زلزله‌های بزرگ ۶ تا ۷ ریشتری متفاوت از زلزله‌های کوچک است. در این نوع زلزله‌ها صفحه‌ای بر روی صفحه دیگر فشار وارد می‌کند و در ابعاد بسیار بزرگ زلزله‌های بزرگ رخ خواهد داد، ولی زلزله ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در ابعاد کوچک ایجاد می‌شوند.

رابطه برداشت آب‌های زیرزمینی با زلزله

پدر زلزله‌شناسی ایران در خصوص رابطه میان برداشت آب‌های زیرزمینی با رخدادهای لرزه‌ای، گفت: با برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، در لابه‌لای ذرات خاک فضاهای خالی ایجاد می‌شود.

وی در این باره توضیح داد: لابه‌لای ذرات خاک، آب وجود دارد که همین آب عامل مقاومت است و با برداشت این مقاومت، فضای خالی ایجاد می‌شود که لغزش را بر روی زمین به همراه دارد.

افزایش جمعیت شهر‌ها و افزایش آسیب‌پذیری

وی با تأکید بر این‌که بیش‌تر سازه‌های کشور در برابر زلزله‌های حتی ۴ریشتر آسیب‌پذیر هستند، یادآور شد: با توجه به ساختارها، پی‌های ساختمان‌ها و عرض خیابان‌‌ها و نارسایی‌های موجود در شهرها، مسأله آسیب‌پذیری در برابر زلزله بسیار جدی است؛ ضمن آن‌که باید توجه کنیم بیش‌تر جمعیت کشور ایران در شهر‌ها ساکن هستند و شاید ۱۰درصد از مردم ایران در روستا‌ها زندگی می‌کنند.

این محقق حوزه زلزله‌شناسی تأکید کرد: شهر‌ها و روستاهای کشور در برابر زلزله‌های حتی با بزرگای ۳ تا ۴ ریشتر هم آسیب‌پذیر هستند.

عکاشه به وضعیت تهران اشاره کرد و گفت: مسأله برداشت آب‌های زیرزمینی در تهران مصیبتی بر سایر مصیبت‌‌ها است؛ چراکه تهران چندهزار گسل دارد و مسلم است که گسل‌های مهم آن چندین هزار نیستند؛ ولی هر گسل کوچک نیز می‌تواند عامل شکست و تخریب باشند.

این محقق به گسل‌های مهم شهر تهران اشاره کرد و افزود: یکی از گسل‌های اصلی آن از شمال شرق تهران به سمت شمال غرب تهران به سمت کرج کشیده شده است و توان لرزه‌زایی ۷ تا ۷٫۵ ریشتر را دارد.

وی گسل‌های جنوب‌ تهران را از دیگر گسل‌های تهران نام برد و اظهار کرد: از آنجایی که زمین‌های جنوب تهران سنگی و سخت نیستند، نمی‌توانند انرژی زیادی را در خود نگه‌دارند، از این رو توان لرزه‌زایی آنها ۶ تا ۶٫۵ریشتر خواهد بود.

عکاشه، جنس زمین در شمال و جنوب تهران را متفاوت دانست و ادامه داد: جنس زمین‌های شمال تهران سنگی و جنس زمین‌های جنوب تهران بیش‌تر رسوبی است؛ از این رو در زمان زلزله زودتر می‌شکنند.

وی ادامه داد: در هر حال با توجه به جمعیت، ساختار جمعیتی، ساختار شهری و ساختمان‌های موجود در شهر تهران، نجاتی برای آن وجود ندارد.

عکاشه با بیان این‌که برخی از نواحی کشور کم‌تر لرزه‌خیز هستند، افزود: نیمی از استان خوزستان مانند شهرهای آبادان و خرمشهر زلزله‌خیز نیستند؛ ولی در مقابل شهرهایی چون اهواز استعداد زلزله ۶ ریشتر دارد، ضمن آن‌که شهر مسجدسلیمان تجربه زلزله ۷ریشتر را داشته است.

این محقق با تأکید بر تجهیز کشور به توسعه ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری، خاطرنشان کرد: همه تهران گسل فعال دارد و محققان ژاپنی چندین بار برای مطالعه این گسل‌‌ها به ایران آمدند و براساس سناریوهای مختلف اعلام کردند اگر گسل شمال تهران فعال شود، تعداد تلفات انسانی زیاد خواهد بود.

وی با بیان این‌که بر اساس مطالعات محققان ژاپنی توان لرزه‌زایی گسل شمال تهران تا ۷ریشتر خواهد بود، یادآور شد: من معتقدم این گسل توان لرزه‌زایی بیش از ۷ریشتر را نیز دارد، ضمن آن‌که توان لرزه‌زایی گسل‌های جنوب تهران مانند گسل‌های ری شمالی و جنوبی تا ۶٫۵ریشتر خواهد بود؛ چون انرژی‌ آنها تخلیه می‌شود.

عکاشه در عین حال تأکید کرد: ولی از سوی دیگر از آنجایی که زمین‌های جنوب تهران و سازه‌های آن اشکالاتی دارد، صدمات جنوب تهران زیاد خواهد بود.

پدر علم زلزله‌شناسی ایران خاطر نشان کرد: در هر حال در زلزله‌های ۶ و ۶٫۵ریشتر چه در جنوب و چه در شمال تهران کشته‌ها و زخمی‌‌ها میلیونی خواهد بود. زمانی که گسلش ایجاد می‌شود، امواجی ایجاد و موجب تحرکاتی در خاک خواهد ‌شد؛ از این رو در زمان وقوع زلزله علاوه بر کانون زمین‌لرزه، در مسیر امواج ناشی از زلزله تخریب‌هایی ایجاد می‌شود.

 

وی با اشاره به ایجاد شهرهای «معین» برای امدادرسانی به شهر تهران در زمان وقوع زلزله، گفت: مشاهده شد که این امر غیرممکن است و احتمال آسیب‌های اجتماعی بیش‌تر نیز وجود دارد.