سناریوی نفتی مهندسی معکوس در حمایت از کالای داخلی

سناریوی نفتی مهندسی معکوس در حمایت از کالای داخلی

سعید ساویز، کارشناس انرژی- در خصوص ارجحیت مصرف تولید داخلی یادداشت‌های زیادی تاکنون نوشته شده است. با توجه به این‌که سال ۱۳۹۷ از سوی مقام‌معظم‌رهبری سال حمایت از کالای داخلی معرفی شده است، جا دارد تا از دریچه‌ای نو به این مقوله در صنعت نفت و گاز بنگریم؛

بازار تولیدات و محصولات مرتبط با صنایع نفت و گاز را در ایران می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد.

• دسته اول شامل تولیداتی هستند که سطح تکنولوژی آنها پایین است این تولیدات و خدمات با توجه به سابقه طولانی کشور ایران در تولید نفت و گاز و روحیه و جو بومی‌سازی و تولید ملی که پس از انقلاب خصوصاً بعد از وقوع تحریم‌ها به راه افتاد عمدتاً در داخل تولید می‌شوند و مشابه داخلی دارند. انواع شیر‌ها و فلنج‌ها و پیچ و مهره، بسیاری از ابزار مربوط به ایمنی و دسته‌ای از پمپ‌ها و مخزن‌ها از نمونه این دسته از محصولات هستند. در صورتی‌که کیفیت و قیمت این محصولات در سطح معقول و منطقی باشند و به زبان ساده قابلیت رقابت داشته باشند، می‌توانند سهم قابل توجهی در بازار داخلی را به خود اختصاص دهند.

• دسته دوم محصولاتی هستند که دارای سطح تکنولوژی متوسط هستند، این محصولات یا در ایران تولید نمی‌شوند و یا با کیفیت پایین تولید می‌شوند و معمولاً توان رقابت با نمونه خارجی را ندارند؛ از سویی وقوع تحریم‌ها و خالی شدن بازار از نمونه‌های معتبر بین‌المللی باعث شده است که محصولات کم کیفیت عموماً چینی بازار ایران را در این رده در دست بگیرند. به دلیل عدم حضور برندهای بین‌المللی و عدم انتقال تکنولوژی به شرکت‌های ایرانی دانش تولید این کالا‌ها که پاره‌ای ار آنها در زمره نیازهای اساسی صنعت نفت هستند در ایران موجود نیست اما بار‌ها سعی شده است با استفاده از مهندسی معکوس در ایران این محصولات تولید شوند که تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده است.

• دسته سوم محصولات و خدماتی با رده تکنولوژی بالا هستند که معمولاً تنها در انحصار شرکت‌های بین‌المللی است و در زمان تحریم حتی در صورت تهیه از بازار سیاه مشکل راه‌اندازی توسط وندور و ضمانتنامه‌ها باعث شد که همواره چرخه‌های مربوط به آنها معیوب بماند.

اما سؤالی که در اینجا پیش می‌آید این است که در خصوص دو دسته اول محصولات یعنی با رده تکنولوژی پایین و متوسط تولید‌کننده داخلی که چشم به حمایت دارد و خود را محق داشتن اولویت می‌داند تا چه میزان شایسته این مهم است؟

اما احترام به سلیقه مصرف‌کننده و افزایش کیفیت یا واقعی کردن قیمت محصول تولید در داخل چه می‌شود و چگونه باید از حقوق مصرف‌کننده محافظت کرد؟ آن هم در صنعت پرمخاطره‌ای مانند نفت که استفاده از کالاهای غیرقابل اعتماد و یا کم کیفیت می‌تواند باعث وارد ساختن خسارات مالی و جانی سنگینی شود.

در میان بازار مکاره واردات انبوه کالاهای ضروری و غیرضروری از خارج به داخل موارد بسیاری نیز مشاهده می‌شود که کالایی با رده تکنولوژی پایین، با کیفیت و کارایی به مراتب نازل‌تر از کالای ایرانی وارد کشور می‌شود و به دلیل منافع گروه و عده‌ای خاص بازار را به‌دست می‌گیرد.

در چنین مواردی تولیدکننده داخلی کاملاً محق است تا از دولت بخواهد از نقش تنظیم بازار خود استفاده کرده و اجازه ورود به چنین کالاهایی ندهد و یا با وضع قوانینی مزیت رقابتی مشخصی برای رقابت به کالای داخلی بدهد.

از سوی دیگر صنعت نفت ایران نیز باید به این نتیجه برسد که مهندسی معکوس و کپی کردن راه درستی برای دست یافتن به تکنولوژی نیست و باید سازوکار مناسبی برای تحقیق و توسعه R&D در کشور پایه‌ریزی شود. و برای حل معضل حمایت از کالای با کیفیت ایرانی این قانون‌گذاران هستند که با وضع قوانینی هوشمند خواهند توانست مزیت رقابتی به کالای داخلی دهند.

آنچه ضرورت و نیاز صنعت نفت ایران است ارتباط با صنعت نفت جهانی و انتقال دانش و تکنولوژی از کشورهای صاحب دانش است که در صورتی که قراردادهای جدید نفتی موسوم به IPC اجرایی شود با ورود شرکت‌های صاحب نام دنیا و انتقال تکنولوژی و دانش جدید می‌تواند این نیاز را مرتفع سازد.

به عنوان نکته آخر باید گفت آنچه پس از ورود شرکت‌های بین‌المللی بسیار مورد توجه قرار خواهد گرفت این است که تا چه حد آنها از کالا و خدمات داخلی استفاده می‌کنند. شایان ذکر است که به خودی خود تلاش شرکت‌های ایرانی برای مورد قبول قرار گرفتن در مناقصات شرکت‌های بین‌المللی باعث ارتقای سطح کیفیت ارایه کالا و خدمات خواهد شد و این موجب نزدیک‌تر شدن کیفیت به استاندار‌های معتبر می‌شود.

از سوی دیگر مشکلی که در کارنامه و مشخصات شرکت‌های داخلی وجود دارد، عدم وجود گواهینامه‌های بین‌المللی کیفیت است که قطعاً شرکت‌های بین‌المللی برای ورود به لیست پیمانکاران خرد آن را از تولیدکنندگان داخلی طلب خواهند کرد.