گونه‌های غیربومی، مهمانان ناخوانده طبیعت ایران

گونه‌های غیربومی، مهمانان ناخوانده طبیعت ایران

بسیاری از گیاهان و حیوانات و ارگانیسم‌های سراسر جهان فقط در محیط طبیعی خود یافت می‌شوند و وارد کردن گونه‌های غیربومی به اکوسیستم آنها می‌تواند خطرهای بسیاری را برای محیط‌زیست به همراه داشته باشد.

به گزارش سینا‌پرس، علی‌تیموری، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان حفاظت محیط‌زیست در این خصوص گفت: ورود گونه‌های غیربومی حیوان‌ها به کشور با تأیید سازمان محیط‌زیست و دامپزشکی امکان‌پذیر است.

وی افزود: هر مرکز نگهداری و باغ وحشی در کشور که مجوز لازم را از سازمان حفاظت محیط‌زیست اخذ کرده باشد، می‌تواند یک گونه غیربومی را از کشورهای مختلف دنیا برای نگهداری وارد کشور کند. حصول اطمینان از سالم بودن گونه‌های وارد شده به کشور توسط سازمان دامپزشکی موضوعی است که برای سازمان محیط‌زیست اهمیت دارد.

وی اظهارکرد: استاندارد و وضعیت جایگاه‌ها و محل‌های نگهداری از گونه‌های غیربومی باید توسط کارشناسان سازمان محیط‌زیست استان‌ها و اتحادیه باغ وحش‌های اروپا تأیید شود. از نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست افرادی که با تاییدیه سازمان محیط‌زیست استان و دامپزشکی، باغ وحشی استاندارد دارند، می‌توانند نسبت به واردات هر گونه‌ای از حیات وحش اقدام کنند.

هر چند ورود گونه‌های غیربومی حیوان‌ها باید تحت نظر مراجع قانونی باشد اما برخی از حیوان‌ها از طریق قاچاق وارد مرزهای کشور شده و تهدیدی زیست‌محیطی ایجاد کرده‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

جولان راکون‌ها در جنگل‌های استان گیلان

یکی از این مهاجمان غیربومی که چند سالی است جایگاه اکولوژیک بسیاری از حیوانات حیات وحش استان گیلان را اشغال کرده «راکون» است؛ حیوانی پستاندار که بسیار مقاوم و همه چیزخوار است و گیاهان، برگ درختان و پستانداران کوچک را برای تغذیه انتخاب می‌کند.

ورود گونه‌های جانوری به بیوم‌هایی که به آن تعلق ندارند، به طرق مختلف صورت می‌گیرد. برخی مانند راکون به دلیل قابلیت سازگاری زیاد با محیط‌های مختلف، خود راه پیشروی به سوی بیوم‌های جدید را انتخاب می‌کنند. بعضی از گونه‌های جانوری از طریق حمل و نقل بین‌المللی وارد بیوم‌های جدید شده و برحسب توان سازگاری خود، در محیط جدید قلمرویی را اشغال می‌کنند. اشغال قلمرو معمولاً با حذف برخی از گونه‌های بومی همراه است. به ویژه زمانی که گونه جانواری تازه وارد از دامنه بردباری وسیع و قدرت تولید مثل بالا برخوردار باشد.

تهدید قلمروهای آبی با ورود گونه‌های مهاجم

یک نمونه از اکوسیستم‌هایی که تحت تأثیر گونه‌های مهاجم قرار می‌گیرند دریاچه‌ها هستند. گونه‌های مهاجم می‌توانند زیستگاه طبیعی یک دریاچه را تغییر دهند و هنگامی که چنین اتفاقی رخ می‌دهد به عنوان آلاینده‌های بیولوژیکی شناخته می‌شوند. هنگامی که گونه‌های غیربومی وارد یک دریاچه می‌شوند، تقریباً غیرممکن است که دریاچه از شر آنها خلاص شود. همچنین ورود گونه مهاجم می‌تواند روی اکوسیستم دریا‌ها و رودخانه‌های منتهی به دریا نیز تأثیر‌گذار باشند.

ماهی حوض یا ماهی قرمز شناخته شده‌‌ترین نوع این ماهی‌های غیربومی و مهاجم است. در مورد تاریخ دقیق ورود این ماهی‌ها به ایران دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. ماهی حوض توسط مردم به عنوان ماهی تزیینی و همچنین به صورت ناخواسته به وسیله فعالیت‌های آبزی‌پروری به بیش‌تر پهنه‌های آب شیرین کشور وارد شده است. ماهی حوض در بیش‌تر رودخانه‌ها و تالاب‌‌های کشور به فراوانی وجود دارد، به‌طوری که در دهه ۱۳۸۰ در برخی از سال‌ها بیش از ۵۰ درصد صید تالاب انزلی را به خود اختصاص داده است. این تعداد از ماهی حوض قطعاً تأثیر زیادی در کاهش ماهیان ارزشمند بومی دارد و به دلیل این که از نظر کیفیت گوشت در بین مردم مقبولیت ندارد با قیمت ارزانی به فروش می‌رسد.

ورود گونه‌ای ماهی از جنس تیلاپیا به مزارع پرورش ماهی استان خوزستان نیز باعث کاهش قابل توجه تولید ماهیان گرمابی شده است. این ماهی برای نخستین بار در سال ۱۳۹۱ در استان خوزستان مشاهده شد. متأسفانه این ماهی در مدت زمان اندک توانست به بسیاری از زیستگاه‌های آبی این استان وارد شود و عرصه را برای گونه‌های ارزشمند بومی تنگ کند.

لاک‌پشت گوش قرمز یا رِد اِسلایدر یکی از اعضای خانواده لاک‌پشت‌های برکه‌‌ای محسوب می‌شود که این به عنوان گونه‌‌ای غیربومی و مهاجم معرفی شده است. این‌گونه بومی جنوب آمریکا و شمال مکزیک است اما حضور آن در سایر مناطق از جمله تعدادی از برکه‌ها و دریاچه‌های ایران به دلیل رهاسازی‌های گسترده توسط عوامل انسانی بوده است. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، لاک‌پشت‌‌های گوش قرمز را در فهرست ۱۰۰ گونه فوق مهاجم جهان قرارداده است. این لاک‌پشت‌های کوچک و دارای ظاهر دوست‌‌داشتنی اغلب زیاد زنده نمی‌‌مانند اما آنهایی که به حیات خود ادامه می‌دهند، مقاوم‌‌تر هستند و به سرعت نیز رشد می‌کنند.

انتقال بیماری مهلک و کشنده از طریق میمون رزوس

چند وقتی است تب نگهداری از میمون رزوس که گونه‌ای غیربومی و مهاجم است؛ در کشور بالا گرفته است، این در حالی است که این گونه علاوه بر تهدید سلامت افراد، با ر‌ها شدن در طبیعت موجب بروز آسیب‌های جدی به محیط‌زیست می‌شود. میمون رزوس یکی از جانوران وحشی مناطق جنوب‌شرقی آسیا است که در سال‌های اخیر به صورت قاچاق و از راه‌های غیرقانونی وارد ایران شده و برخی از مردم از روی دانش پایین و اطلاعات ناکافی در این زمینه، مبادرت به نگهداری از این حیوان در منازل مسکونی می‌کنند که این کار سلامت افراد را تهدید می‌کند.

نه هدیه بدهیم و نه هدیه بگیریم

هرچند که ورود این گونه‌های غیربومی توسط سودجویان و قاچاقچیان معضل زیست‌محیطی زیادی برای کشور ایجاد کرده اما از گوشه کنار اخباری نیز از تبادل ببر سیبری در مقابل پلنگ ایرانی یا هدیه آهوی ایرانی به قطری‌ها و… آن‌ هم توسط نهادی که خود مسؤول حفاظت از تنوع ژنتیک سرزمین است، به گوش می‌رسد.