بدنه فربه دولتی و هزار مشکل لاینحل

بدنه فربه دولتی و هزار مشکل لاینحل

گروه تجارت- مناقصه‌مزایده

مدیران بی‌انگیزه، آسایش‌طلب

حسن‌فروزان‌فرد، رییس کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق بازرگانی ایران با بیان این‌که بدنه دولت ترجیح می‌دهد که درگیر فعالیت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اجرایی و طرح‌ها و پروژه‌های مهم نشود و تنها دوران خدمت خود را بگذراند، بر این باور است که مدیران ناکارآمد عامل اصلی شرایط اقتصادی فعلی هستند. موضوع مهمی که دولت با آن مواجه است و اگر از آن عبور نکند هیچ تغییری رخ نخواهد داد، وجود مدیران بی‌انگیزه، آسایش‌طلب و در بسیاری از موارد غیرحرفه‌ای و آلوده‌شده به انواع فسادهای اداری در دولت است. لوکوموتیو ازپاافتاده و کم‌توان مالی دولت، صد‌ها واگن اضافی، قدیمی، بی‌استفاده و خالی از منافع اقتصادی را به دنبال خودش می‌کشاند که تنها دردسر با خود دارند و منفعت اقتصادی از آنها حاصل نمی‌شود.

بزرگ شدن دولت در پی دست‌اندازی به اموال افراد حقیقی ‌و حقوقی

 مهم‌ترین دلیل این امر نیز رشد بدنه دولت بعد از انقلاب، دست‌اندازیِ دولت بر اموال افراد حقیقی‌ و حقوقی خصوصی و صاحبان فعالیت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اقتصادی بوده است. به‌ناگاه زمینه برای افزایش تعداد افراد در دولت ایجاد شد. چراکه دولت آغاز به ملی کردن بخش بزرگی از کارخانه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌، صنایع و پروژه‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی کرد. بنابراین بدنه دولت به مقدار بسیار زیادی گسترده شد و این شرکت‌ها به عنوان شرکت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی دولتی و زیرمجموعه دولت و سازمان‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی صنایع کوچک و ملی به حیات خود ادامه دادند و همگی حقوق‌بگیر دولت شدند. بسیاری از افراد در گذشته در بخش خصوصی و در قالب یک نظام حرفه‌ای‌تر اقتصادی و با اهداف اقتصادی کار می‌کردند. اما زمانی که حقوق‌بگیر دولت شدند، رفتار آنها نیز تغییر کرد و دیگر موضوع بهره‌وری، سودآوری و فروش برای آنها مطرح نبود.

دلارهای نفتی هزینه‌کرد دولت

نکته مهم دیگری که می‌توان گفت، این است که هر دوره و با هر شعاری افرادی به بدنه دولت اضافه شدند. به همین دلیل زمینه‌های توسعه بخش خصوصی و رفتار اقتصادی سالم در فضای کسب‌وکار وجود نداشت و ندارد. در حال‌حاضر فضای کسب‌وکار ما کاملاً تحت تأثیر دلارهای نفتی و هزینه‌کرد دولت است. هم‌اکنون مفهوم توسعه اقتصادی به میزان توانایی دولت برای هزینه کردن گره خورده است.

دستگاه‌های دولتی جایگاه امن و مورد اطمینان

هنگامی که بخش خصوصی توسعه پیدا نکند، افراد به دنبال جایگاه امن و مورد اطمینان می‌روند. بنابراین اندیشه توسعه دولت را در خودشان رشد می‌دهند. اعداد نشان می‌دهند که دولت بدون داشتن تناسبی با تعداد خدمت‌گیرندگان، توسعه پیدا کرده است. مدیران دولتی در دهه۷۰ زمینه را برای جذب نیروی بیش‌تر فراهم می‌کردند. در مجموع می‌توان گفت که ما با دولتی مواجه هستیم که کاملاً به صورت غیراقتصادی، غیرعملیاتی، غیرطبیعی و حتی اگر دولت را دولت خدمت‌گزار در نظر بگیریم، بدون تناسب با خدماتی که ارایه می‌دهد، در طول ۴۰ سال گذشته بزرگ شده است.

بدنه فربه دولتی و جای خالی نخبگان

چیزی که دولت امروز با آن مواجه است، بدنه‌ای بسیار سنگین است که دارای مکانیزم حرفه‌ای نیست. معمولاً مکانیزم‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی حرفه‌ای سعی در نخبه‌گرایی و یافتن بهترین و پرانگیزه‌‌ترین نیرو‌ها دارند. مکانیزم‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی حرفه‌ای دولت در طول ۴۰سال گذشته از ابزارهای حرفه‌ای برای یافتن بهترین نیرو‌ها تهی بوده است. مهم‌ترین آیتمی که به پیدا کردن نیرو‌ها کمک می‌کرد، ارتباطات سیاسی و شخصی افراد بوده است. بدنه‌ای که غیرحرفه‌ای رشد کرده است، نخبه‌ها در آن جایی ندارند و یا حداقل سهم بزرگی از آن را نخبگان تشکیل نمی‌دهند. این بدنه می‌گوید ما مستخدم دولت هستیم و هر دولتی با هر شعاری که بیاید، جایگاه ما ثابت است. این افراد می‌گویند که اگر بخواهیم روش و افکار خود را با تغییر دولت‌‌ها عوض کنیم، آینده حضور خود را از دست می‌دهیم، پس مسیری میانه و آرام را انتخاب می‌کنند.

مدیران با سابقه ریسک‌ناپذیر

سن مدیران نیز بی‌تردید یکی دیگر از عوامل دخیل در بی‌انگیزگی آنهاست. مدیری که دو دهه از دوران فعالیت خود را گذرانده، حاضر به یک سری از ریسک‌پذیری‌ها نیست و در مقابل مدیری که تازه در جایگاه قرار گرفته است ریسک بالایی را می‌پذیرد تا رشد کند. برخی از مدیران باسابقه، حتی بازنشستگی را نیز نمی‌پذیرند و به هر اقدامی دست می‌زنند تا بمانند. اینها کسانی هستند که به خاطر سن‌و سالشان حاضر به ریسک‌پذیری، تصمیمات جدید و تحولات نیستند. تغییر نسل مدیریتی به عنوان یک آیتم انگیزه‌بخش می‌تواند در نحوه مدیریت تحول ایجاد کند. اما اگر سایز دولت اصلاح نشود نتیجه قابل قبولی نخواهیم داشت.

بدنه دولتی که حذف ندارد

علاوه بر این، دولت جایی است که ممکن است ورود به آن سخت باشد، اما خروج از آن غیرممکن است. اگر فردی عنوان و چارچوبی پیدا کند، حتی دولت نمی‌تواند آن را حذف کند، زیرا دیوان عالی اداری و قوه قضاییه آن را رد می‌کند. چیزی به نام خروج از دولت تعریف نشده و تقریباً نمونه‌های جدی هم هیچگاه دیده نشده است.

حیف‌‌ها چندین برابر میل‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ست

هرچند تمام تلاش برای این است که از حیف و میل بیت‌المال در دولت و حاکمیت جلوگیری شود، اما در حال‌حاضر حیف‌‌ها چندین برابر میل‌‌ها هستند. در طول این سال‌ها فرصت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی از دست رفته که می‌توانسته بسیار پیش‌برنده باشد. پیگیری قانونی نیز برای اتلاف منابع و فرصت‌‌ها وجود ندارد. بنابراین این خود زمینه را برای تبدیل شدن مدیران به افراد بی‌انگیزه فراهم کرده است. بی‌انگیزه شدن به این دلیل است که کار کردن نسبت به گذشته بسیار خطرناک شده است. مخصوصاً از زمانی که بحث مبارزه با فساد به صورت شعارگونه، کم‌محتوا و سیاسی مطرح شده، بدنه دولت ترجیح می‌دهد که درگیر فعالیت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اجرایی و طرح‌ها و پروژه‌های مهم نشود و تنها دوران خدمت خود را بگذراند.