چشم انداز صنعت پتروشیمی ایران در جهش دوم

 دکتر نادعلی بای ؛مدیر موسسه مطالعات راهبردی و بین المللی نَپتا گیتا

پتروشیمی، صنعتی کارآمد و کارآفرین بوده و با توجه به ارزش افزوده بالا در راستای تنوع بخشی به سبد صادراتی کشور و کسب درآمد ارزی محسوب می شود.

    ایران به عنوان دومین قدرت پتروشیمی در منطقه خاورمیانه بیش از ٢٥ درصد از تولید فرآورده های پتروشیمی را در اختیار دارد. از آنجا که یکی از اهداف صنعت پتروشیمی ایران در افق ١٤٠٤ دستیابی به مقام نخست منطقه در این صنعت است، با توجه به برنامه ریزیها، ظرفیت تولید پتروشیمی تا پایان برنامه پنجم به ۱۰۰ میلیون تُن رسیده و قرار است این ظرفیت در ۱۴۰۴ به ۱۸۰ میلیون تُن به منظور دستیابی به افزایش تنوع و ارتقای فرآورده های تولیدی برای حضور در بازارهای داخلی و خارجی برسد.

بیژن زنگنه در نقشه راه خود، بر ادامه اجرای جهش دوم صنعت پتروشیمی، که به جایگاه این صنعت در سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی اشاره دارد، با هدف تکمیل زنجیره ارزش، افزایش تولید و صادرات محصولات پتروشیمی و تغيير رويکرد از صادرات نفت خام به صادرات فرآورده هاي با ارزش افزوده بالا بواسطه افزایش ظرفیت پالایشی کشور و بهبود الگوهاي پالايشي در پالايشگاههاي موجود با هدف تکمیل زنجیره ارزش، تاکید کرده است. در نتیجه دستیابی به هدف تولید ۱۰۰ میلیون تن در سال طبق برنامه ششم توسعه با پروژه های در دست اجرا و پروژه های جدید، قابل تحقق خواهد بود و در مجموع ارزش فروش داخلی و صادراتی محصولات پتروشیمی در سال ۱۴۰۰ به ۴۱ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.

 

    ایران در حال مشاهده سطوح فزاینده سرمایه گذاری مستقیم خارجی در صنعت پتروشیمی اش است که در دستیابی به بلندپروازیهای کشور به توسعه سریع، بسیار مهم و حیاتی می باشد. به هرجهت، مشکلات تجربه شده در ارسال محموله ها به چین به صادرات پتروشیمی آسیب زده و در حال کاهش دادن محصولات ایرانی در بازارهای بین المللی است.

    آگر صادرات به آن میزانی که پیش بینی شده انجام نشود، این صنعت از سطوح بهره بری با ظرفیت پایین رنج خواهد برد و اهداف توسعه در تردید قرار خواهد گرفت.

    در سالهای ۲۰۱۷-۲۰۱۶ ، ظرفیت پتروشیمیایی ها به ۶۲ میلیون تن رسید و میانگین ظرفیت بهره بری ۸۶ درصد بود.

    در حدود ۴۴ درصد از ظرفیت بیکار و تلف شده (Idled Capacity) ، دلیلش نبود خوراک بود به گونه ای که ۲۱ مجتمع از ۵۳ مجتمع پتروشیمیایی ایران با نصف ظرفیت خود، کار می کنند. اگرچه میانگین سود خالص در سال ۲۰۱۶، ۲۵ درصد بود، مجتمع هایی که به خوراکهای مایع به جای اتان وابسته اند، با حاشیه های سود خیلی پایین کار می کرده اند. در نتیجه، سرمایه گذاران اروپایی احتمالا به دنبال سرمایه گذاری در پتروشیمی های اتان محور و همچنین مجتمع های پلیمری پایین دستی هستند. بهر حال، ایران در پشت منحنی شرایط ارزش افزایی قرار دارد و بر پتروشیمی های اصلی (هم مجتمع و هم محصول) تمرکز خواهد کرد، در حالی که رقبای عربی در منطقه خلیج فارس به دنبال افزایش و متنوع سازی پورتفولیوی تولید محصولاتشان  (Portfolios)  هستند.

    در سال مالی ۲۰۱۸-۲۰۱۷ ایران ۱۹ میلیون تن محصولات پتروشیمی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار آمریکا صادر خواهد کرد. شرکت ملی پتروشیمی ایران (NPC) ، در برنامه دارد تا ۲۳ میلیون تن فرآورده های پتروشیمی به ارزش ۱۱ میلیارد دلار را درسال مالی ۲۰۱۸-۲۰۱۷ صادر کند. این برنامه بیانگر انست که ۴۰ درصد کل تولید صادر می شود، همچنین یک رشد بیش از ۲۰ درصدی را در حجم صادرات نشان می دهد اما فقط یک رشد ۱۰ درصدی در ارزش می باشد که بیانگر آنست که مقامات یک کاهش در قیمت های محصولات را در بازارهای خارجی، پیش بینی می کنند.

 

    بیزینیس مانیتور اینترنشال (BMI) بر این باور است که اهداف دولت در حجم صادرات به صورت زیادی خوش بینانه است و سطوح (میزان) پایین تری هم بر مبنای کاهش تقاضا – بویژه در چین- و همچنین محدودیهای رشد تولید داخلی، پیش بینی می کند. بنابراین، رشد حجم صادراتی حدود ۱۵ درصدی با رشد ارزش حدود ۸ درصدی پیش بینی می شود.

دولت ایران به دنبال جذب ۷۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی برای ۸۰ پروژه پتروشیمیایی است که ظرفیت (تولید) را تا ۱۳۰ میلیون تن در سال تا سال ۲۰۲۰ و ۱۸۰ میلیون تن در سال تا سال ۲۰۲۵ افزایش خواهد داد. تا سال ۲۰۲۱ ایران امیدوار است که ظرفیت کل تولیدش به ۹۰ میلیون تن در سال برسد، در حالی که گاز طبیعی در تامین حدود ۵۰ درصد خوراک کمک می کند.

بیزینیس مانیتور اینترنشال (BMI) پیش بینی اش برای تولیدات پتروشیمیایی ایران را همچنان به صورت زیر حفظ می کند: ۱۵٫۳ میلیون تن در سال ظرفیت اتیلن، ۹٫۹ میلیون تن در سال پلی اتیلن و ۱٫۹ میلیون تن در سال پروپیلن تا سال ۲۰۲۱٫

نمره شاخص ریسک به بازده (Risk/Reward Index) پتروشیمی های ایران در حدود ۶۵٫۶ درصد در سه ماهه اول ۲۰۱۸ پس از یک دوره بهبودی شدید باقی ماند. در حالی که اخیراً موافقتنامه های سرمایه گذاری بلندمدت خارجی منعقد شده است، این موافقتنامه ها با کاهش قیمتها در نتیجه مشکلات فزاینده در صادرات به چین و همچنین تمایل رییس جمهور ترامپ به وضع دوباره تحریمها، هم سنگ بوده و تعادل برقرار می کند.

    رتبه بندی صنعت پتروشیمی ایران در خاورمیانه و آفریقا، همچنان در جایگاه دوم در این فصل (سه ماهه اول ۲۰۱۸) است، بدینصورت که این کشور را پس از عربستان سعودی و پیش از امارات متحده عربی قرار می دهد.