زنگ خطر ؛زلزله خاموش در راه است

زنگ خطر ؛زلزله خاموش در راه است

محمدقره‌داغلی- از فرونشست با عنوان «زلزله خاموش» یاد می‌شود. فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد.

به گزارش مناقصه‌مزایده، این در حالی است که کشور ما ۴سانتی‌متر رکورد کره‌زمین را در فرونشست زمین شکسته است.

عوامل متعددی در ایجاد این پدیده مؤثر است که از آن جمله می‌توان به انحلال، آب‌شدگی یخ‌‌ها و تراکم نه‌شته‌ها، حرکت آرام زمین و خروج گدازه و یا عملیات انسانی نظیر معدن‌کاری یا برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی اشاره کرد.

فرونشست زمین همانند زلزله یک خطر دائمی نیست، تا زمانی که کره‌زمین پابرجا است زلزله وجود دارد ولی در فرونشست ناحیه‌ای زمین در لایه‌های محدودی رخ می‌دهد که قبلا دارای آب بودند و با برداشت آب از آنها به تدریج دچار تراکم شده و پس از رسیدن به تراکم نهایی متوقف خواهد شد.

فرونشست بر روی فعالیت گسل‌‌ها اثری ندارد، ولی فعالیت گسل‌‌ها می‌تواند بر ایجاد فرونشست اثرگذار باشد.

ایران نیز در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارندگی‌ها، افزایش جمعیت و توسعه فعالیت‌های کشاورزی با پدیده فرونشست و فروچاله مواجه است. در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، برداشت بیش از حد مجاز منابع آب‌های زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات از جمله عوامل اصلی ایجاد فرونشست در بیش‌تر دشت‌های ایران به شمار می‌رود. دشت‌های کبودرآهنگ همدان، ورامین، نظرآباد، تهران، مشهد، نیشابور و همچنین دشت‌های استان‌های کرمان، اصفهان و قزوین از جمله مناطقی هستند که هم‌اکنون در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله‌ها و فرونشست قرار دارند. از سویی افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی بدون وجود الگوی کشت دلایلی است که اقدام به برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی شده است.

سرعت فرونشست زمین در ایران بیش‌تر از سایر کشور‌ها است، پدیده فرونشست در همدان شهرت جهانی دارد به گونه‌ای که در اکثر منابع بین‌المللی آمده است.

به‌طور تقریبی همه دشت‌هایی که از آنها به عنوان دشت‌های مهم کشور یاد می‌شود و فعالیت زیاد کشاورزی در آنها انجام می‌شود با مشکل فرونشست مواجه هستند. و در صورت بی‌توجهی به آن تبعات سختی در انتظار کشور است.

فروریزش‌‌ها یکی از انواع فرونشست است، فرونشست به هر نوع حرکت روبه پایین سطح زمین که مؤلفه عمودی نسبت به مؤلفه افقی غالب باشد گفته می‌شود و دارای انواع و اقسام مختلفی است.

گسترش یافتن حفره‌های زیرزمینی به دلیل برداشت آب از سیستم کارستی و همچنین انجام عملیات عمرانی مانند ساخت تونل و معدنکاری را از دیگر عوامل فروریزش ناشی از فعالیت انسانی نام برد، احیا نشدن قنوات موجب می‌شود که در برخی از مناطق ریزش کند و آب در پشت آن انباشته می‌شود و از آنجایی که جنس خاک در وضعیتی است که وقتی در مواجه با آب قرار می‌گیرند دچار فروریزش می‌شوند از این‌رو بعد از مدتی این قنات از بخش‌های بالایی دچار ریزش خواهند ‌شد.

این وضعیت به ویژه در مناطقی که مدتی زمین‌های بایر و یا زمین‌های کشاورزی بودند مشاهده می‌شود.

آسیب‌های ناشی از فرونشست:

۱ –تغییر ناهمسان در ارتفاع و شیب رودخانه‌ها

۲ -شکست و یا بیرون زدگی لوله جدار چاه‌ها درنتیجه تنش‌های تراکمی ناشی از تراکم آبخوان‌ها.

۳ -پیشروی امواج در مناطق پست ساحلی.

۴ -کاهش برگشت‌ناپذیر تمام یا بخشی از مخزن آب زیرزمینی در نتیجه از بین رفتن یا کاهش تخلخل مفید نه‌شته‌ها.

۵ -کاهش بازدهی یا ایجاد تخریب در شریان‌های حیاتی و سازه‌های مهم.

۶ -کاهش میزان نفوذ‌پذیری سطحی و پیرو آن گسترش پهنه‌های بیابانی و تغییر درتوپوگرافی و توسعه دشت سیلابی.

 

ارتباط سیستم‌های کارستیک و فرونشست

آب کارستی را به عنوان آب‌های موجود در غارهای زیر زمین دانست که در سازندهای آهکی وجود دارند، این نوع سیستم در کشور در جاهایی مانند غار کتله‌خور و علی‌صدر وجود دارد که در این سیستم به‌طور طبیعی پدیده توسعه کارست رخ می‌دهد و گاه به دلیل ریزش سقف یا دیواره کارست‌ها، چاله یا حفراتی در سطح زمین شکل می‌گیرد که به آنها فروچاله گفته می‌شود.

فعالیت‌های بشر می‌تواند موجب افزایش سرعت انحلال لایه‌های رسوبی شود،، افزایش میزان گاز Co2 به عنوان گاز گلخانه‌ای در سطح و بارش‌های اسیدی و نیز وارد شدن فاضلاب به ویژه فاضلاب‌های صنعتی به آب‌های زیر زمینی موجب شد تا به میزان بسیار زیادی انحلال پذیری لایه‌های رسوبی افزایش یابد.

زنگ‌ هشدار برای فرونشست به صدا درآمده است

اکثر دشت‌های ایران با شدت و ضعف‌های متفاوت دچار فرونشست زمین هستند، به‌طور کلی کل دشت‌های حاشیه ناحیه البرز از استان خراسان تا آذربایجان با درجات متفاوتی با پدیده فرونشست مواجه هستند.

استان‌های اصفهان، فارس، کرمان، اصفهان، همدان و خراسان‌رضوی بد‌ترین وضعیت از لحاظ فرونشست را دارند ضمن آن‌که سایر استان‌های حاشیه‌ای آنها مانند یزد نیز به مقداری کم‌تری نسبت به این ۳ استان دارای فرونشست هستند و از سویی ابرکوه با چالش شدید فرونشست مواجه است.

دشت‌های تهران، ورامین، هشتگرد و قزوین جز دشت‌های مشکل‌دار از لحاظ فرونشست هستند. همچنین دشت‌های خراسان جنوبی و نیشابور و استان سمنان در وضعیت بحرانی قرار دارند

دشت‌های زنجان و شبستر دچار فرونشست هستند، در استان‌های جنوبی کشور نیز مسأله فرونشست استان هرمزگان جدی است بهترین راهکار مقابله با فرونشست زمین را کاهش برداشت آب‌های زیر زمینی با تأکید بر اتخاذ روش‌های مدیریت بحران ذکر کرد و گفت: تا زمانی که میزان برداشت آب‌های زیر زمینی کنترل نشود ما با چالش فرونشست زمین مواجه هستیم و به‌طور کلی چاره‌ای جز اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب نمی‌باشد.