مناقشه آبی ترکیه و عراق و مهمانی خاک برای ما

مناقشه آبی ترکیه و عراق و مهمانی خاک برای ما

منابع آب به عنوان یک موضوع با اهمیت در صحنه سیاست داخلی کشور‌ها به ویژه در مناطق خشک و کم آب جهان نظیر خاورمیانه از دیرباز مطرح بوده و همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است.

به گزارش سیناپرس، کارشناسان امور آب پیش‌بینی می‌کنند در آینده‌ای نه چندان دور تنش‌ها، درگیری‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی بر سر مسأله آب بیش‌تر خواهد شد و از آنجا که همگان به آب شیرین و پاک نیاز دارند، دور از ذهن نخواهد بود که جنگ‌های آینده جهان بر سر منابع آب صورت گیرد.

این شرایط در حالی است که ترکیه پروژه‌های خطرناک سد‌سازی خود را ادامه می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود اگر همچنان پروژه‌های سد‌سازی ترکیه ادامه پیدا کند، مسایل امنیتی و حتی «جنگ آب» را به همراه داشته باشد. اخیراً آبگیری بی ‌سر و صدای سد ایلیسو ترکیه نیز واکنش‌های زیادی به همراه داشته است.

سد ایلیسو که روی سرشاخه‌های رودخانه دجله (حد فاصل استان ماردین و شیرناک) احداث شده است، جزو بزرگ‌ترین سازه‌های آبی جهان و پروژه‌ای مهم برای تأمین انرژی کشور ترکیه به شمار می‌رود؛ سازه آبی که حجم مخزنش ۳ برابر بزرگ‌تر از بزرگ‌‌ترین سد ایران (کرخه) است و پس از سد آتاتورک با ۴۹ میلیارد متر مکعب گنجایش(معادل تمام ۶۵۰ سد ایرانی) که در ۱۹۹۲ روی رودخانه فرات احداث شده، دومین سد بزرگ ترکیه و از جمله سدهای بزرگ جهان به شمار می‌رود.

سودجویی ترکیه از شرایط خاورمیانه برای سدسازی

ترکیه از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی، در زمان کودتای ژنرال کنعان اورن، پروژه جدیدی را آغاز کرد. هدف از این پروژه این بود تا ترکیه بتواند، رودخانه‌های دجله و فرات را مهار کند (رودخانه‌هایی که خود از کوهستان‌های ارمنستان سرچشمه می‌گیرد) تا آب این رودخانه‌ها به سمت سوریه و عراق حرکت کند. در آن زمان، قدرت‌های وقت یعنی صدام حسین و حافظ اسد که دارای قدرت بسیاری بودند، شدیداً به دولت ترکیه هشدار دادند که ما چنین کاری را بر نمی‌تابیم.

اما بعد از این‌که کشور عراق در زمان دفاع ۸ ساله ایرانیان بسیار ضعیف شد، سپس با اشغال کویت توسط عراق و حمله آمریکا به عراق، درگیر شدن عراق با جریان‌های تروریستی القاعده و داعش، تمامی این عوامل باعث از هم پاشیدگی دولت بغداد شد. در نتیجه دولت ترکیه از ضعف دولت مرکزی عراق و از سوی دیگر از ضعف دولت مرکزی در زمان بشار اسد و جریان‌های تروریستی که در سوریه اتفاق افتاد، استفاده کرد. ترکیه با گرفتن وام‌های بزرگ جهانی، توانست ۲۲ سد روی رودخانه‌های دجله و فرات بزند.

یکی از سد‌ها با نام «آتاتورک» بزرگ‌ترین سد جهان است، که گنجایش ۴۸ میلیارد متر مکعب دارد که روی رودخانه فرات ساخته شد. ظرفیت این صد به تنهایی از کل ۱۰۰۰ سد احداثی در ایران با میزان ظرفیت تنظیمی ۴۷٫۶ میلیارد متر مکعب، بیش‌تر است. هم‌اکنون صددرصد آب فرات مهار شده و ۶۰ درصد آب دجله مهار شده و وارد سرزمین سوریه و عراق نمی‌شود. بعد از ساخت سد ایلیسو این رقم به صددرصد می‌رسد. در نتیجه بحران به شکل بسیار خطرناکی ادامه خواهد یافت.

آغاز آب‌گیری سد ایلیسو

قرار بود این سد در سال ۲۰۱۹ آب‌گیری شود اما پایان کارش یک سال زودتر اتفاق افتاد.

طی روزهای گذشته خبر «آغاز آب‌گیری» این سد بزرگ و کاهش حجم آب ورودی به رودخانه دجله در عراق واکنش‌ها و تبعات گسترده‌ای را در پی داشت، چراکه آب‌گیری در ترکیه، بی‌آبی در سرزمین عراق و تبعات زیست‌محیطی مانند گردوغبار در ایران را به همراه خواهد داشت؛ محاسبات نشان می‌دهد با پایان کار عمرانی این سد و آغاز آب‌گیری، نزدیک به ۶۰ درصد (به صورت دقیق ۵۶ درصد) از حجم ورود آب رودخانه دجله به عراق کاسته خواهد شد. این در حالی است که این رودخانه منبع تأمین آب آشامیدنی حداقل ۳ شهر بزرگ عراق از شمال تا جنوب این کشور، یعنی موصل، بغداد و بصره است. همچنین رودخانه دجله در انتهای مسیر خود به رودخانه اروند می‌پیوندد و اصلی‌‌ترین محل تأمین آب یکی از بزرگ‌‌ترین تالاب‌های خاورمیانه یعنی هورالعظیم است. همین‌ جا نقطه‌ای است که ایران از این سد در ترکیه آسیب می‌بیند. کم‌شدن آب ورودی به هورالعظیم یعنی خشک‌شدن بخش بیش‌تری از این تالاب و این موضوع مساوی است با افزایش شدید حجم گرد و غبارهایی که همین الان هم استان‌های غربی و جنوب غربی ایران و به‌ویژه خوزستان را به ‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند.

ضرورت مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز

بخش اعظم خاورمیانه از مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می‌شود، یکی از ویژگی‌های این مناطق خشک و نیمه خشک- اکوسیستم‌های بسیار شکننده است زیرا این مناطق کمبود آب داشته و بسیار شکننده هستند. در واقع، فشارهای ناشی از سد سازی، این شکنندگی را بیش‌تر می‌کند.