۸ سال تا داغ ماندگار بر دل عروس خزر شواهد نشان می‌دهد خشک شدن خلیج گرگان روند فزاینده‌ای دارد که اگر به‌طور جدی کنترل نشود تا سال ۱۴۰۵ حدود ۵۰ درصد از مساحت و آب موجود خود را از دست داده و با ادامه این روند، عروس رویایی دریای خزر هر روز به ورطه نابودی […]
۸ سال تا داغ ماندگار بر دل عروس خزر
شواهد نشان می‌دهد خشک شدن خلیج گرگان روند فزاینده‌ای دارد که اگر به‌طور جدی کنترل نشود تا سال ۱۴۰۵ حدود ۵۰ درصد از مساحت و آب موجود خود را از دست داده و با ادامه این روند، عروس رویایی دریای خزر هر روز به ورطه نابودی نزدیک‌تر می‌شود.
به گزارش ایرنا، خلیج گرگان بزرگترین خلیج دریای خزر است که بر اثر پیشروی و گسترش شرقی رشته ساحلی شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی دریای خزر تشکیل شده است. خلیج گرگان تنها خلیج دریای خزر در محدوده جغرافیایی ایران و استان گلستان است.
عروس دریای خزر در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز (در استان‌های گلستان و مازندران) به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسید تا ثابت شود نه فقط این خلیج، بلکه نواحی اطراف آن شامل شبه‌جزیره میانکاله (پناهگاه حیات‌وحش) و تالاب بین‌المللی گُمیشان یک مجموعه ارزشمند زیست‌محیطی است.
خلیج گرگان کم عمق است به‌طوری‌که با در نظر گرفتن بالاآمادگی آب، حداکثر عمق آن به ۴ متر می‌رسد و از غرب به شرق تا حوالی ضلع جنوبی آشوراده به عمق آب افزوده می‌شود.
خلیج گرگان از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی دریای خزر و در حوزه شهرستان‌های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر واقع است و از ۶۰ کیلومتر طول و حداکثر ۱۲ کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی- غربی است.
خلیج ۴۰۰ کیلومتر مربعی گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر نیز است و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگترین دریاچه زمین به اتصال این خلیج با دریا وابسته است؛ خلیجی که حالا با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم می‌کند و فعالان و مسؤولان محیطزیست معتقدند که با ادامه روند کنونی تبدیل به نسخه دیگری از دریاچه ارومیه می‌شود.
عروس خزر در کنار دیگر خلیج‌های پیرامون دریای خزر مانند گیزلارخان، داغستان، قزه بغاز، ترکمن باشی و آبشرون در کشورهای اطراف این حوضه آبی از اهمیت زیست‌محیطی بسیار زیادی برخوردار است.
این خلیج‌ها مانند خلیج گرگان در چند سال اخیر دچار مشکل خشک‌زایی و کاهش آب ورودی شده‌اند، به عنوان مثال خلیج قره بغاز یکی از بزرگترین خلیج‌های دریای خزر است که بیش از ۴۰ هزار کیلومتر مربع وسعت دارد که با مشکل کم آبی دست و پنجه نرم می‌کند و چون آب دریای خزر به خوبی وارد آن نمی‌شود به سمت خشک‌زایی پیش می‌رود.
اما مسأله اینجاست کشورهایی که این خلیج‌ها در آنها قرار دارند برنامه‌های عملیاتی نجات را تدوین و کارهای عملیاتی را آغاز کرده‌اند اما در ایران به گفته رییس گروه پژوهشی مدیریت محیطزیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و عضو کمیته ملی نجات خلیج گرگان با گذشت دو سال از تشکیل این کمیته هنوز اقدام مفیدی برای نجات و احیای خلیج صورت نگرفته و فقط زمان و بودجه از دست داده‌ایم، در حالی‌که دولت‌های کشورهای اطراف دریای خزر کارهای مقتدرانه‌ای را برای نجات این محیط‌های ارزشمند انجام می‌دهند که با توجه به شرایط خلیج گرگان انتظار داریم تلاش ما برای بهبود اوضاع فراتر از این چیزی باشد که الان موجود است.
همایون خوشروان گفت: خلیج‌های کشورهای اطراف دریای خزر نیز مشکل دارند و اگر قرار باشد آب دریای خزر با همین روند کاهش یابد متأسفانه شاهد خشک شدن خلیج‌های بزرگی پیرامون دریای خزر خواهیم بود که لازمه عبور از این وضعیت این است که زودتر کاری کنیم که خلیج گرگان را که ارزش بیوسفر یا ذخیره‌گاه جهانی دارد نجات دهیم.
وی درباره اقدامات نجات این خلیج افزود: خشک‌زایی خلیج گرگان روند فزاینده داد و اقدام جدی برای کنترل بحران هنوز صورت نگرفته است با این روند تا سال ۱۴۰۵ خلیج گرگان نیمی از وسعت خود را از دست خواهد داد.
خوشروان اظهارداشت: با توجه به این‌که کمیته‌ای برای نجات خلیج گرگان در سازمان حفاظت محیطزیست تشکیل شده حدود دو سال است که به‌طور مداوم جلسه برگزار می‌کند اما هنوز عملاً برای خلیج هیچ کار مؤثر و مفیدی انجام نشده است.
عضو هیأت علمی گروه پژوهشی مدیریت محیطزیست وزارت علوم تحقیقات و فناوری ادامه‌داد: در جلسات مقرر شده بود تا کانال‌های «چپ اوغلو» و «آشوراده» لایروبی شود و کانالی نیز مقابل جزیره «اسماعیل بای» که کوتاه‌‌ترین فاصله دریای خزر به خلیج گرگان است حفر تا آب به خلیج منتقل شود؛ اما هیچ یک از این کار‌ها انجام نشده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر کاهش تراز آب دریای خزر را با یک روند متعادلی در پیش داریم، سالانه بین ۳ تا ۴ سانتی‌متر از سطح تراز آب دریای خزر کاهش می‌یابد یعنی کاهش حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب آب که اثر سوء بر خلیج گرگان به جا خواهد گذاشت.
خوشروان گفت: با توجه به این‌که درجه حرارت هوا نیز رو به افزایش است، پیش‌بینی این است که اگر تراز آب خزر با همین روند کاهش یابد تا سال ۱۴۰۵ دیگر آب مشخصی به خلیج گرگان وارد نمی‌شود و شاید بیش از ۵۰ درصد مساحت خود را از دست بدهد.
وی ادامه داد: در حال حاضر بین حدود ۳۰ درصد از مساحت خلیج گرگان در بخش منتهی‌الیه غربی خشک شده و آب خود را از دست داده و ۹۵ درصد از تالاب میانکاله کامل از بین رفته است.
عضو کمیته ملی نجات خلیج گرگان گفت: متأسفانه در این میان هنوز عده‌ای فرق بین تالاب و خلیج را نمی‌دانند که جای نگرانی دارد چون گاهی اعلام می‌کنند که تالاب میانکاله ۲۰ درصد خشک شده در حالی‌که منظور آنها خلیج گرگان است این افراد خلیج گرگان را هم تالاب می‌دانند به دلیل تعریفی که در کنوانسیون رامسر شده براساس آن تعریف عمل می‌کنند در صورتی‌که براساس تعریف زمین شناختی به پیشروی آب در خشکی خلیج گفته می‌شود و خلیج گرگان خلیجی است که رفتار تالاب‌گونه دارد.
وی تأکید کرد: اگر سریع وارد عمل نشویم وضعیت خلیج می‌تواند در بخش غربی که فلاتی پهن و کم شیب است به بحران منشأ ریزگرد‌ها تبدیل شود زیرا شرایط آن فراهم است و اگر این اتفاق بیفتد با ضعیف‌‌ترین وزش باد در منطقه استان‌های ساحلی به ویژه مازندران در بخش منتهی‌الیه شرقی و گلستان دچار مشکلات جدی خواهند شد ضمن این‌که اکوسیستم منطقه و چرخه غذایی در حال از بین رفتن است که در این صورت خسارت‌های بسیار سنگینی به همراه خواهد داشت.
وی تأکیدکرد: با توجه به شرایط وخیم خلیج، هنوز واکنش سریع برای بهبود وضعیت خلیج گرگان انجام نداده‌ایم و دو سال زمان از دست دادیم به رغم این‌که در این دو سال می‌توانستیم کارهای ارزشمندی انجام دهیم که خلیج را به یک اتصال پایدار با دریای خزر برسانیم اما فقط جلسات زیادی برگزار و انرژی زیادی تلف شد اما نتیجه‌ای حاصل نشد.
خوشروان در پاسخ به این‌که ممکن است عاقبت خلیج گرگان مشابه دریاچه ارومیه شود، گفت: دریاچه ارومیه ۵ هزار کیلومتر مربع و خلیج گرگان ۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد یعنی ارومیه حدود ۱۵ برابر خلیج گرگان بود، دریاچه ارومیه در زمان پرآبی حدود ۳۸ میلیارد مترمکعب آب داشت و خلیج گرگان میزان آبی که در داخل کاسه خلیج جمع می‌شد به مراتب بسیار کم‌تر از ارومیه است بنابراین وقتی میزان آب داخل خلیج کم‌تر از ارومیه باشد واکنش آن در مقابل افزایش درجه حرارت بسیار سریع‌تر از دریاچه ارومیه خواهد بود و اگر به همین روال پیش رود ظرف دو تا ۳ سال آینده دیگر چیزی از خلیج باقی نخواهد ماند.
وی افزود: میزان تبخیر در خلیج گرگان معمولاً بین ۳ تا ۴ برابر ورودی آب است یعنی اگر سالانه یک میلیارد متر مکعب آب وارد خلیج شود معادل۴ برابر این میزان از خلیج خارج می‌شود یعنی با سرعت ۴ برابر خلیج گرگان به سمت خشک‌زایی پیش می‌رود اگر آب دریای خزر به آن نرسد.
عضو هیأت علمی گروه پژوهشی مدیریت محیطزیست وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: اگر بین سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۵ خلیج گرگان نسبتاً یک سطح متعادل و خوبی داشت به خاطر این بود که آب دریای خزر به راحتی وارد آن می‌شد اما الان دیگر این آب وارد نمی‌شود و نرخ تبخیر هم بین ۳ تا ۴ برابر رواناب‌های منتهی به خلیج است بنابراین طبیعی است که خلیج با سرعت فزاینده‌ای به سمت خشک‌زایی پیش رود.
وی به برخی مشکلات در مسیر احیای خلیج گرگان اشاره کرد و گفت: در این مسیر میان مسؤولان استان‌های مازندران و گلستان تمایزی وجود دارد، یعنی مسؤولان دو استان هر کدام خلیج را متعلق به خودشان می‌دانند در واقع یک تفرق نگاه مدیریتی در بحث حفاظت از خلیج گرگان مطرح می‌شود و یک نگاه واحد و مشترکی را برای بهره‌برداری از خلیج ندارند.
خوشروان افزود: دومین مسأله این است که نگاه جامع برای حفاظت از محیطزیست خلیج گرگان وجود ندارند، گلستانی‌ها بیش‌تر هدفشان این است که راهی برای فعالیت‌های شناورهای و توسعه بنادر خود باز شود که نقطه مقابلی برای محیطزیست خلیج است از طرف دیگر مازندرانی‌ها هم به دنبال این هستند که به نوعی قلمرو خودشان را در خلیج گرگان و میانکاله توسعه دهند که همین اختلاف نگاه‌ها باعث شد عملاً کار جدی صورت نگیرد.
وی تأکید کرد: به نظر می‌رسد در شرایط فعلی مهم‌ترین کاری که می‌توان برای خلیج گرگان انجام داد این است که عملیات پایش جامع روی سطح خلیج انجام گیرد تا میزان آب موجود در خلیج گرگان ترکیب شوری، موجودات خلیج و این‌که به لحاظ اکولوژیکی در چه جایگاهی قرار گرفته‌اند مشخص و ارزیابی شود زیرا این اطلاعات می‌تواند نگاه ما را درباره خلیج عمیق کند.
رییس گروه پژوهشی مدیریت محیطزیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به انتقال آب مازاد نیروگاه نکا به خلیج گرگان اشاره کرد و گفت: روزانه ۱۰ متر مکعب در ثانیه آب دریای خزر وارد توربین‌های نیروگاه نکا می‌شود و بعد از انجام فرایند خنک‌کنندگی توربین‌ها دوباره به دریا برمی‌گردد که با توجه به درجه حرارت این آب، برای نیروگاه مشکلاتی ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: در حالی‌که می‌توان با انتقال این آب با لوله به مسافت ۱۴ کیلومتر به بخش منتهی‌الیه غربی خلیج گرگان که بسیار هم حساس و شکننده است، آن بخش از خلیج را نجات داد و از بروز گرد و خاک جلوگیری کرد.
خوشروان اظهارداشت: این موضوع مهمی است که باید تمام صحبت‌ها و نظرات با منطق و دلیل علمی مطرح شود اما اعضا دلیلی بر عدم اجرای این پیشنهاد مطرح نمی‌کنند و به نظر می‌رسد بیش‌تر براساس احساسات صحبت می‌کنند.
وی با بیان این‌که در این راستا یک تصمیم گیرنده قاطع و جدی نداریم تأکیدکرد: باید در شورایعالی آب یا شورای محیطزیست به همراه نمایندگان مجلس و دولت دستورالعملی اتخاذ شود تا بتوان خلیج گرگان را نجات داد اما همواره زمان را هدر می‌دهیم.
وی گفت: مسأله تغییر اقلیم و گرم شدن زمین نیز مشکلات را با سرعت بیش‌تری پیش می‌برد، الان نه تنها کشور ما بلکه غرب منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به علت گرمایش کره زمین دچار بحران کم آبی شده‌اند و اگر به اطلاعات هواشناسی حداقل ۳۰ سال گذشته نگاه کنیم می‌بینیم روند افزایش درجه حرارت با یک سیر صعودی دنبال می‌شود یعنی سال به سال درجه حرارت افزایش می‌یابد و به همان نسبت هم میزان بارندگی‌ها کاهش یافته است.
خوشروان افزود: بنابراین یکی از عوامل اصلی خشک‌زایی خلیج گرگان بحث تبخیر و گرم شدن کره زمین است که از یک طرف دارد آب خلیج را تبخیر می‌کند و از طرف دیگر باعث کاهش سطح آب دریای خزر شده یعنی ورودی که قبلاً به شکل ثابت از دریا وارد خلیج می‌شد دیگر ثابت نیست بنابراین با این روند طبیعی است که خلیج سریع خشک شود.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.