آب مجازی چیست؟

آب مجازی چیست؟

عموماً تولید هر کالا یا محصولی به مقدار مشخصی آب نیاز دارد. در تولید محصولات کشاورزی، آب، اعم از باران، آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی و رواناب‌‌‌ها برای رشد گیاهان و تغذیه حیوانات و سیراب شدن آنها مصرف می‌شود.

به گزارش سیناپرس، این آب به نام آب مجازی شناخته می‌شود؛ چراکه اگرچه تا پیش از مصرف در صنعت یا کشاورزی به صورت فیزیکی وجود خارجی داشته است، اما حالا دیگر به این صورت وجود ندارد، بلکه به صورت مجازی همچنان در این محصولات موجود است.

آب مجازی صرفاً به آب داخل محصولات کشاورزی مانند میوه‌جات گفته نمی‌شود؛ بلکه به همه آب‌هایی که از ابتدا برای رشد گیاه مصرف شده تا به صورت محصول نهایی مصرف شود، می‌گویند؛ به عنوان مثال یک کیلوگرم گوشت گاو، به‌طور متوسط ۱۳ هزار لیتر آب برای تولید نیاز دارد که به کل حجم آبی که از زمان تولید علوفه موردنیاز برای مصرف دام تا زمان انتقال یک رأس دام بزرگ به کشتارگاه و نهایتاً تحویل محصول به صورت گوشت بسته‌بندی‌شده به مصرف‌کننده استفاده می‌شود، آب مجازی اطلاق می‌شود.

از مجموع آب‌های کره زمین تنها یک دهم درصد آن، آب شیرین و در دسترس انسان‌هاست. از کل آب‌هایی که سالانه در جهان مصرف می‌شوند، ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و فقط ۱۰ درصد برای مصارف خانگی به‌کار می‌روند.

بررسی نحوه مصرف آب در بخش‌های مختلف نشان می‌دهد که مصارف شرب و خانگی، درصد کمی از آب مصرفی را در بر می‌گیرد، این درحالی است که حجم بسیار بیش‌تری از آب صرف بخش کشاورزی و تولیدات دامی و صنعتی می‌شود؛ حدود ۹۳ درصد! نکته قابل توجه اینجاست که برخی محصولات کشاورزی، آب بسیار زیادی مصرف می‌کنند.

آب مجازی چیست؟

آب مجازی عبارت است از میزان آبی که برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی مصرف می‌شود. بحث «آب مجازی» توسط پژوهش‌گر بریتانیایی پرفسور جان‌آنتونی‌آلن در دهه ۱۹۹۰ میلادی مطرح شد. از آن زمان تاکنون، پژوهش‌های او مورد توجه فراوان بخش‌های اقتصاد و سیاست قرار گرفته‌اند.

آب مجازی آب جاسازی شده در محصولات است و به آب مورد نیاز برای تولید آن محصول مربوط می‌شود با تأمین آب مجازی می‌توان تقاضا برای آب را در مناطق خشک و نیمه‌خشک پایین نگه داشت. اصطلاح آب مجازی بیانگر مقدار آبی است که برای تولید موادغذایی یا کالاهای تجاری به مصرف می‌رسد اگر این موادغذایی یا کالا‌‌ها به یک منطقه خشک صادر شود دیگر در آن منطقه خشک نیاز به مصرف آب برای تولید این مواد نیست. ذخیره آب به فرم مجازی راهی برای غلبه بر دوره‌های کمبود است که نسبت به ذخیره‌گاه‌های مصنوعی کارآمدتر است.

اهمیت آب مجازی

افزایش رقابت بر سر منابع آب و افزایش تقاضا باعث شد بحث مدیریت آب مطرح شود انتقال آب جاسازی شده در تولیدات غذایی یکی از مؤلفه‌های مهم در مدیریت آب در سطح جهانی و به خصوص در مناطق کم آب است. تجارت آب مجازی نه تنها به معنای ذخیره آب در کشورهای واردکننده است بلکه به معنای ذخیره آب در زمان و در سطح جهان هم محسوب می‌شود.

آب مجازی محور یکی از سیاست‌های مطرح در برنامه ششم توسعه کشور برای مقابله با بحران کم آبی است.

یافته‌های کارگروه بین‌الدولی تغییرات اقلیم (IPCC) زیر نظر سازمان جهانی هواشناسی (WMO) نشان می‌دهد دمای جهانی به دلیل غلظت گازهای گلخانه‌ای در ۳ دهه اخیر یک درجه افزایش یافته است.

همچنین براساس گزارش این کارگروه میزان بارش‌‌ها تا پایان سده جاری در خاورمیانه ۲۰ درصد کاهش و دما ۵ درصد افزایش خواهد یافت.

علاوه بر این، طبق گزارش سازمان هواشناسی ایران، به واسطه گرمایش منطقه‌ای در ۵۰ سال گذشته شاهد افزایش دو درجه‌ای دما در کشور بوده‌ایم که با افزایش تعریق و تبخیر ۵ میلی‌متری همراه است.

از سال ۸۶ به بعد هیچ سال پربارشی در کشور روی نداده است، بلکه بارش‌‌ها عادی یا زیرحد عادی بوده‌اند.

بنابراین، از آنجاکه بحث آب مجازی علاوه بر محصولات زراعی در مورد فراورده‌های دامی و صنعتی نیز مطرح است لذا باید نگرشی جدی به وضعیت مصرف آب در بخش‌های مختلف داشته باشیم.

در کشورهای با درآمد کم و متوسط مصرف آب ۱۰درصد، ۸درصد و ۸۲ درصد به ترتیب در بخش‌های صنعت، شرب و کشاورزی است در حالی‌که در کشورهای با درآمد بالا مصرف آب ۵۹ درصد، ۱۱درصد و ۳۰درصد به ترتیب در بخش‌های صنعت، شرب و کشاورزی است. بنابراین با بررسی وضعیت میزان پیشرفت کشور‌‌ها در زمینه رشد اقتصادی و ارتباط آن، استفاده از آب برای مصارف شهری و صنعتی مشاهده می‌شود که همبستگی بالایی بین این دو وجود دارد.