پیرامون مشارکت عمومی – خصوصی در پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی) مقدّمه مشارکت عمومی خصوصی ارتباط مؤثری با مفاهیمی همچون «کالای عمومی»[۱] پیدا می‌کند.[۲] از سوی دیگر رابطه حقوقی ناشی از مشارکت عمومی و خصوصی، متضمّن تفویض برخی از اختیارات عمومی دولت به شریک خصوصی است و همین امر باعث ایجاد نوعی امتیاز یا انحصار […]
پیرامون مشارکت عمومی – خصوصی در پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی)
مقدّمه
مشارکت عمومی خصوصی ارتباط مؤثری با مفاهیمی همچون «کالای عمومی»[۱] پیدا می‌کند.[۲] از سوی دیگر رابطه حقوقی ناشی از مشارکت عمومی و خصوصی، متضمّن تفویض برخی از اختیارات عمومی دولت به شریک خصوصی است و همین امر باعث ایجاد نوعی امتیاز یا انحصار دولتی برای شریک خصوصی می‌گردد. براساس این عناصر قراردادهای بخش دولتی با بخش غیردولتی که متضمّن ارائه کالای عمومی نباشد و یا فاقد مشتری عمومی باشد، مثل بهره‌برداری از معادن، مشارکت عمومی خصوصی تلقی نمی‌شود.[۳]
سند فائو[۴] نیز، ضمن اینکه مشابه سند اصول اساسی بانک اروپایی بازسازی و توسعه پیرامون گزینش و توجیه مبانی قانون پیشرفته مشارکت عمومی خصوص (تهیه‌شده توسط گروه حقوقی متولّی انتقال [مفاهیم از اسناد پایه به سند حاضر] در بانک اروپایی بازسازی و توسعه)[۵] به تبیین اصول مشارکت عمومی – خصوصی پرداخته است[۶]، همچنین ظرفیت‌ها و محدودیت‌های مفهوم موردبحث را در بخش کشاورزی تحلیل و بررسی نموده و بر این نظر استوار است که در مقابلِ پیش‌زمینۀ منابع و تخصّص محدود دولت، مشارکت‌های خلاقانه‌ای که کسب‌وکارها، دولت‌‌ها و فعالان جامعه مدنی را گرد هم می‌آورد، به‌صورت فزاینده‌ای، مروّج سازوکارهای توسعه بهره‌وری و رشد در بخش کشاورزی و تولید غذا در سراسر جهان خواهند بود. معمولاً ابتکارهای مبتنی بر روش مشارکت عمومی خصوصی، در بخش‌هایی نظیر زیرساخت‌ها، بهداشت و درمان و آموزش به چشم می‌آید و این روش در بخش کشاورزی نسبتاً جدید است. «مشارکت عمومی – خصوصی در بخش کشاورزی» معمولاً به وجود پتانسیل‌‌ها برای کمک به مدرن کردن بخش کشاورزی و ارائه مزایای متعدد برای مشارکت در مسیر توسعه پایدار کشاورزی که شامل کشاورزان‌ِ خُرد می‌شود، اطلاق می‌گردد. به‌هرحال انگیزۀ مستتر در این نگرش و مفاهیم گوناگون مرتبط با این موضوع، پرسش‌های بی‌پاسخ فراوانی را پیشِ رو قرار می‌دهد که کدام نوع از پروژه‌ها با مفهوم و قالب «مشارکت عمومی – خصوصی در بخش کشاورزی» جهت ارائه توسط دولت‌‌ها متناسب هستند.[۷]
طرح بحث
انواع پروژه‌های آب‌وخاک در بخش کشاورزی
ü آبیاری تحت‌فشار
به‌طورکلی به هر روش آبیاری که در آن، آب با فشاری بیش از یک اتمسفر (فشار نسبی) در سطح اراضی و به‌وسیلۀ لوله، توزیع شود، آبیاری تحت‌فشار گفته می‌شود. در یک تقسیم‌بندی ساده، روش‌های آبیاری به دو نوع آبیاری ثقلی و آبیاری تحت‌فشار تقسیم خواهد شد. آبیاری تحت‌فشار نیز به دو نوع آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌ای، قابل‌تفکیک است.
ü تجهیز و نوسازی اراضی و اجرای عملیات آب‌وخاک در عرصه تشکل‌ها
در این پروژه‌ها مرحلۀ شناسایی (فاز صفر) و سپس تهیه نقشه‌های توپوگرافی و کاداستر و انجام مطالعات مرحله اول و دوم در تشکل‌های ثبت‌شده صورت می‌گیرد و پس از تأیید مطالعات انجام‌شده و تأیید قابلیت اجرای عملیات آب‌وخاک در تشکل‌ها، نسبت به تهیه اسناد پیمان، اقدام و سپس عملیات آب‌وخاک شامل تجمیع و قطعه‌بندی، تسطیح، لوله‌گذاری یا احداث کانال و زهکش داخل مزرعه و جاده بین مزارع اجرا می‌گردند.
ü تأمین و انتقال آب در اراضی شیب‌دار
در این پروژه‌ها منابع آب برای انتقال به اراضی شیب‌دار، شناسایی و پس از اجرای پروژه‌های انتقال، کشت‌های متناسب انجام می‌شود.
ü احیا و مرمت قنوات
در این پروژه‌ها قنوات مستهلک‌شده مورد احیا و مرمت قرارگرفته و آب حاصل از آنها در کشت‌های متناسب، مورداستفاده، قرار می‌گیرد.
چالش‌های پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی)
درصورتی‌که چارچوب PESTEL را برای پروژه به‌مثابه یک محیط کامل در نظر بگیریم، تطابق این چارچوب با پیشبرد سازوکار مشارکت عمومی – خصوصی در اجرای پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی)، موارد زیر را به ذهن متبادر می‌نماید:
ü چالش‌های سیاسی
مدیریت منابع آب به‌صورت عام و اجرای پروژه‌های آب‌وخاک به‌صورت خاص، دستخوش شرایط و رویکردهای سیاسی کشور در حوزه‌های سیاست داخلی و سیاست خارجی است. چالش‌هایی نظیر مدیریت آب‌های مرزی و دشت‌های ممنوعۀ داخلی، مواردی از این دست هست.
ü چالش‌های مالی و اقتصادی
با توجه به هزینه‌بر بودن پروژه‌های آب‌وخاک، تأمین منابع مالی برای انجام این پروژه‌ها از چالش‌های اصلی موضوع است و قیمت تمام‌شدۀ آب و حقّ‌آبه، از مفاهیم پر چالش بخش کشاورزی است.
ü چالش‌های اجتماعی
کلاف درهم تنیدۀ موضوعات اجتماعی که در قلمرو دانش جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی روستایی قابل بررسی است.
ü چالش‌های فنی
اجرای این پروژه‌ها در مناطق دوردست و صعب‌العبور و سایر موارد فنی مربوط به این پروژه‌ها نظیر پمپاژ، بتن، انتقال و… از چالش‌های جدی پروژه‌های آب‌وخاک است.
ü چالش‌های زیست‌محیطی
تأثیرات زیست‌محیطی اجرای پروژه‌های آب‌وخاک بر هیچ‌کس پوشیده نیست و نتایج این پروژه‌ها، چالش بزرگی برای محیط‌زیست است.
ü چالش‌های حقوقی
آب، مطابق «اصل ۴۵» قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قانون توزیع عادلانۀ آب، در زمرۀ مشترکات و در اختیار حکومت اسلامی است.
الگوهای مشارکت عمومی – خصوصی در بخش کشاورزی
چهار الگوی مشارکت عمومی خصوصی در بخش کشاورزی شناسایی شده‌اند: [۸]
۱٫ مشارکت با هدف توسعه زنجیره‌های ارزش
۲٫ مشارکت با هدف اتصال پژوهش‌ها، ابتکارات و انتقال فناوری
۳٫ مشارکت با هدف ایجاد و ارتقاء زیرساخت‌های بازار
۴٫ مشارکت با هدف ارائه «خدمات توسعه کسب‌وکار» به کشاورزان و شرکت‌های کوچک
مرور یک راهکار
به‌منظور پیشبرد سازوکار مشارکت عمومی – خصوصی در پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی)، بایستی به ماهیّت این پروژه‌ها توجه داشت. چنانکه مشاهده می‌شود این پروژه‌ها، اگرچه فاقد محصول مستقیم مشخص است که فروش و یا بهره‌برداری از آنها بتواند موضوع تأمین مالی پروژه‌ای قرار گیرد؛ لیکن می‌توان نتیجۀ مستقیم مشخص قابل‌اندازه‌گیری در آنها که بر کمیّت و کیفیّت محصول مؤثر است، تعریف کرد تا سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر بتوانند با تمرکز بر روش اجرای بهینه و یا روش مهندسی ارزش که نگرشی خلاق به‌منظور بهینه‌سازی هزینه‌های چرخه عمر، صرفه‌جویی در زمان، افزایش سود، بهبود کیفیت، افزایش سهم بازار، حل مشکلات و استفاده بهینه از منابع است[۹]، مدل مالی پروژۀ مشارکت عمومی خصوصی را تنظیم نمایند. این امر بدین معناست که، هزینه‌های تمام‌شدۀ پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی) بر اساس روش‌های سنتی و یا صنعتی موجود با هزینه‌های تمام‌شدۀ همان پروژه با ملحوظ نمودن روش اجرای بهینه و یا مهندسی ارزش، در قالب یکی از الگوهای چهارگانۀ مشارکت عمومی – خصوصی (بخش کشاورزی)، مورد مقایسه قرار گیرد. آنگاه در مدل مالی، با ملاحظۀ ظرفیت اسمی پروژه، منافع حاصل از پروژه، محاسبه و ملاک استهلاک سود و هزینۀ سرمایه‌گذار قرار گیرد.
در صورتی‌که سرمایه‌گذار پروژه، صرفاً بهبود کمّی و کیفی یک زیرساخت و یا محصول را تعهد نماید و در بهره‌برداری و یا فروش آن، مشارکت نداشته باشد، مدل‌های بیع متقابل کشاورزی و در صورتی‌که در بهره‌برداری آن نیز، مشارکت داشته باشد، مدل‌های مشارکت عمومی خصوصی بهبود-بهره‌برداری-انتقال، پیشنهاد می‌گردد. همچنین در صورتی‌که صرفاً کاهش هزینه‌های تمام‌شدۀ پروژه در تعهد توسعه‌دهنده باشد، آنگاه مدل شراکت در مشارکت عمومی – خصوصی با رعایت محدودیت‌های سیاست‌های کلّی ذیل «اصل ۴۴» قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاد می‌شود.
در پایان بایستی بیان داشت که پروژه، مطابق تعریف آن، امری منحصربه‌فرد و به اقتضاء محیط و شرایط حاکم بر آن، روش اجرایی متناسب را به ذی‌نفعان پروژه، دیکته می‌نماید؛ پس اتّخاذ روش مشارکت عمومی خصوصی متناسب با هر یک از پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی) نیز، مستلزم بررسی دقیق‌تر و موردی است.
مهندس علیرضا کردلو
کارشناس بورس و سرمایه‌گذاری دفتر امور
اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی
مهندس حمید حسین‌زاده
معاون تحقیق و توسعۀ شرکت بین‌المللی سنگ‌بنای مشاورۀ مدیریت
پیرامون مشارکت عمومی – خصوصیدر پروژه‌های آب‌وخاک (بخش کشاورزی)
[۱]. Public Good
[۲]. Miranda; Page. 532
[۳]. شهنیایی، احمد؛ «جایگاه قراردادهای مربوط به مشارکت عمومی خصوصی در حقوق ایران»، همایش ملی مشارکت عمومی خصوصی در توسعۀ زیرساخت، ۱۳۹۱، تهران
[۴]. ISBN 978-92-5-109252-1 | Public–private partnerships for agribusiness development A review of international experiences FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS Rome, 2016 Marlo Rankin Eva Gálvez Nogales Pilar Santacoloma Nomathemba Mhlanga Costanza Rizzo
[۵]. EBRD Core Principles for a Modern Concessions Law – selection and justification of principles Prepared by the EBRD Legal Transition Team
[۶]. حداد، جواد و حسین‌زاده، حمید؛ «اصول اساسی بانک اروپایی بازسازی و توسعه (پیرامون گزینش و توجیه مبانی قانون پیشرفته مشارکت عمومی خصوصی)»، روزنامه مناقصه مزایده، ۲۶ آذر ۱۳۹۶ (شمارۀ ۲۳۱۱) و نشریه ستبران سندیکای صنعت برق ایران، خرداد و تیر ۱۳۹۷، شماره ۱۱۴
[۷]. کردلو، علیرضا و حسین‌زاده، حمید و حداد، جواد؛ «اصول اساسی پیشبرد مشارکت عمومی خصوصی در توسعه بخش کشاورزی؛ برگرفته از سند فائو»؛ روزنامه مناقصه مزایده، اسفند ۱۳۹۷، شماره ۲۶۵۵
[۸]. کردلو، علیرضا و حسین‌زاده، حمید و حداد، جواد؛ «اصول اساسی پیشبرد مشارکت عمومی خصوصی در توسعه بخش کشاورزی؛ برگرفته از سند فائو»؛ روزنامه مناقصه مزایده، اسفند ۱۳۹۷، شماره ۲۶۵۵
[۹]. پوررضا، محمّد و ذوالنوريان، محمدهادی و عطری، سید عرفان؛ «آشنایی با مهندسی ارزش؛ مرجع دانش مهندسی ارزش ایران»، تیرماه ۱۳۹۲
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.