ثبت اختراعات در حوزه نرم‌افزار عملاً امکان‌پذیر نیست !

ارزیابی اختراع با ارزیابی مقاله متفاوت است!

ثبت اختراعات در حوزه نرم‌افزار عملاً امکان‌پذیر نیست !

به اعتقاد عضو هیأت علمی دانشگاه تهران «گام ابتکاری»، «جدید بودن» و «دارا بودن کاربردهای صنعتی» از شاخص‌های ارزیابی اختراعات است و براساس قانون، اختراعات باید از سوی یک فرد با مهارت عادی مورد ارزیابی قرار گیرد و این درحالی است که اکثر ارزیابان از اساتید دانشگاه‌ها هستند و در دوره‌های آموزشی به آنها یادآور می‌شویم که ارزیابی اختراعات با ارزیابی مقالات متفاوت است.

به گزارش ایسنا، حقوق انحصاری اعطایی به ثبت‌کننده اختراع در اکثر کشورها، راهکاری برای جلوگیری یا ممانعت دیگران از ساخت، استفاده و فروش اختراعات به شمار می‌رود و در ایران قانون آن مربوط به سال ۱۳۱۰ می‌شود.

هر چند که در این قانون اصلاحاتی صورت گرفت، ولی به گفته محققان ایراداتی بر آن وارد است که به این شرح می‌توان اعلام کرد:

 

 

دکتر زهرا شاکری، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه قانون مصوب در مالکیت فکری اختراعات مصوب سال ۱۳۸۶ است که جایگزین قانون مصوب سال ۱۳۱۰ شد، در این باره، توضیح داد: در قانون مصوب سال ۱۳۱۰ نظام ثبتی اختراعات، «اعلامی» و یا «ثبت» بوده است. در این نظام تنها با اعلام مخترع، اداره ثبت اختراع با بررسی شکلی و کلی اظهارنامه، همین که همان عنوان اختراع سابقه ثبتی نداشته باشد، اقدام به ثبت اختراع می‌کند.

وی ادامه داد: ولی در قانون مصوب سال ۱۳۸۶ در نظام ثبت اختراعات تحولی ایجاد شد و از نظام اعلامی یا ثبت به نظام تحقیقی یا Examination تغییر یافت. به این معنی که وقتی مخترع، اظهارنامه را پُر می‌کند، اداره مالکیت فکری موظف به پذیرش آن نیست، بلکه از طریق ارزیابان خود اقدام به بررسی اظهارنامه می‌کند.

شاکری، «گام ابتکاری»، «جدید بودن» و «دارا بودن کاربردهای صنعتی» را از شاخص‌های ارزیابی اختراعات ذکر کرد و گفت: پاسخ‌های ارزیابان که معمولاً از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها هستند به اداره مالکیت فکری ارسال می‌شود و براساس آن اقدام به صدور گواهینامه ثبت اختراع می‌کند.

این استاد دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه در حال‌حاضر نظام ثبت اختراعات، اعلامی نیست، خاطر نشان کرد: البته نظام فعلی ثبت اختراعات بدون ایراد نیست و ایراداتی بر آن وارد است، ولی این امر نیز اتفاق افتاده است که دیگر پتنت‌های ما اعلامی نیست، بلکه براساس نظام تحقیقی است و از ارزش بیشتری برخوردار است.

شاکری درخصوص ایرادات ناشی از ارزیابی اختراعات گفت: ارزیابی اختراعات در کشور مقوله جدیدی است و افرادی که باید اختراعات را احراز کنند، با این مقوله آشنایی کاملی ندارند.

وی با بیان اینکه براساس این قانون، اختراعات باید دارای سه شاخص «گام ابتکاری»، «جدید بودن» و «دارا بودن کاربردهای صنعتی» باشند، ادامه داد: در مورد جدید بودن، ما هر نوع استفاده کتبی، شفاهی و عملی از اختراع را مانع جدید بودن می‌دانیم. از این رو ارزیابان باید به بانک داده‌های اختراعات دسترسی داشته باشند که در بسیاری از موارد این امر اتفاق نمی‌افتد، ضمن آنکه دسترسی به بسیاری از این پایگاه‌های داده رایگان نیست. از طرفی هم بعضی از ارزیابان یا اطلاعی از این بانک اطلاعات ندارند و یا اگر اطلاع دارند برای دسترسی به این داده‌ها، پولی هزینه نمی‌کنند.

شاکری، با بیان اینکه ارزیابان با بانک داده‌های رایگان مانند «گوگل پتنت» و «مرکز سرچ وایپو» ارتباط دارند، یادآور شد: این در حالی است که ممکن است این پایگاه‌ها حاوی همه مطالب و داده‌ها نباشد.

وی عدم تسلط ارزیابان به زبان‌های غیرفارسی را از دیگر موارد مطرح در این زمینه دانست و افزود: این امر موجب می‌شود که ارزیابان قادر به استفاده از اسناد غیرفارسی نباشند.

شاکری، گام ابتکاری را از دیگر شاخص‌های ارزیابی اختراعات نام برد و یادآور شد: قانون اعلام کرده که موضوع اختراع برای «یک فرد با مهارت عادی»، بدیهی نباشد و این در حالی است که ارزیابی اختراعات در دانشگاه‌ها از سوی اعضای هیأت علمی صورت می‌گیرد و توانمندی اساتید دانشگاهی بیش از یک فرد با مهارت عادی است. در نتیجه در بسیاری اختراعات اعلام می‌کنند که گام ابتکاری وجود ندارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه براساس قانون، ارزیابان باید دارای مهارت‌های عادی باشند، افزود: بر این اساس فرد ارزیاب باید در حد تکنسین باشد و حداکثر با مدرک لیسانس و یا کارشناسی ارشد باشد و این در حالی است که اکثر ارزیابان اختراعات از میان اساتید دانشگاهی هستند.

وی در عین حال از برگزاری دوره‌های آموزشی برای اعضای هیأت علمی در دانشگاه‌ها خبر داد و گفت: در این دوره‌ها به اساتید آموزش می‌دهند که با دیدگاه یک فرد دارای مهارت عادی اقدام به ارزیابی اختراعات کنند و ارزیابی اختراعات نباید همانند داوری مقالات باشد.

به گفته این محقق، ارزیابی مقاله سلیقه‌ای و با تکیه بر دانش و تجربه شخصی داور است، ولی ارزیابی اختراعات براساس مستندات است و براساس اسناد باید اقدام به رد و یا پذیرش اختراعات ‌شود.

ثبت اختراعات در حوزه نرم‌افزارها

شاکری، ثبت اختراعات حوزه نرم‌افزار‌ها را یک حوزه پُرچالش در دنیا توصیف کرد و در این باره توضیح داد: نرم‌افزار‌ها براساس دو نظام «کپی‌رایت» و «اختراع» حمایت می‌شوند. اگر نرم‌افزاری بخواهد تحت حمایت قانونی اختراعات قرار گیرد، باید از سه شرط «گام ابتکاری»، «جدید بودن» و «دارا بودن کاربردهای صنعتی» برخوردار باشند و چون معمولاً نرم‌افزار‌ها این سه ویژگی را ندارند، اظهارنامه‌های مربوط رد می‌شوند.

وی ادامه داد: ولی در هر حال نظام حق مؤلف یا کپی‌رایت می‌تواند از نرم‌افزار‌ها حمایت کنند؛ پتنت‌هایی که در حوزه نرم‌افزار صادر می‌شود، بسیار کم است؛ چون در این حوزه رویکرد، ثبت پتنت نیست، بلکه بیشتر گرایش به سمت اثر ادبی و هنری بودن نرم‌افزار است؛ چرا که احراز سه شرط اصلی اختراعات بسیار دشوار است.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه برخی از کشور‌ها مانند آمریکا در این زمینه نگاه موسع‌تری دارند و راحت با اختراعات نرم‌افزاری برخورد می‌کنند، اضافه کرد: سایتی مانند آمازون و یا یاهو اختراعات نرم‌افزاری زیادی دارند، ولی در کشوری مانند ما و بسیاری از کشورهای دیگر برخورد سختگیرانه با اختراعات نرم‌افزاری وجود دارد و این می‌تواند از نظر بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی یک چالش‌ به شمار رود.

وی چالش ثبت نرم‌افزار را احراز سه شرط اصلی دانست و اظهار کرد: ما برای ثبت اختراع بیشتر تمایل داریم که یک خروجی ملموسی و قابل ساخت و تولید وجود داشته باشد و در مورد نرم‌افزار‌ها این امر اتفاق نمی‌افتد. اگر هم بخواهیم الگوریتم‌‌ها را ثبت کنند که این امر می‌تواند جزء استثنا‌ها باشد و به عنوان اختراع ثبت نمی‌شود.

وی به مؤلفان نرم‌افزار‌ها پیشنهاد کرد که صاحبان نرم‌افزار مشاوره‌های حقوقی را دریافت کنند که آیا به صلاح آنها هست که به سمت اختراع بروند یا خیر.

بیشترین شکایات

شاکری، بیشترین شکایات در حوزه مالکیت فکری را در زمینه نقض حقوق علائم تجاری و اختراعات دانست و گفت: بعد از آن بیشترین شکایات مربوط به طرح صنعتی و آثار ادبی و هنری است. همچنین حل دعاوی حوزه ادبی و هنری بیشتر در خارج از دادگاه‌ها صورت می‌گیرد، چون رسیدگی به چنین شکایاتی بسیار تخصصی است و طرفین داوری سعی می‌کنند راه‌های حل‌وفصل مناسب را انتخاب می‌کنند.

چاپ کتاب

استاد دانشگاه تهران درخصوص سرقت علمی در کتاب، توضیح داد: اگر در کتابی عین عبارات، نمودار‌ها و اشکال فرد دیگری استفاده شده باشد، نقض قانون و قابل رسیدگی است و می‌توان در دادسرای فرهنگ و رسانه اقامه دعوی کرد، ولی اگر عین عبارات نباشد و از ایده دیگری استفاده شده باشد، سرقت ایده قابل رسیدگی قضایی نیست، مگر آنکه تحت «نظام اسرار» قرار گیرد.

وی، به‌کار بردن ایده دیگری و استفاده از آن در تألیف کتاب و مقاله خود را سرقت علمی و نقض اخلاق پژوهشی ذکر کرد که در کمیته‌های انضباطی دانشگاه‌ها قابل رسیدگی است.