مثلت گازی ۷ میلیارد دلاری «خط لوله صلح» در بن بست مالی

بهانه‌های مالی پاکستان سد پیشرفت «ای پی» شد

مثلت گازی ۷ میلیارد دلاری «خط لوله صلح» در بن بست مالی

سمیه مهدوی – مثلث گازی «خط لوله صلح» در حال فروپاشی است. پروژه‌ای پی یا همان خط لوله صلح، ماجرای صادرات گاز به کشور پاکستان است داستانی که پس از گذشت بیش از دو دهه از امضای قرارداد به بن‌بست خورده و به سرانجام نرسیده است.

یک پروژه گازی ۷ میلیارد دلاری که منجر به امضای یک معاهده ۳ جانبه بین ۳ کشور ایران، ‌هند و پاکستان شد اما با گذشت سال‌های متوالی دو کشور هند و پاکستان یکی پس از دیگری از اجرای این طرح سرباز زدند و دست ایران را در حنا گذاشتند. با دو طرفه شدن این طرح مثلث گازی تبدیل به دو خط موازی ایران و پاکستان شده است که هیچ‌گاه یکدیگر را قطع نخواهند کرد و درکنار هم به حرکت خود ادامه خواهند داد.

نخستین کشوری که از ادامه پروژه انصراف داد، هند بود که در سال ۲۰۰۹ به بهانه تحریم‌های ایران از پروهژ خط لوله صلح پا پس کشید و عطای آن را به لقایش بخشید.

 علی‌رغم این‌که این طرح باوجود جذابیت‌ تأمین انرژی برای شبه‌قاره هند و همچنین به عنوان یک عامل کاهش تنش در روابط بین هند و پاکستان بسیار حایز اهمیت بود، هندوستان تحت فشارهای آمریکا اعلام کرد که از این طرح کناره‌گیری می‌کند. اما به تازگی مقامات داخلی و خارجی از بازگشت هندی‌ها به این پروژه خبر داده‌اند؛ چرا که بهانه اصلی هند‌ی‌ها، یعنی اعمال تحریم‌ها علیه ایران، رفع شده است و انتظار می‌رود تا ضلع سوم این مثلث گازی یعنی هند به اجرای معاهده بازگردد.

وزیر نفت هند می‌گوید در مورد خط لوله صلح شرایط جدیدی ایجاد شده که با بررسی آن‌ها هند به این پروژه وارد می‌شود. البته او می‌گوید که هند ترجیح می‌دهد که گاز را به صورت LNG از ایران خریداری کند.

سفیر هند نیز در اردیبهشت ماه سال جاری در خصوص تأثیر شرایط سیاسی بین هند و پاکستان در ماجرای صادرات گاز گفته بود «هند و ایران یک کارگروه مشترک در زمینه همکاری‌های نفتی و گازی دارند که آخرین جلسه این گروه در دسامبر سال گذشته برگزار شده است. در این ملاقات درباره جنبه‌های مختلف این همکاری بحث شد، ازجمله همکاری‌های بالادستی و پایین‌دستی و بحث‌هایی درباره چگونگی انتقال انرژی از ایران به هند مطرح شد. همان‌طور که می‌دانید، گزینه‌های مختلفی برای انتقال گاز وجود دارد. مسیر ال.‌ان.‌جی، مسیر‌های زمینی و مسیر خط لوله زیرآبی، در این ملاقات در دسامبر ما هیچ‌کدام از این گزینه‌ها را کنار نگذاشتیم. هند نیازمند واردات انرژی است. درواقع بحث حمل‌ونقل انرژی یکی از بحث‌های مطرح‌شده در این گفت‌وگو‌ها است. ما به دنبال گزینه‌ای هستیم که صرفه‌جویانه و فنی‌‌ترین گزینه باشد».

 این پاسخ دیپلماتیک و دوپهلو در‌بردارنده عدم قطعیت بازگشت هندی‌ها به پروژه مذکور است. این درحالی است که هنوز هندی‌ها برادری خود را سر میدان فرزادبی‌ ثابت نکرده است بنابراین نمی‌توان زیاد روی وعده‌وعیدهای این کشور در قول بازگشتش حساب باز کرد.

به گفته منابع آگاه، ایران در مجموع ۵۰۰ میلیون دلار در پروژه خط لوله آی‌پی سرمایه‌گذاری می‌کند و مابقی بودجه از سوی پاکستان و از طریق جمع‌آوری مالیات توسعه زیرساخت‌های گازی (نوعی مالیات که از سوی مصرف‌کنندگان داخلی گاز پرداخت می‌شود) تأمین خواهد شد. در سال‌های تحریم آمریکا به شرکت‌های خارجی اعلام کرد بود در صورت مشارکت در خط لوله آی‌.پی با تحریم مواجه خواهند شد، در نتیجه بنا شد تا شرکت‌های پاکستانی و ایرانی یک سرمایه‌گذاری مشترک برای احداث ادامه خط لوله آی.‌پی در پاکستان انجام دهند.

در آن زمان شرکت ‌ای‌ال‌اف مستقر در آلمان کار طراحی مهندسی این خط لوله را به پایان رسانده بود و براساس گزارش موقت امکان‌سنجی پروژه‌، هزینه احداث این خط لوله در خاک پاکستان یک میلیارد و ۲۰۰ تا یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار تخمین زده شده بود.

ایران نیز پیشنهاد داده بود که کل خط لوله در پاکستان را احداث کند، زیرا این کشور با مشکلاتی در زمینه‌ جذب بودجه از سوی چین و روسیه مواجه شده بود. خط لوله آی.پی به شدت مورد مخالفت آمریکا بوده در حالی که روسیه و چین از آن حمایت می‌کردند.

پیش‌تر یعنی در سال ۱۳۹۱ یک هیأت روسی در ماه سپتامبر با مقامات پاکستانی در اسلام‌آباد دیدار کردند یک لابی برای واگذاری پروژه به رقبای ایران، اما این دیدار نتیجه‌ای در بر نداشت. چین و روسیه ابتدا با این شرط که قرار‌داد پروژه بدون مناقصه و با انجام ترک‌تشریفات در مناقصه به آن‌ها واگذار شود، به این سرمایه‌گذاری چراغ سبز نشان دادند اما اسلام آباد با این شرط مخالفت کرد و عملاً پروژه به تهران واگذار شد. نتیجه این امر این بود که در همان سال فقط به صورت نمادین یک کلنگ بدون بازده به خاک اسلام‌آباد زده شود ولی در عمل هیچ اقدامی در راستای احداث خط لوله در خاک پاکستان انجام نشد.

اما ضلع دیگر این مثلث کشور بد عهد پاکستان است. احداث پروژه خط لوله «صلح» با برآورد سرمایه‌گذاری ۷ میلیارد دلاری در سال ۲۰۰۲ آغاز شد و قرار بر این شد تا پایان سال ۲۰۱۴ تکمیل شود.

 در حالی که بخش اعظم خط لوله ۲۷۰۰ کیلومتری این پروژه از میدان گازی پارس جنوبی در ایران تکمیل شده ولی طرف پاکستانی هنوز کار ساخت آن را آغاز نکرده است. در ابتدا پاکستان به بهانه تحریم‌های بین‌المللی آمریکا از اجرای پروژه خط لوله صلح طفره رفت اما بعد از اجرای برجام نیز اقدامی در این زمینه صورت نگرفت. این‌گونه به نظر می‌رسد از اساس کشور پاکستان خط لوله صلح را به هیچ وجه جدی نگرفته است اظهارات مقام پاکستانی نیز مؤید همین امر است.

 به‌تازگی مدیر مؤسسه توسعه پایدار پاکستان در گفت‌و‌گو با فارس بیان کرده است: با توجه به این‌که دولت پاکستان در بودجه امسال مبلغی برای تکمیل خط لوله واردات گاز از ایران در نظر نگرفته به نظر می‌رسد این موضوع به صورت جدی پیگیری نشود.

عابد سلهری، مدیر مؤسسه توسعه پایدار پاکستان اظهار داشته: آصف‌علی زرداری، رییس‌جمهور سابق پاکستان و محمود‌احمدی‌نژاد رییس‌جمهور ایران قرارداد خط لوله صلح را امضا کردند و قسمتی از این خط لوله در خاک ایران آماده بهره‌برداری شد.

با این‌که مقامات پاکستانی از پروژه خط لوله صلح انصراف نداده‌اند اما عزم جدی برای اجرای این پروژه وجود ندارد و اقدامات عملی در این زمینه صورت نگرفته است.

عابد سلهری گفت: پروژه واردات گاز از ایران متوقف شده، زیرا اگر اراده‌ای برای این کار وجود داشت دولت بودجه‌ای برای آن در نظر می‌گرفت.

سلهری تأکید کرد: ممکن است اگر حزب مردم دوباره روی کار بیاید این پروژه را پیگیری کند اما در حال حاضر امیدی به اجرای خط لوله صلح نیست.

البته با پیش آمدن جریان خط لوله تاپی؛ آن هم با رویکرد سیاسی برای محدود کردن بازار ایران؛ عملاً خط لوله صلح به حاشیه رفت، عملیات احداث خط لوله گاز میان چهار کشور هند، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان مشتمل بر هزینه حدود ۱۰ میلیارد دلاری و طول ۱۷۳۵ کیلومتری بود.

موضوع احداث خط لوله تاپی از آسیای میانه به شبه‌قاره هند می‌تواند به رقیبی جدی برای خط لوله صلح تبدیل شود. براساس طرح اولیه، اجرای این پروژه احتمالاً در ماه دسامبر سال ٢٠١٥ میلادی آغاز شده و گاز آسیای میانه نیز در سال ٢٠١٨ به هند تحویل داده شود. این خط لوله ظرفیت تحویل ٩٠ میلیون مترمکعب در روز گاز یا ٣٠ میلیارد مترمکعب در سال را دارد. این پروژه آذرماه سال گذشته رسماً بین سران کشورهای مذکور افتتاح شد.

این در حالی است که باز شدن پای رقبای جدید گازی در عمل قدرت چانه‌زنی ایران را در بازار گازرسانی به شبه‌قاره هند به شدت کاهش می‌دهد.

 

گفتنی است دولت پاکستان با هدف تنوع بخشیدن به منابع تأمین گاز خود، علاوه بر تأمین گاز از طریق خط لوله، واردات گاز از طریق ال.ان.جی را نیز در دستور کار قرارداده و از مارس سال ٢٠١٥ تحویل محموله‌های ال.ان.جی از قطر را آغاز کرده است.