پیامدهای انباشت زباله در جنگل‌های هیرکانی

 

موضوع مشکلات و پیامدهای انباشت زباله در جنگل‌های هیرکانی (جنگل‌های شمال) و راهکار‌ها در این زمینه در یک میزگرد تخصصی با حضور اساتید و مسؤولان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بررسی شد.

به گزارش ایرنا؛ در این نشست تخصصی، دو طرف از منظر «دانشگاه» و «اجرا» به مهم‌ترین پیامدهای انباشت زباله در جنگل و راهکارهای کاهش و یا حذف آلایندگی زباله پرداختند.

طبق آمار رسمی هم‌اکنون ۴۲ واحد بزرگ انباشت زباله به وسعت ۳۰۰ هکتار در جنگل‌های هیرکانی وجود دارد که روزانه به‌طور متوسط بیش از ۲۰۰۰ تن زباله در آن انباشته می‌شود.

از این ۴۲ واحد، ۲۸ مرکز در جنگل و ۱۱ مرکز در مناطق تالابی و ۳ مرکز در مرتع قرار دارد. این مراکز در واقع قطعه زمین‌های بزرگی هستند که دورش دیوار کشیده شده است و زباله‌ها در آن ریخته و با لودر و بولدوزر جابه‌جا می‌شود.

قانون مدیریت پسماند در سال ۱۳۸۳ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. با این حال سرعت اقدامات برای حل این معضل، کم است و بیم آن می‌رود انباشت زباله در جنگل‌های شمال به قدری گسترش یابد که عرصه‌های وسیعی از خاک جنگل بر اثر آلاینده‌های مختلف، توان رویش را از دست بدهد.

انباشت زباله در جنگل‌های هیرکانی که به دلیل افزایش جمعیت ثابت و متغیر و همچنین افزایش تولید زباله، سال به سال زیادتر و پیامدهای آن وخیم‌تر می‌شود، نه تنها سلامت این جنگل‌ها بلکه سلامت ساکنان آن را نیز به خطر انداخته است.

انباشت زباله در جنگل، عرصه‌های غیرجنگلی را هم آلوده می‌کند

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس در این نشست تخصصی گفت: انباشت زباله یکی از مشکلات اصلی جنگل‌های هیرکانی محسوب می‌شود چراکه باعث آلودگی خاک و آب و حتی هوا می‌شود و سفره‌های آب زیرزمینی و چشمه‌ها را نیز آلوده می‌کند.

توفیق احمدی افزود: در پژوهشی که بنده نیز در آن مشارکت داشتم و در منطقه پَلَم‌کُوتی شهرستان چالوس انجام شد، آثار زیانبار نفوذ شیرابه زباله بررسی شد و عناصر محلول و ترکیبات نیترات و نیتریت یکی از مهم‌ترین عوامل آلوده‌کننده به شمار می‌رود.

این استادیار دانشگاه بیان کرد: از دیگر آلودگی‌هایی که بر اثر انباشت زباله در جنگل پدید می‌آید، تجمع فلزات سنگین همچون کادمیُم، روی، مس، سرب است که وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود.

وی اظهارداشت: این فلزات سنگین بر اثر استحصال آب‌های زیرزمینی و یا از طریق چشمه و رود و در نهایت دریا، وارد بدن و بافت جانورانی همچون ماهی می‌شود و بر اثر تغذیه انسان، به بدن آدمی منتقل می‌گردد.

به گفته احمدی، گازهایی که در محل انباشت زباله تولید می‌شود نیز در محل پراکنده می‌شود که چون یکی از آن‌ها، گاز آتش‌پذیر متان است، خطر حریق جنگل به وجود می‌آید.

وی بیان کرد: آلودگی ناشی از انباشت زباله حتی در بافت‌های گیاهی و از جمله درختچه‌هایی مانند ازگیل و وَلیک جذب می‌شود.

استادیار دانشگاه تأکید کرد: مکرر دیده شده است که جانورانی همچون خرس و گوزن و گراز و آهو، شب‌ها به محل انباشت زباله‌ها می‌آیند و از آن تغذیه می‌کنند و حتی پرندگان نیز در لابه‌لای زباله‌ها به دنبال غذا می‌گردند.

احمدی یادآورشد: این‌که ما زباله را در وسط جنگل انباشت و مخفی کنیم، مشکل را حل نمی‌کند و خواه ناخواه آلودگی‌های آن منتشر می‌شود و باید این نکته را به خاطر داشته باشیم که آلودگی ناشی از انباشت زباله در جنگل در نهایت به خود ما برمی‌گردد.

به گفته این خاک‌شناس، انباشت زباله در جنگل به همه موجودات زنده در خاک آسیب می‌رساند و چرخه حیات را مختل می‌کند.

کارشناس ارشد دفتر جنگل‌کاری و پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی و مشاور معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در این نشست تخصصی گفت: ما به هر صورت گرفتار معضل انباشت زباله در جنگل شده‌ایم.

جهانگیر جهاندار افزود: اکنون جنگل تبدیل به ظرف زباله شده زیرا چاره‌ای نیست و اگر یک روز زباله شهر‌ها جمع‌آوری نشود، دچار مشکلات بزرگ می‌شویم.

وی ادامه داد: در اوضاع فعلی زباله را نه می‌توان در روستا‌ها انباشت کرد و نه در زمین‌های کشاورزی و ناگزیر محیط جنگل برای انباشت آن در نظر گرفته شده است.

جهاندار تأکید کرد: دفع و دفن زباله در جنگل موجب ناراحتی ما است و برای مثال درباره مکان انباشت زباله در رامسر که در بالادست جنگل قرار دارد و آلودگی آن وسیع‌تر است، از سال‌ها قبل دغدغه داشتیم تا به این وضع خاتمه داده شود.

به گفته وی، انباشت زباله در بالادست جنگل، آثار مخرب‌تری دارد زیرا چشمه‌ها و رود‌ها را از همان ارتفاعات بالایی آلوده می‌کند.

مدیریت صحیح دفع زباله، موجب حفظ محیط‌زیست و اشتغال‌زایی می‌شود

احمدی گفت: زباله در دنیای امروز طلای کثیف محسوب می‌شود و از آن ۳۰۰ ماده به دست می‌آید و در کشورهایی همچون سوئد و ایتالیا استفاده بهینه‌ای از زباله صورت می‌گیرد.

به گفته وی، بیش از ۵۰ درصد زباله را مایعات تشکیل می‌دهد که به راحتی به طبیعت برمی‌گردد و باید با فرهنگ‌سازی و تفکیک زباله از مبدأ، تولید زباله را مدیریت کرد.

این خاک‌شناس یادآور شد: حتی در ویلا‌ها می‌توان با استفاده از جعبه حاوی کرم خاکی، زباله‌های شامل بقایای گیاهی و نظایر آن را به پُوسال (compost) مرغوب برای باغبانی تبدیل کرد.

احمدی توصیه‌کرد: در میان زباله‌ها، برخی روغن‌های صنعتی وجود دارد که بازیافت آن مشکل و یا حتی غیرممکن است که چنین زباله‌هایی را باید در مناطق دورافتاده همچون بیابان آن هم در محیط عایق دفن کرد تا آلودگی آن منتشر نشود در حالی که اکنون این مواد در جنگل دفع می‌شود.

این استادیار دانشگاه با بیان این‌که مکان‌یابی برای احداث کارخانه بازیافت باید دقیق بررسی شود، ادامه داد: چنین کارخانه‌ای باید ظرفیتی بالا داشته باشد و مواد بازیافتی نظیر کاغذ و چوب باید بازیافت شود و مواد بازیافت‌ناپذیر باید در مناطق بسیار خشک به صورت محصور دفن و یا به کشورهای دیگر صادر شود.

وی تصریح کرد: نباید جزیی‌نگر باشیم و برخی مسؤولان نباید فقط به فکر خود باشند زیرا معضل زباله مربوط به کل شمال است و مناظر زیبای آن پوششی برای زباله شده است.

وی درباره بهترین راه مدیریت زباله اظهار داشت: نمی‌توان یک روش را در همه موارد ترجیح داد بلکه باید از روش‌های تلفیقی استفاده کرد.

این خاک‌شناس توضیح داد: برای مثال فلزات سنگین را می‌توان در حوضچه‌های دارای نیزار‌ها و گیاهانی همچون تره؛ آبْ تره، پَلَم، گزنه، جذب کرد و همچنین می‌توان با استفاده از صافی‌های مختلف، آلودگی‌ها را جدا کرد.

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس افزود: حدود ۶۰ درصد زباله را می‌توان به پُوسال (ورمی کمپوست) تبدیل کرد و برای بقیه باید از روش‌های دیگر بهره گرفت.

به گفته احمدی، از گازهای زباله نیز می‌توان استفاده‌های متعددی کرد؛ ازجمله تولید دوده از گاز کربن، و به دست آوردن اسید سولفوریک با ترکیب گاز دی‌اکسیدگوگرد و آب و همین‌طور استفاده از گازهای نیتروژن و دی‌اکسیدکربن.

وی بیان کرد: اسید شیرابه را می‌توان جدا و از آن استفاده کرد و به‌طور کلی به اندازه‌ای می‌توان از زباله مواد مختلف به دست آورد که در انتها فقط بخار آب از دودکش کارخانه خارج شود و اگر کارخانه نزدیک شهر هم باشد زیانی برای مردم ندارد.

این استادیار دانشگاه گفت: ضمن این‌که ریختن زباله در طبیعت وضع نامناسبی در کشور ما دارد، سوزاندن زباله باعث آلودگی می‌شود و راه درستی نیست و ما برای ساخت کارخانه بازیافت می‌توانیم از بخش خصوصی و حتی خارجی بهره بگیریم و مناقصه بین‌المللی برگزار کنیم.

وی هشدار داد: ما تا به مرحله بحرانی نرسیم کاری انجام نمی‌دهیم در حالی که پیام‌های هشداردهنده از اکنون دیده می‌شود و اگر اقدامی نکنیم هر سال ضرر بیش‌تر می‌شود و الان نیز خیلی از گردشگران ترجیح می‌دهند به دلیل آلودگی آب، در دریا شنا نکنند.

احمدی گفت: جدا از زباله‌های شهری، زباله‌های کارخانه‌های اطراف شهر‌ها هم مهم است و امروزه شاهدیم که رود چالوس به دلیل نبود قوانین سفت و سخت و یا نبود نظارت دقیق، آلوده شده است زیرا فاضلاب‌ها و زباله‌های کارخانه‌ها در بالادست بدون تصفیه وارد آب می‌شود.

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس تصریح ‌کرد: برای مثال، سرب و روی و همچنین قیر و مازوت کارخانه‌های آسفالت، از زباله‌های شهری آلایندگی بیش‌تری دارد و آب اکسیژنه که پسماند کارخانه‌های مواد غذایی است و همین طور کلر باعث کم شدن اکسیژن آب رود‌ها و مرگ ماهی‌ها می‌شود.

احمدی پیشنهاد کرد: می‌توان از کمک‌های مالی بانک توسعه اسلامی و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) و همچنین صندوق بین‌المللی پول هم استفاده کرد.

به گفته این خاک‌شناس، بسیاری از نهادهای بین‌المللی برای تکمیل داده‌ها و نقشه‌های خود، برای مثال کامل کردن نقشه‌های خاک‌شناسی، حاضرند کمک‌هایی به کشور مورد نظر انجام دهند.

مشاور معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، نیز تأکید کرد: سازمان جنگل‌ها حاضر است برای احداث کارخانه‌های بازیافت زباله از جمله کارخانه پُوسال (compost) که بازگشت سرمایه آن دو ۳ ساله است، زمین در اختیار واجدان شرایط بگذارد.

جهاندار در پاسخ به چرایی کندی ساخت چنین مراکزی برای بازیافت زباله گفت: یکی از علل اصلی، مشکلات فرهنگی است.

جهاندار توضیح داد: بدیهی است نمی‌توان برای هر شهری کارخانه بازیافت زباله احداث کرد بلکه باید هر چند شهر دارای یک کارخانه باشند.

وی افزود: ولی هنگامی که قرار می‌شود این کارخانه در فلان شهر ساخته شود، ساکنان آن اعتراض می‌کنند و می‌گویند که چرا باید زباله‌های شهرهای همجوار به منطقه ما منتقل شود.

جهاندار این نوع نگرانی‌ها را بی‌مورد دانست و یادآورشد: کارخانه بازیافت زباله اگر اصولی ساخته شود موجب آلودگی محیط اطراف نمی‌شود و توقع از سازمان جنگل‌ها برای آن‌که جداگانه به هر شهری زمین برای احداث کارخانه واگذار کند منطقی نیست.

مشاور معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، تصریح کرد: بازیافت زباله جدا از حل مشکلات زیست‌محیطی موجب اشتغال‌زایی هم می‌شود.

جهاندار اظهار داشت: احداث یک کارخانه بازیافت در حدود ۲۲۰ میلیارد ریال هزینه دارد که برگشت سرمایه آن سریع است ولی بعضی از شوراهای شهر‌ها آگاهی ندارند و در راه ایجاد چنین کارخانه‌هایی سنگ اندازی می‌کنند.

مشاور معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، تصریح‌ کرد: ما راهی برای فشار بر شهرداری‌ها نداریم تا ساخت کارخانه‌های بازیافت زباله را تسریع کنند.

وی ادامه داد: البته سازمان جنگل‌ها می‌تواند عرصه‌ای را که برای انباشت زباله در اختیار شهرداری‌ها گذاشته است پس بگیرد ولی این کار موجب تبعات ناخوشایندی می‌شود زیرا اکنون هیچ جایی برای دفع زباله وجود ندارد و یک روز هم نمی‌توان جلو زباله را گرفت.

جهاندار اظهار‌ داشت: برخی از مسؤولان همیشه با روش از این ستون به آن ستون فرج است، عمل می‌کنند. مشاور معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، بیان کرد: در دوره پسابرجام که مراودات با کشورهای دیگر بیش‌تر شده است می‌توان دست کم بخشی از مشکلات موجود را با استفاده از تجربیات کشورهای دیگر بر طرف و سامان‌دهی کرد.

جهاندار اظهار داشت: ما ضعف قانون نداریم ولی طبق اصل پنجاهم قانون اساسی وظیفه سازمان حفاظت محیط‌زیست است که از آلودگی‌ها جلوگیری کند.

مشاور معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، یادآور شد: کار ترویجی و فرهنگ‌سازی باید در همه جا از جمله مدارس و نمازهای جمعه انجام شود.

کارخانه زباله سوز آلاینده نیست

رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان نوشهر درباره کارخانه زباله سوز این شهرستان که در حال احداث است، گفت: نگرانی درباره آلاینده بودن این کارخانه بی‌مورد است.

کامبیز سلطانی افزود: در ساخت این کارخانه از سامانه‌های جدید استفاده شده و روزانه ۲۰۰ تن زباله شهرستان‌های نوشهر و چالوس را می‌سوزاند.

وی ادامه داد: شیرابه این کارخانه مهار می‌شود و از سوختن زباله برق تولید خواهد شد و حتی خاکستر به جا مانده نیز تبدیل به بلوک‌های ساختمانی می‌شود.

سلطانی تأکید کرد: ملاحظات زیست‌محیطی در ساخت این کارخانه رعایت شده و تحت کنترل (واپایش) است.

به گفته وی، معادن آلاینده منطقه البرز مرکزی از تیر ماه امسال تعطیل شده و آن‌چه در پایین‌دست رود چالوس دیده می‌شود مربوط به معدن شن و ماسه در پل زغال است.

سلطانی تصریح‌ کرد: رودهای شهری نوشهر از جمله رود ماشلک، خارج از منطقه حفاظت شده هستند و گذشته از این جزو رودهای فصلی محسوب می‌شوند.

 

جنگل‌های هیرکانی با ۱٫۹ میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلیداغ در شرق استان گلستان امتداد دارد و آلودگی آن موجب به خطر افتادن سلامت بیش از ۸ میلیون نفر جمعیت ثابت در استان‌های گیلان و مازندران و گلستان، و میلیون‌ها گردشگر می‌شود.