نقش آبخیزداری در کنترل سیلاب در میان پدیده‌ها و بلایای طبیعی، سیل یکی از مواردی است که می‌توان آن را پیش‌بینی، مدیریت و کنترل کرد و ضمن جلوگیری و کاهش خسارات، از آن بهره‌مند شد. در شرایطی که به‌واسطه پدیده گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی شاهد تغییر الگوی بارش در جهان هستیم، دوره‌های خشکسالی افزایش […]
نقش آبخیزداری در کنترل سیلاب
در میان پدیده‌ها و بلایای طبیعی، سیل یکی از مواردی است که می‌توان آن را پیش‌بینی، مدیریت و کنترل کرد و ضمن جلوگیری و کاهش خسارات، از آن بهره‌مند شد.
در شرایطی که به‌واسطه پدیده گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی شاهد تغییر الگوی بارش در جهان هستیم، دوره‌های خشکسالی افزایش یافته و باران‌های سیلابی تشدید می‌شوند. موقعیت جغرافیایی کشور ما نیز ایجاب می‌کند که از هر قطره آب باران حداکثر استفاده را ببریم تا دچار معضل کم‌آبی نباشیم.
بنابراین، بهره‌برداری حداکثری از آب باران و جلوگیری از وقوع سیل با مفهومی به نام آبخیزداری قابل توصیف است؛ در یک تعریف ساده، آبخیزداری به علم مدیریت منابع آبی در یک حوضه آبخیز (محدوده‌ای که از رودخانه‌های حامل آب باران و برف شروع و تا دریا و دریاچه که محل انباشت آب هستند، را شامل می‌شود) و بهره‌برداری پایدار از منابع آب است که با اعمال روش‌های مختلف فیزیکی و غیرفیزیکی امکان‌پذیر است.
اما باید دانست که آبخیزداری از این جهت اهمیت دارد که با صرف هزینه‌های اندک، می‌توان از بروز خسارت‌های وحشتناک مالی و جانی جلوگیری کرد. خوشبختانه کشور ما در زمینه علوم آبخیزداری و به‌کارگیری آن خودکفاست و متولی این امر، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است.
به نقل از دکتر خسرو شهبازی، سرپرست سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، وسعت حوضه‌های آبخیز کشور ۱۲۵ میلیون هکتار است که از این میزان ۲۵ میلیون هکتار منطقه اولویت‌دار هستند و کار مطالعاتی روی آن‌ها صورت گرفته است که جمعاً تاکنون۱۲ میلیون هکتار تحت پوشش پروژه‌های آبخیزداری قرار گرفته‌اند. در سال گذشته، پروژه‌های اجرایی کشور در آبخیزداری در ۶۴۹ حوضه آبخیز با وسعتی به میزان ۸۵۰ هزار هکتار انجام شد که کمتر از یک‌درصد وسعت حوضه آبخیز است و با ادامه این روند باید سال‌های متمادی شاهد بروز سیل و دریافت خسارت‌های سنگین باشیم.
طبق بررسی‌های صورت گرفته، مناطقی که پروژه‌های آبخیزداری در آن‌ها اجرا شده است، امسال شاهد سیل نبوده و عملکرد مناسبی از خود نشان داده‌اند که برای نمونه می‌توان به استان ایلام اشاره کرد که باوجود ۱۹۴ میلی‌متر بارندگی، سیلی رخ نداد.
درخصوص مسأله آبخیزداری در کشور، دو دلیل عمده را می‌توان برای سرعت‌پایین اجرای پروژه‌ها متصور بود؛ نخست، اولویت حداقلی به این سازمان در ساختار تشکیلاتی دولت که باعث کم‌اهمیت پیدا کردن این موضوع می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، متولی امور آبخیزداری در کشور، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است که یکی از معاونت‌های سازمان منابع طبیعی کشور است این سازمان خود نیز یکی از معاونت‌های وزارت جهاد کشاورزی است و طبیعتاً در چنین جایگاهی، اهمیت این سازمان نسبت به یک وزارتخانه بسیار کمتر است، درحالی‌که محیط‌زیست، زیرساخت اصلی هر کشوری برای آبادانی و توسعه است.
دلیل دوم را می‌توان به‌نوعی زیرمجموعه دلیل اول دانست، اعتبارات کمی‌که به این سازمان اختصاص داده می‌شود. به نقل از دکتر شهبازی، اعتبارات تخصیص داده‌شده از سوی دولت، ۱۰ درصد از نیاز واقعی این سازمان است که با عنایت ویژه مقام‌معظم‌رهبری به موضوع محیط‌زیست و تخصیص بودجه از صندوق توسعه ملی، کمکی به اجرای پروژه‌های این سازمان صورت گرفت. آشکار نبودن و آنی نبودن اثرات مثبت طرح‌های آبخیزداری در قیاس با سایر پروژه‌های عمرانی یکی از دلایلی است که باعث توجه کمتر به این موضوع شده است.
براساس برنامه ششم توسعه، دولت موظف است سالانه دو میلیون هکتار از اراضی کشور را تحت پوشش طرح‌های آبخیزداری قرار دهد که با توجه به دلایل ذکرشده تا الآن، کمتر از ۵۰ درصد از هدف‌گذاری، انجام‌شده است، اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌تواند باعث احیای منابع آب زیرزمینی، احیای پوشش‌های گیاهی، جلوگیری از وقوع سیلاب و بهره‌برداری بیشتر از منابع آبی شود که برای تحقق آن لازم است تا عنایت ویژه‌ای به این موضوع مهم و حیاتی شود.
نویسنده: محمد امین مرادی/کارشناس مجتمع فناوری‌های پیشرفته آب و انرژی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.