تحلیل قوانین و مقررات مالی دولتی- قسمت اول قانون چیست؟ قبل از این که بخواهیم قانونی را بررسی و تحلیل نماییم ابتدا می‌بایست خود قانون را بشناسیم و نحوه شکل‌گیری آن را بدانیم در هر کشوری قانون اساسی به عنوان قانون مادر یا مرجع شناخته می‌شود و بقیه قوانین بر اساس قانون اساسی کشور شکل […]
تحلیل قوانین و مقررات مالی دولتی- قسمت اول
قانون چیست؟
قبل از این که بخواهیم قانونی را بررسی و تحلیل نماییم ابتدا می‌بایست خود قانون را بشناسیم و نحوه شکل‌گیری آن را بدانیم در هر کشوری قانون اساسی به عنوان قانون مادر یا مرجع شناخته می‌شود و بقیه قوانین بر اساس قانون اساسی کشور شکل می‌گیرد.
قانون اساسی قانون مادر و یا مرجع هر کشوری قانون اساسی آن کشور نامیده می‌شود.
قانون اساسی قدمتی چندین ساله دارد و در دوران مشروطیت به ایران اهداء شد و طی ادوار مختلف مورد بازنگری و اصلاح قرارگرفت آخرین بازنگری که تغییرات عمده‌ای در قانون اساسی ایجاد کرد در سال ۱۳۶۸ بوده است. قانون اساسی حال حاضر از ۱۴ فصل شکل گرفته که هرفصل یکی از جنبه‌های اداری مملکت را در بر می‌گیرد. قوانین مالی و اقتصادی در فصل ۴ قانون اساسی گنجانده شده‌اند که از اصل ۴۳ قانون اساسی شروع و تا اصل ۵۵ ادامه می‌یابد.
اصل ۴۳
استخوان‌بندی و چارچوب کلی نظام اقتصادی را مشخص می‌کند و خواسته‌هایی را که دولت می‌بایست درجهت تحقق آن‌ها کوشش نماید را به دولت ابلاغ می‌نماید. برنامه در خواستی از دولت
۱- اشتغال ۲- استقلال اقتصادی ۳- تربیت افراد ماهر ۴- رشد در زمینه صنعت و کشاورزی
اصل ۴۴
نظام اقتصادی را به سه بخش دولتی- خصوصی و تعاونی بخش بندی می‌کند.
اصل ۴۵
رویکرد مالکیت عمومی را مورد توجه قرار می‌دهد و دولت مالکیت عمومی ازجمله انفال (وقف، هدیه و… که به نفع مردم باشد) ثروت عمومی (شامل جنگل، نفت، معدن و…) را برعهده می‌گیرد.
اصل ۴۶ و ۴۷
در خصوص مالکیت خصوصی و درآمد خصوصی می‌باشد.و حدود و مرزهای آن را مشخص می‌کند.
اصل ۴۸
توزیع عادلانه منابع. یعنی دولت عامل توزیع عادلانه و همه جانبه منابع اقتصادی درکشور می‌باشد.
اصل ۴۹
قانون مبارزه با پولشویی، جلوگیری از ربا، رشوه، درآمدهای نامشروع و فساد مالی می‌باشد.
اصل ۵۰
دولت مکلف به حمایت از منابع و محیط زیست در مقابل فعالیت‌های اقتصادی می‌باشد.
اصل ۵۱
در خصوص قوانین مالیاتی
اصل ۵۲
در خصوص بودجه است که دولت می‌بایستی از بودجه‌ای که به تصویب مجلس می‌رسد تأمین شود.
اصل ۵۳
تمامی دریافتی‌های دولتی بایستی در حسابی تحت عنوان حساب خزانه متمرکز باشد از طرفی پرداخت‌های دولت می‌بایست درحد اعتبارات مصوب باشد.
اصل ۵۴
دیوان محاسبات. معرفی دستگاه نظارت کننده بر اعمال دولت است زیر نظر مجلس کار می‌کند و وظیفه‌‌اش نظارت بر امور مالی دولت است.
اصل ۵۵
وظایف دیوان محاسبات را نام می‌برد
نظارت و بازرسی بر اجرای صحیح قوانین مالی، دولتی در سازمان‌های دولتی و هر سازمانی که از بودجه کل کشور بهره‌مند می‌شود. این نظارت به این منظور انجام می‌شود که هر وجهی در محل خودش مصرف شود و هیچ هزینه‌ای از اعتبارات مصوب تجاوز ننماید.
اصول ۵۲ تا ۵۵ قانون اساسی به عنوان مکانیزم اصلی شکل‌گیری سیستم حسابداری دولتی می‌باشد. سیستم حسابداری دولتی بدین منظور طراحی شده است تا زمینه اجرایی شدن این اصول را طراحی کند.
سیستم حسابداری دولتی
سیستم حسابداری دولتی یک نوع سیستم اطلاعاتی مالی است که رویداد‌ها و فعالیت‌های مالی سازمان‌های دولتی را دریافت، طبقه‌بندی، ثبت و نهایتاً تحت عنوان گزارش‌های مالی به افراد یا مراجع ذی‌صلاح ارایه می‌نماید.
گزارش‌های مالی دولتی شامل چه مواردی است؟
از آنجاییکه دولت به‌دنبال کسب سود نمی‌باشد و براساس نیازهای اجتماعی فعالیت می‌نماید لذا شکل‌گیری و نوع گزارش‌های مالی آن با سایر مؤسسات خصوصی متفاوت می‌باشد.
در حسابداری دولتی به جای صورت سود و زیان صورت دریافت و پرداخت یا صورت درآمد و هزینه وجود دارد و همچنین ترازنامه‌ای که تهیه می‌شود با ترازنامه‌ای که در شرکت‌های خصوصی وجود دارد و ترازنامه‌هایی که ما می‌شناسیم متفاوت می‌باشد.
وظایف سیستم حسابداری دولتی
۱- تنظیم و ارایه گزارش‌های مالی
۲- تهیه و تنظیم گزارش تفریغ بودجه
۳- ایجاد نظم و انضباط مالی در فعالیت‌های مالی و محاسباتی دولت.
۴- ایجاد بستری جهت قضاوت و همچنین ارزیابی عملکرد مدیران و مؤسسات
ویژگی‌های سیستم حسابداری دولتی
۱- تقدم قوانین و مقررات بر استانداردهای حسابداری
۲- اصل بودجه و نظارت بودجه ای
۳- اصل ایجاد حساب‌های مستقل (تفکیک در منابع تأمین اعتبار یا منابع مالی)
تفاوت سیستم حسابداری دولتی با سیستم حسابداری بازرگانی یا خصوصی؟
۱- تفاوت در نحوه تهیه و ارایه صورتهای مالی از آن جایی که دلیل فعالیت دولت کسب سود نیست و برای رفع نیازهای اساسی جامعه تلاش می‌کند لذا صورت سود و زیان برای مؤسسات دولتی معنا ندارد و به جای صورت سود و زیان صورت درآمد و هزینه یا دریافت و پرداخت تهیه می‌کند.
۲-تفاوت در ثبت دارایی‌های ثابت در مؤسسات دولتی یا در سیستم حسابداری دولتی دارایی‌های ثابت تحصیل شده بلافاصله و مستقیما به حساب هزینه منتقل می‌شوند اما در سیستم حسابداری بازرگانی این دارایی‌ها در سر فصل دارایی‌های ثابت ثبت و به مرور به اثر مستهلک شدن به حساب هزینه منتقل می‌شوند.
۳-تفاوت در مبناهای حسابداری مبنای حسابداری شاخصی است جهت تشخیص، شناسایی و اندازه‌گیری درآمد‌ها و هزینه‌ها
انواع مبناهای حسابداری تعهدی- نقدی- نیمه تعهدی-
تفاوت مبنای تعهدی و نقدی
نقدی درآمد را زمانی شناسایی می‌کند که حتما پولی دریافت شده باشد. حال این پول مربوط به ۵ سال قبل یا ۱۰ سال بعد باشد و هزینه را زمانی که پو ل نقد از سیستم خارج شود شناسایی می‌کند.
تعهدی فاکتور اصلی پول نقد نیست بلکه برای شناسایی درآمد قطعیت و مربوط بودن مهم است و برای شناسایی هزینه نیز همینطور قطعیت و مربوط بودن.
بررسی قوانین مالی دولتی
مهم‌ترین قانونهای مالی و محاسباتی دولتی
۱- قانون محاسبات عمومی
۲- قانون دیوان محاسبات
قانون دیوان محاسبات
روش‌ها و چگونگی نظارت بر اجرای صحیح قوانین و مقررات مالی و تهیه گزارش به مراجع ذی‌صلاح را شامل می‌شود.
قانون محاسبات عمومی کشور
مجموعه اصول، راه‌ها، روش‌ها، تمهیدات و… که در کنار هم قرار گرفته‌اند تا ضمن این‌که فعالیت‌های مالی و محاسباتی دولت به بهترین شکل اجرا شود حد و مرزهای موجود در سر راه دولت نیز مشخص و معین گردد.
قانون محاسبات عمومی کشور مرجع اصلی قوانین و مقررات مالی دولتی می‌باشد که براساس قانون اساسی شکل گرفته و به منظور سهولت در دسترسی و استفاده، آن را به ۶ فصل یا ۶ طبقه تقسیم کرده‌اند.
تعریف تفریغ بودجه
گزارشی از عملکرد یک‌ساله دولت است که طی آن مشخص می‌گردد تا چه مقدار بودجه در مسیر از پیش تعیین شده، به مصرف رسیده و در این امر چه میزان موفقیت حاصل شده است.
از ماده ۱ تا ۳۶ را شامل می‌شود که با تعریف بودجه آغاز می‌گردد.
تعریف بودجه
برنامه مالی دولت است جهت یک‌سال مالی که ۳ بخش زیر درآن لحاظ شده است
پیش‌بینی درآمد‌ها
سایر منابع تأمین اعتبار
برآورد هزینه‌ها و سایر پرداخت‌های دولت
شامل عملیاتی است که منجر به تزریق یا ورود نقدینگی به پیکره دولت خواهد شد.
این عملیات به شرح زیر می‌باشد
۱- فروش کالا و خدمات
۲- مالیات
۳- عوارض
۴- جرایم و خسارات
۵- کمک‌های بلاعوض و اجتماعی
۶- سود سهام شرکت‌های دولتی
یکی دیگر از منابع ورودی دولت محسوب می‌شود مانند استقراض – انتشار اوراق مشارکت و…
تعریف هزینه براساس ماده ۲۳ هزینه عبارت است از پرداخت‌هایی که به‌طور قطعی به ذی‌نفع در قبال تعهد یا تحت عناوین دیگر با رعایت قوانین و مقررات مربوطه جهت نیل به سیاست‌ها و اهداف صورت گیرد.
همچنین برخی از پرداختی‌ها از قبیل تشویقات و یا کمک به بخش خصوصی و… که نیازی به قطعیت ندارد نیز در سرفصل هزینه‌ها منظور می‌شود.
مراحل انجام هزینه
۱- تشخیص رییس دستگاه اجرایی وظیفه نیاز سنجی و تشخیص را برعهده دارد. (تشخیص این‌که هزینه مورد بحث درجهت سیاست و اهداف می‌باشد یا خیر).
۲- تأمین اعتبار تخصیص تمام یا بخشی از اعتبارات مصوب به منظور پرداخت خاصی توسط ذی‌حساب صورت می‌گیرد.
۳- تعهد ایجاد دین بر ذمه دولت. بدین معنی که رییس دستگاه اجرایی به واسطه امضاء یک قرارداد و یا فاکتور درقبال ذی‌نفع متعهد به پرداخت می‌شود.
۴- تسجیل ذی‌حساب بایستی با رویت اسناد و مدارک مثبته میزان یا عدم پرداخت را تعیین نماید.
۵- پرداخت پرداخت می‌تواند به صورت ۳ مرحله ۱- درخواست وجه ۲- صدور حواله ۳- صدور چک انجام شود بدین ترتیب دراین مرحله پس از این‌که انجام هزینه‌ای توسط رییس دستگاه تشخیص داده شد و برای آن اعتباری درنظر گرفته شد رییس دستگاه متعهد به پرداخت وجه خواهد شد و ذی‌حساب براساس این تعهد ایجاد شده چنان‌چه مطابق با قوانین و مقررات باشد پس از صدور حواله و امضای آن از جانب رییس دستگاه اقدام به پرداخت وجه می‌نماید.
تعریف ذی‌حساب
ذی‌حساب مأموری است از طرف وزارت امور اقتصاد و دارایی که با حکم آن وزارت و تأیید دستگاه اجرایی مربوطه وظیفه نظارت بر اجرای قوانین مالی را برعهده دارد.
از نظر ساختار سازمانی تابع دستگاه اجرایی مربوطه بوده اما از لحاظ تخصصی و عملکردی هماهنگ با وزارت اقتصاد و دارایی بوده و موظف است گزارش عملکرد خود را جهت نظارت به وزارتخانه اقتصاد و دارایی ارسال نماید.
درفصل ۲ (اجرای بودجه) قانون محاسبات عمومی وظایف ذی‌حساب به شرح ذیل بیان شده است
۱- نظارت بر امور مالی و محاسباتی و نگهداری و تنظیم حساب‌های مربوطه
۲- نظارت بر وجوه نقد، نقدینگی‌ها، اوراق بهادار، سپرده‌ها، تضمین ها
۳- نظارت بر اموال دولتی و تهیه، تنظیم و نگهداری حساب‌های اموال (جهت این کار می‌تواند کسی را به عنوان امین اموال معرفی نماید)
۴- نظارت بر بایگانی، نگهداری دفاتر و اسناد مالی
تعریف امین اموال
نماینده ذی‌حساب است که عهده دار انجام وظیفه سوم ذی‌حساب (نظارت بر اموال دولتی و تهیه، تنظیم و نگهداری حساب‌های اموال) می‌باشد.
تعریف عامل ذی‌حساب
ذی‌حساب می‌تواند نماینده‌ای از میان مستخدمین واجد شرایط و صلاحیت دستگاه اجرایی مربوطه انتخاب نموده و انجام برخی از وظایف مربوط به خود را به او محول نماید.
تعریف کارپرداز
رییس دستگاه اجرایی فردی را از بین افراد واجد شرایط دستگاه اجرایی مربوطه انتخاب نموده تا به‌عنوان کارپرداز براساس آیین‌نامه معاملاتی دولت معاملات آن دستگاه را انجام دهد.
تعریف دستگاه اجرایی
هر نهاد، ارگان، مؤسسه و… که از بودجه کل دولت استفاده می‌نماید و وظیفه انجام بخشی از وظایف محوله دولت را برعهده دارد. براساس این تعریف می‌توان گفت وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، سازمان‌های دولتی و شرکت‌های دولتی در اصطلاح دستگاه اجرایی نامیده می‌شوند.
نهاد‌ها و مؤسسات عمومی غیردولتی
واحدهای سازمانی مشخصی هستند که با اجازه قانون ایجاد شده‌اند و خروجی آن‌ها خدمات عمومی است، این نهاد‌ها براساس ماده یک قانون محاسبات عمومی از طریق بودجه کل کشور تأمین مالی می‌شوند مانند شهرداری‌ها، کمیته امداد، سازمان تأمین اجتماعی، نهاد ریاست جمهوری، بنیاد مستضعفان و جانبازان و…
سؤالات۱ – تسجیل چیست و به عهده چه مقامی است؟
۲- نظارت قبل از خرج به عهده کدام شخص می‌باشد؟ ذی‌حساب
-ذی‌حساب دستگاه‌های اجرای از طرف……….. به این مقام منصوب می‌شوند؟ ۳
۱- رییس دستگاه اجرای ۲- وزارت اقتصاد و دارای* ۳- رییس‌جمهور ۴- هیچ‌کدام
تعریف تنخواه
مبلغی که به منظور تسهیل در انجام خرج در اختیار ذی‌حساب یا کارپرداز قرار می‌گیرد. این مبلغ می‌بایست در پایان سال مالی عین همان مبلغ مجدداً توسط کارپرداز به حساب مربوطه برگردانده شود.
تنخواه گردان خزانه
مبلغی است که از محل درآمدهای عمومی دولت و از طرف بانک مرکزی براساس مجوز‌های لازم دراختیار وزارت اقتصاد و دارایی قرارداده می‌شود.
تنخواه گردان استان
مبلغی است که از محل اعتبارات مصوب از طرف وزارت اقتصاد و دارایی به منظور تسهیل در انجام خرج دراختیار خزانه هر استان که معمولاً به آن نمایندگی خزانه استان نیز گفته می‌شود قرارداده می‌شود.
تنخواه گردان حسابداری
مبلغی است که از محل اعتبارات مصوب از طریق خزانه یا نمایندگی خزانه دراختیار ذی‌حساب‌های دستگاه‌های اجرایی قرارداده می‌شود.
تنخواه گردان پرداخت
مبلغی است که از محل اعتبارات مصوب از طریق ذی‌حسابی دستگاه‌های اجرایی به‌کارپرداز یا مأمور مربوطه پرداخت می‌شود.
سؤالات
۱- تنخواه گردان خزانه را……… به……… می‌دهد؟
الف – بانک مرکزی – دارایی **
ب- وزارت دارایی – شرکت‌های دولتی
ت- مرکزی – وزارتخانه
ث- هیچ‌کدام
۲- محل تأمین تنخواه گردان خزانه کجاست؟
الف- اعتبار مصوب
ب- محل درآمدهای عمومی دولت **
ج- درآمد اختصاصی
د- سایر منابع
۳- محل تأمین تنخواه گردان استان کجاست؟
الف- درآمد عمومی ب- اعتبار مصوب ** ج -درآمد شرکت دولتی د-درآمد اختصاصی
تعریف پیش پرداخت
مبلغی است که قبل از انجام تعهد و براساس توافق به منظور سهولت در انجام تعهد دراختیار ذی‌نفع قرارداده می‌شود.
تعریف علی‌الحساب
چنان‌چه جهت پرداخت وجه به ذی‌نفع اسناد و مدارک موجود کفایت نداشته باشد و یا ذی‌نفع در تهیه و ارایه اسناد لازم با مشکل مواجه شده باشد و همچنین نتوان معیار مناسبی جهت پرداخت تعیین نمود مبلغی را تحت عنوان علی‌الحساب به ذی‌نفع پرداخت می‌نمایند.
تفاوت علی‌الحساب و پیش پرداخت
۱- پیش پرداخت مبلغی است که قبل از شروع عملیات به ذی‌نفع پرداخت می‌شود ولی علی‌الحساب مبلغی است که بعد از شروع عملیات و یا در حین اجرای عملیات به ذی‌نفع پرداخت می‌شود.
۲- پیش پرداخت دارای حد و مرز و چارچوب خاصی می‌باشد درصورتیکه علی‌الحساب براساس نیاز پرداخت می‌شود.
سئوال چنان‌چه میان ذی‌حساب و رییس دستگاه اجرایی اختلاف نظر درمورد خرجی به‌وجود آید چه راهکاری درنظر گرفته شده است؟
براساس ماده۹۱ قانون محاسبات عمومی ذی‌حساب می‌بایستی کتباً و با استناد به قانون مورد تخلف را به رییس دستگاه اعلام نماید چنان‌چه رییس دستگاه همچنان بر دستور خود اصرار داشته باشد بایستی کتباً به ذی‌حساب ادله خود را اعلام نماید دراین صورت ذی‌حساب می‌بایست خرج مربوطه را انجام دهد ولی گزارشی جهت مراجع ذی‌صلاح همراه با مستندات مربوطه ارسال نماید.
مواد ۷۹ تا ۸۹ قانون محاسبات عمومی قوانین و مقررات مربوط به معاملات دولتی را شامل می‌شود برای تفسیر و اصلاح این مواد «آیین‌نامه معاملاتی دولت» شکل گرفته است.
منظور از معاملات دولت خرید کالا، خدمات و… و درگاهی موارد فروش کالا و خدمات توسط دولت می‌باشد. قانون بیان کرده است که خریدهای دولت از طریق برگزاری مناقصه و فروش‌های دولت از طریق برگزاری مزایده صورت پذیرد.
استاد دانشگاه جامع علمی کاربردی
هراتی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.