بی پولی و سرنوشت قراردادهای طرح‌های کلان ملی!

بی پولی و سرنوشت قراردادهای طرح‌های کلان ملی!

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با اشاره به سرنوشت برخی از طرح‌های کلان گفت: اجرای طرح تورین ملی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی به دلیل سرمایه‌گذاری عظیم با کُندی در حال اجراست و در زمینه تولید رادیوداروها قرارداد جدیدی به امضاء رسیده است، علاوه بر آن در زمینه زباله‌سوزها نیز مذاکراتی انجام شده؛ ولی به دلیل سرمایه‌گذاری‌های زیادی که می‌طلبد، این مذاکرات تاکنون به انعقاد قرار نرسیده است.

محمدحسین بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا، درخصوص روند تعریف طرح‌های کلان ملی در معاونت علمی‌با بیان اینکه ممکن است طرحی عنوان «کلان ملی» به آن اطلاق شود و در برخی مواقع طرح در تقسیم‌بندی طرح‌های «توسعه فناوری» قرار ‌گیرد، افزود: از آنجایی که معاونت علمی‌و فناوری ریاست‌جمهوری متولی توسعه فناوری در کشور است، از این‌رو سیاست‌های این معاونت تکیه بر توسعه فناوری‌های مورد نیاز کشور و فناوری‌های گلوگاهی است و بر این اساس فناوری‌هایی که نیاز جدی کشور است و بخواهیم با دانش فنی داخلی بومی‌سازی کنیم، در اولویت کاری ما قرار می‌گیرد.

بهشتی با تأکید بر اینکه طرح‌هایی که در این مرکز برای حمایت مورد تأیید قرار می‌گیرد، طرح‌های بار اولی هستند که برای اولین‌بار در کشور تولید می‌شوند، یادآور شد: علاوه بر آن حمایت‌های ما شامل فاز تحقیقاتی طرح‌ها نمی‌شود و جزء مأموریت‌های وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است؛ از این‌رو این معاونت وارد این حیطه نخواهد شد و حوزه مأموریت‌های ما عرصه‌های توسعه فناوری و رسیدن به محصول است.

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری، اضافه کرد: هر محصولی دارای فاز تحقیقاتی است که پس از انجام آن طرح وارد ساخت نمونه اولیه می‌شود و بعد از آن محصول در مقیاس پایلوت تولید خواهد شد. در فاز پایلوت محصول در تیراژ انبوه تولید نخواهد شد. بلکه در این فاز مقیاس تولید و آزمایش‌های لازم برای دریافت تأییدیه‌های لازم انجام می‌شود. اخذ تأییدیه‌ها به منزله در اختیار داشتن دانش فنی تولید است و ادامه این مسیر منجربه تولید انبوه متناسب با نیاز کشور خواهد ‌شد و ورود ما به طرح‌های فناوارنه در این فاز است.

به گفته وی محصولاتی که به TRL (سطح فناوری) سه تا چهار رسیده باشند، در صورت دارا بودن شرایط خاص، مورد حمایت معاونت علمی‌قرار خواهند گرفت تا این محصول بهTRL 7  برسد.

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری با اشاره به فاز تولید انبوه محصولات دانش‌بنیان، خاطرنشان کرد: برای فاز تولید انبوه محصولات دانش‌بنیان راهکارهای ویژه‌ای دیده شده است؛ چون این محصولات، محصولاتی هستند که از فناوری پیچیده‌ای برخوردارند و لازم است در سامانه دانش‌بنیان ثبت شوند و برای تولید انبوه به صندوق نوآوری و شکوفایی و یا توسعه معرفی خواهند شد تا بتوانند سرمایه لازم را برای تولید انبوه کسب کنند.

وی با تأکید بر اینکه طرح‌های معرفی شده به این دفتر باید در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان باشند، ادامه داد: هدف اصلی ما از حمایت از طرح‌های فناورانه، تجاری‌سازی است، ضمن آنکه تمرکز ما بر شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ از این‌رو حتی اگر استاد دانشگاهی محصولی را تا TRL ‌۳ و ۴ داشته باشد، در دستور کار ما قرار نخواهد گرفت؛ چرا که کلیه مجریان طرح‌های مورد تأیید ما در قالب شرکت هستند.

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی، اظهار کرد: مجریان طرح‌ها در قالب شرکت‌ها فعالیت دارند، ولی ضرورتی ندارد که این شرکت‌ها دانش‌بنیان باشند و تنها شرط باید فناوری‌ای را تولید کنند که برای اولین بار و جزء اولویت‌های کشور باشد.

کارفرمایان؛ رویکرد اصلی تعریف طرح‌های کلان

بهشتی با اشاره به اهمیت حضور کارفرمایان در اجرای طرح‌های کلان، توضیح داد: سؤال اصلی در اجرای طرح‌های کلان این است که بهره‌بردار طرح چه کسانی هستند. در مورد برخی از محصولات مانند داروها و واکسن‌ها مجری و بهره‌برداران مشخص هستند؛ ولی برخی از محصولات مانند دستگاه شتاب‌دهنده خطی و سنگ‌شکن قرار نیست در بازار باشند، بلکه خریداران آن‌ها مراکز درمانی و بیمارستان‌ها هستند.

وی اضافه کرد: مجریان طرح چنین محصولاتی لازم است برای دریافت حمایت با نهادها و دستگاه‌های بهره‌بردار مذاکره کنند تا بهره‌برداران نیز در اجرای آن سهمی‌داشته باشند و بخشی از هزینه‌های تولید را پرداخت کنند.

به گفته این مقام مسؤول، این اقدام موجب بررسی بخش‌های فنی دستگاه و دریافت تأییدیه خواهد شد؛ از این‌رو در اجرای این طرح‌ها عمدتاً بهره‌برداران حضور دارند و قراردادهای سه‌جانبه میان معاونت علمی‌و فناوری ریاست‌جمهوری، مجری طرح و بهره‌بردار امضاء می‌شود.

بهشتی با تأکید بر اینکه بر این اساس هزینه‌های اجرای طرح‌ها غالباً از سوی این سه طرف قرارداد تأمین می‌شود، گفت: سهم اعتباراتی که هر یک از طرف‌های قرارداد پرداخت می‌کند، بستگی به حجم طرح‌ها دارد؛ ولی در طرح‌هایی که به سرمایه‌گذاری‌های زیادی نیاز است، سهم معاونت علمی‌پایین می‌آید، چون اعتبارات ما محدود است.

بهشتی اضافه کرد: براساس این روند، در سال ۱۳۹۸، تعداد ۵۱ طرح قرارداد را به ارزش ۴۱۶ میلیارد تومان منعقد کردیم و از این میزان ۱۲۰ میلیارد تومان آن (۳۵ درصد ارزش قراردادها) سهم معاونت علمی‌بوده که پرداخت کرده است و مابقی آن را مجری و بهره‌بردار و یا سرمایه‌گذار تعهد کردند.

وی با بیان اینکه این مدلی است که ما برای اجرای طرح‌های کلان تعریف ‌کرده‌ایم، یادآور شد: موضوعات طرح‌های کلان نیز به دو شیوه مورد پذیرش قرار می‌گیرند. یک شیوه آن پیشنهاد موضوع از سوی شرکت‌ها ارائه می‌شود و پس از بررسی براساس شاخص‌هایی طرح‌های پیشنهادی مورد تأیید قرار می‌گیرند و گاهی اوقات براساس نیازهای کشور و با هماهنگی‌هایی که با دستگاه‌های مختلف داریم، طرح‌هایی تعریف می‌شوند و با انتشار فراخوانی شرکت‌ها را دعوت به همکاری می‌کنیم.

وی نمونه این همکاری را در ضرورت تولید بذر دانست و خاطرنشان کرد: ما مشاهده کردیم که عمده بذور گوجه و خیار که در گلخانه‌ها کشت می‌شوند، وارداتی هستند و اگر این بذور به کشور وارد نشود، با مشکلاتی مواجه می‌شویم؛ از این رو با انتشار فراخوانی از شرکت‌ها دعوت به همکاری می‌کنیم.

بهشتی با بیان اینکه شرکت‌های توانمند در حوزه‌های فراخوان با انعقاد قراردادی وارد همکاری می‌شوند، خاطرنشان کرد: در زمینه بذور مورد نیاز با پنج شرکت توانمند قرارداد در زمینه تولید بذور «گوجه‌فرنگی»، «خیار»، «فلفل» و «بادمجان» با حجم ۸۶ میلیارد تومان منعقد کردیم و از این میزان، ۲۳٫۵ میلیارد تومان آن از سوی معاونت علمی‌پرداخت خواهد شد.

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری با بیان اینکه ۳۰ درصد از این میزان را پرداخت کردیم، یادآور شد: اجرای طرح‌ها در زمینه تولید بذر زمان‌بر است؛ ولی براساس پیشرفت حاصل شده برخی از تحقیقات در این زمینه تا پایان سال‌جاری به پایان می‌رسد.

به گفته وی در صورتی که کل این طرح به پایان برسد ۴۶ رقم بذر شامل ۱۷ رقم بذر گوجه‌فرنگی، ۲۰ رقم بذر خیار، هشت رقم بذر فلفل و یک رقم بذر بادمجان تولید خواهد شد.

وی با اشاره به اعلام نیازمندی‌های وزارت جهاد کشاورزی در زمینه سایر بذور مورد نیاز کشور، گفت: فراخوان این نیازمندی‌ها نیز تهیه و منتشر شده است تا بتوانیم برای تولید سایر بذور مورد نیاز کشور نیز از شرکت‌ها دعوت به همکاری کنیم.

توزیع استانی طرح‌های کلان

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری تعداد طرح‌های جاری این مرکز را ۱۰۵ طرح عنوان کرد و افزود: این تعداد طرح کلان تقریباً در استان‌های کشور توزیع شده است، ولی بیشترین طرح‌های در دست اجراء مربوط به استان تهران می‌شود با ۶۵ طرح.

وی با بیان اینکه پس از تهران استان اصفهان با ۱۲ طرح در رتبه دوم اجرای طرح‌های کلان قرار دارد، یادآور شد: چهار طرح در استان البرز، چهار طرح در استان مازندران، پنج طرح در استان خراسان‌رضوی، سه‌طرح در استان مرکزی و دو طرح در استان قزوین اجرایی می‌شود.

بهشتی با بیان اینکه سایر استان‌ها هر کدام با یک طرح در رتبه‌های بعدی قرار دارند، خاطر نشان کرد: بیشترین طرح‌های کلان تعریف شده در حوزه «سلامت، بهداشت و درمان» با ۴۲ طرح است که نمونه آن طراحی و ساخت دستگاه سنگ‌شکن کلیه و رادیوتراپی است.

به گفته وی حمایت از طراحی و ساخت دستگاه‌ها و تجهیزات بهداشتی در مرکز طرح‌های کلان و تولید واکسن و داروها در ستاد زیست فناوری معاونت علمی‌و فناوری ریاست‌جمهوری انجام می‌شود.

وی تعداد طرح‌های کلان در حوزه کشاورزی را ۱۸ طرح، ۱۱طرح در حوزه حمل‌ونقل، پنج طرح در حوزه انرژی، پنج‌طرح در حوزه دفاعی، چهارطرح در حوزه فناوری اطلاعات، دوطرح در حوزه مواد و صنایع شیمیایی، سه‌طرح در حوزه آب و محیط‌زیست و ۱۰ طرح در سایر حوزه‌ها دانست که تعریف شده و در دست اجراء قرار گرفته است.

بهشتی با بیان اینکه ما برای تأیید طرح‌های کلان ملی ۹حوزه فناوری در نظر گرفتیم، ادامه داد: در سال گذشته حدود ۷۰۰ طرح برای ما ارسال شده بود که پس از بررسی تنها ۵۱ طرح منجر به عقد قرارداد شد و حدود ۲۰ طرح دیگر را به صندوق توسعه ملی ارجاع دادیم و مابقی طرح‌های رد شده در اولویت اول کشور نبوده است.

سرنوشت برخی از طرح‌های کلان

وی با بیان اینکه در طول ۱۰سال گذشته حدود ۶۰۰ طرح کلان ملی اجرایی شده و خاتمه یافته است، به برخی از این مهم‌ترین طرح‌های کلان اشاره کرد و گفت: طرح «تورین ملی» یکی از طرح‌های کلان است که در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در حال اجراست، ولی از آنجایی که این طرح نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارد، به‌گونه‌ای که براساس گزارش‌های اعلام شده حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری برای ادامه این طرح درخواست شده است که این میزان در حیطه حمایتی معاونت علمی‌قرار نمی‌گیرد. ادامه این طرح نیاز به توجه سازمان برنامه و بودجه دارد تا سالانه اعتباراتی را برای آن اختصاص دهد.

بهشتی در پاسخ به این سؤال که آیا این طرح متوقف شده است، پاسخ داد: این طرح در حدی که اعتبارات به آن تزریق شده است، فعال است؛ ولی سرعت آن کم است، در صورتی که ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان مورد نیاز این طرح تأمین شود، فعالیت آن سرعت بیشتری می‌گیرد.