تولید فولاد ضدزنگ توسط ایرانیان باستان

تولید فولاد ضدزنگ توسط ایرانیان باستان

کروم از جمله فلزات افزودنی به آلیاژهاست که برای ساخت ابزار فولادی یا فولاد ضدزنگ به‌کار می‌رود. ایرانیان ۹۰۰ سال قبل با علم به این مطلب فولاد ضدزنگ تولید می‌کردند.

به گزارش مناقصه‌مزایده به نقل از نیو اطلس، پیش از این تصور می‌شد، انسان‌ها در اواخر قرن نوزدهم با این روش برای تولید فولاد ضدزنگ آشنا شدند. اما تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد، ایرانی‌ها در ۹۰۰ سال قبل با ترکیب کروم و فولاد آن را به محصولی ضدزنگ مبدل می‌کردند.

تازه‌ترین پژوهش راحیل علی‌پور؛ دانشجوی دکتری دانشگاه یوسی‌ال لندن نشان می‌دهد که در مرکز ایران و در منطقه چاهک واقع در استان یزد محلی برای تولید فولاد وجود داشته که افراد شاغل در آن با نحوه تولید فولاد ضدزنگ آشنا بوده‌اند. در برخی متون خطی به دست آمده از همین منطقه نیز اشاراتی به این مسأله وجود دارد.

در دست‌نوشته‌ای به نام الجماهر فی‌معرفه‌الجواهر که در قرن دهم یا یازدهم میلادی (قرن چهارم یا پنجم هجری) توسط ابوریحان‌بیرونی نوشته شده، به ذوب فولاد در درجه حرارت بالا اشاره شده، اما زبان مورد استفاده برای توضیح موضوع و اصطلاحات به کار رفته در این متن منسوخ شده و لذا برای محققان امروزی به طور دقیق قابل درک نیست.

یک ماده به‌کار رفته در این متن روسختاج نام دارد که باستان‌شناسان قبلاً در مورد معنا و مفهوم آن به جمع‌بندی نرسیده بودند. با توجه به یافته‌های جدید باستان‌شناسی در چاهک به نظر می‌رسد، منظور از این ماده کرومیت معدنی است که از آن برای تولید فولادکروم استفاده می‌شود. کشف نشانه‌های کرومیت و کروم در سایت باستان‌شناسی چاهک مؤید این مطلب است.

باستان‌شناسان با بررسی رادیوکربن‌های چند تکه زغال‌سنگ به دست آمده از سایت مذکور قدمت کروم‌ها و کرومیت‌های چاهک را ۹۰۰ سال تخمین زده‌اند. استفاده از میکروسکوپ‌های الکترونیکی هم نشان می‌دهد کروم، یک تا دو درصد قطعات فولادی تولید شده در چاهک را تشکیل می‌داده است. البته امروزه برای ضدزنگ کردن فولاد از ۱۱ تا ۱۳ درصد کروم استفاده می‌شود.

به گفته علیپور این اولین مدرک علمی ‌است که نشان می‌دهد کروم با آگاهی به فولاد اضافه شده تا آن را ضدزنگ کند. این یک پدیده مختص به ایران است و از آن می‌توان برای شناسایی صنایع‌دستی و مصنوعات فلزی ضدزنگ در موزه‌ها استفاده کرد. در متون قدیمی، فولاد تولید شده در چاهک به علت الگوی خاص تولید آن مورد ستایش قرار گرفته است.