مسؤول کتابخانه امام رضا (ع) بیرجند در گفتوگو با روزنامه «مناقصه مزایده» هیچ شبکه اجتماعی نمی‌تواند جایگزین کتاب شود این روز‌ها با توجه به گسترش فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی برخی گمان می‌کنند که جاهایی مثل کتابخانه‌ها به فراموشی سپرده شده است و دیگر مراجعه کننده ندارد. در حالی که این‌گونه نیست و هنوز کتاب و کتابخوانی […]
مسؤول کتابخانه امام رضا (ع) بیرجند در گفتوگو با روزنامه «مناقصه مزایده»
هیچ شبکه اجتماعی نمی‌تواند جایگزین کتاب شود
این روز‌ها با توجه به گسترش فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی برخی گمان می‌کنند که جاهایی مثل کتابخانه‌ها به فراموشی سپرده شده است و دیگر مراجعه کننده ندارد. در حالی که این‌گونه نیست و هنوز کتاب و کتابخوانی جایگاه خود را دارد. برای اثبات این موضوع در طرحی با عنوان «بازگشت یار مهربان» که از سوی روزنامه مناقصه‌مزایده اجرا می‌شود، قرار است سری به کتابخانه‌های آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه‌های ایران در شهرهای مختلف بزنیم. در همین راستا به سراغ یکی از کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در شهر بیرجند رفتیم و با مسؤول آن به گفتوگو نشستیم. در گپی دوستانه و متفاوت از چت‌ها و ایمیل‌های مصاحبه‌ای در روز دوشنبه ۲۴ خرداد ماه ۱۳۹۵ مصادف با هفتمین روز ماه مبارک رمضان مهمان سرکار خانم خسروی مسؤول کتابخانه امام رضا(ع) بیرجند بودیم. آن‌چه در ذیل می‌خوانید ماحصل این گفت‌و گو است.
در ابتدا ضمن معرفی خودتان، بفرمایید چطور شد به فعالیت در کتابخانه علاقه‌مند شدید و این سمت را پذیرفتید؟
زهرا خسروی هستم. دارای مدرک کارشناسی ارشد کتابداری. با مدرک کارشناسی وارد فعالیت کتابخانه شدم و بعداً ادامه تحصیل دادم. در ابتدا برحسب علاقه نبود و همین‌جوری انتخاب رشته کردم. اما بعد علاقه‌مند شدم.
به کتاب علاقه‌مند شدید یا به کتابداری؟
بیشتر به‌کار کتابداری علاقه‌مند شدم. می‌دونید وقتی مدتی در محیط کتابخانه فعالیت می‌کنید، می‌بینید که مطالب بیشتر کتابها تکراری است. همه از یک منبع گرفته شده، نشر داده شده و بیشتر کتابها تکرار مکررات است. اکثر کتابها را وقتی مطالعه می‌کنی؛ می‌بینی به نظرت آشناست و جایی دیگر آن را خوانده‌ای.
این اتفاق بیشتر درمورد چه موضوعاتی می‌افتد؟
خیلی موضوعات. حتی در زمینه رمان، مباحث دینی و…. وقتی کتاب را مطالعه می‌کنی، می‌بینی که تکرار مکررات است. کتاب را یک نفر نوشته، ده نفر ترجمه کرده‌اند. تنها تفاوتشان هم این است که مثلاً دو جمله در آن‌‌ها عوض شده یا جملات کمی پس و پیش‌شده… ولی در اصل وقتی نگاه می‌کنی، می‌بینی مطالب اکثراً تکرار مکررات است. در هر رشته‌ای، چند منبع خاص وجود دارد و بقیه هم نشأت گرفته از همان چند منبع هستند.
شما به عنوان یک کارشناس ارشد کتابداری و مخصوصاً مسؤول یک کتابخانه، چه راهکاری دارید؟ فکر می‌کنید باید چه کار کرد که از این حالت خارج شویم؟
هر منبعی ارزش نشر ندارد. بیشتر منابع وقتی خوانده می‌شود می‌بینی در این زمینه قبلاً کار شده… هر منبعی را نباید نشر داد…
یعنی ضعف از وزارت ارشاد است؟
نمی‌شود مستقیم گفت. ولی در کل می‌شود گفت یکی از راهکارهایش این است و راهکار بعدی هم این‌که کاری کنیم خلاقیت نویسندگان بالا برود که البته این بالا بردن خلاقیت به حوزه ما مربوط نمی‌شود.
اتفاقاً به حوزه شما مربوط است. چرا؟ به خاطر این‌که شما با خواننده‌ها در ارتباط هستید. می‌دانید که الان ذائقه خواننده چه می‌خواهد. مطلب جدید و به روز می‌خواهد.
به عنوان مثال عرض می‌کنم؛ اکثر مراجعه‌کنندگانی که برای گرفتن رمان می‌آیند، بیشتر برحسب این‌که نویسنده کتاب چه کسی است، انتخاب می‌کنند. ممکن است خیلی برایشان محتوای کتاب مهم نباشد. اما چون قبلاً از آن نویسنده کتاب خوانده است، به او علاقه‌مند شده، طرز نوشتنش را دوست دارد و از آثار او انتخاب می‌کند؛ حالا هر قدر هم که آثار دیگری به او معرفی کنیم، زیر بار نمی‌رود…
خب این یک مسأله طبیعی است. در زمینه آثار هنری دیگر مانند سینما، تئاتر و… هم این مسأله وجود دارد. کسی که کار یک کارگردان را دنبال می‌کند، منتظر یک اثر جدید از آن کارگردان است.
البته این رو نمی‌شه کتمان کرد که بعضی از نویسندگان در برخی رشته‌ها تبحر خاصی دارند و در آن زمینه شاخص هستند و خوانندگان هم دنبال منابعی از آن فرد هستند تا این‌که بخواهند کارهای یک دانشجوی ارشد که فرضاً دو ترم خوانده، دنبال کنند. مگر این که اجبار باشد. مثلاً دانشگاه آنان را موظف کرده باشد این درس را پاس کنند.
چطور شد مسؤولیت این کتابخانه را پذیرفتید؟!
من از بدو ورود به این‌جا مسؤولیتش را برعهده گرفتم. در ابتدا مشهد بودم و بعد که خانواده تصمیم به سکونت در بیرجند گرفتند، در خواست انتقالی دادم و سال ۸۱ عازم بیرجند شدیم.
همان سال این کتابخانه افتتاح شد؟
بله. چند ماه قبل از انتقال من، این کتابخانه افتتاح شده بود. با مسؤولیت شخص دیگری.
وقتی که در سال ۸۱ به این کتابخانه آمدید، تعداد کتاب‌های موجود در مخزن چقدر بود؟
حدود ۸هزار جلد.
و الان چقدر است؟
حدود ۵۰ هزار جلد. به عبارت دقیق‌تر بیش از ۴۸هزار و ۹۰۰ جلد.
اگر شما هم نبودید و مسؤولیت این‌جا را برعهده نداشتید، باز هم موجودی کتاب به این میزان می‌رسید؟
بله. می‌رسید… چون این‌جا ارباب رجوع خوبی دارد و به خاطر این‌که شهری دانشگاهی است، خیلی از دانشجویان مراجعه می‌کنند و مجبوریم نیاز ارباب رجوع را برآورده کنیم. وقتی منبع خاصی نیاز دارد و تقاضا می‌کند، مجبوریم فراهم کنیم. اگر من نبودم و فرد دیگری هم بود، مجبور بود پیگیر منابع باشد و آن‌‌ها را تهیه کند. ما معمولاً لیست می‌دهیم و از طریق سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی خریداری می‌شود. ولی تقاضا از ناحیه ما صورت می‌گیرد. حالا ممکن است نمایشگاهی سالی یک‌بار در بیرجند برگزار شود، من از سالی که آمدم، هر سال برای خرید از نمایشگاه مجوز می‌گیرم و می‌روم. احیاناً اگر مواردی باشد که درخواست داده باشیم و سازمان هنوز خریداری نکرده باشد را خریداری می‌کنم…
به جز قشر دانشجو و دانش‌آموز که طبیعتاً مثل همه‌جا، بیشترین مخاطبین شما هستند؛ آیا عامه مردم بیرجند، اهل مطالعه هستند؟
این منطقه‌ای که کتابخانه در آن قرار گرفته است، اکثراً فرهنگی هستند. اما برای مطالعه، از تمام اقشار می‌آیند. از دانش‌آموز و استاد دانشگاه گرفته تا کارمند و بنا و جوشکاری که کتاب در زمینه جوشکاری امانت می‌گیرد.
در پرسش‌نامه ثبت نامی شما، شغل دقیق پرسیده می‌شود؟
خیر. ولی بعداً از نوع کتاب‌های درخواستی، متوجه می‌شویم که شغلشان چیست. در کل بیشتر مراجعین دانشگاهی هستند. اکثر اعضا در وهله اول دانشجویان کارشناسی و در مرحله بعدی، کارشناس ارشد هستند.
در مجموع چند عضو دارید؟
نزدیک به ۱۸ هزار عضو داریم. حدود ۷هزار نفر آقایان و ۱۱هزار نفر بانوان.
در جریان هستید که مسن‌‌ترین عضو کتابخانه چند سال دارد؟
حقیقتش یک عضو داشتیم که به تازگی فوت کردند. خداوند رحمتشان کند. متولد ۱۳۰۵ بودند. آقای فاطمیان…. عضو پر و پا قرص کتابخانه بودند و همیشه هم کتاب تاریخی امانت می‌گرفتند.
از سال ۸۱، بنا و تجهیزات کتابخانه این‌چنین بوده یا به تدریج گسترده شده است؟
طبیعتاً با گسترش تعداد اعضا، به مرور زمان کتب و تجهیزات گسترده شد. اما علی‌رغم درخواستی که برای گسترش فضا داشتیم، از لحاظ ساختمانی این مجموعه امکان گسترش فضا را ندارد. مهندسین سازمان هم نظرشان این بود که امکان گسترش در مکان فعلی وجود ندارد و باید به فکر یک مجتمع فرهنگی بود. متأسفانه مسؤولین استانی با مسؤولین آستان قدس کنار نیامدند. جاهایی را که آن‌‌ها به سازمان پیشنهاد دادند، سازمان نپذیرفت و محل‌هایی هم که سازمان پیشنهاد داد را آنان نپذیرفتند و علی‌رغم تمایل آستان قدس برای راه‌اندازی مجتمع، فعلاً امکانش میسر نشده است.
در حال حاضر وسعت کتابخانه چقدر است؟
۲۱۰۰ متر است با زیربنای ۸۸۰ متر در دو طبقه. طبقه پایین سالن مطالعه خانم‌‌ها و طبقه بالا، سالن آقایان است. مخزن کتابها هم در محل سالن‌های مطالعه قرار دارد. اتاق اینترنت، اتاق سمعی بصری، اتاق مطبوعات و نمازخانه هم دیگر بخش‌های این مجموعه است.
با توجه به جدا بودن مخازن کتابها آیا آقایان و خانم‌‌ها به‌طور یکسان به کتابها دسترسی دارند؟
– طبق تقسیم‌بندی صورت گرفته، کتاب‌هایی که جنبه عمومی دارند، در هر دو مخزن قرارداده می‌شوند و کتاب‌های فنی مورد علاقه آقایان در بخش آقایان بیشتر قرارداده می‌شود. البته در صورت درخواست و عدم موجودی در هر یک از مخازن، تبادل کتاب انجام می‌گیرد.
ظرفیت سالن‌های مطالعه چند نفر است؟
در مجموع ۲۰۰ نفر.۱۰۰ نفر سالن خانم‌‌ها و ۱۰۰ نفر سالن آقایان.
شده در بعضی فصول که مراجعه کننده زیاد است، کسی مراجعه کند و جایی برای نشستن نداشته باشد؟
بله. خیلی.
در این مواقع چه می‌کنید؟
چاره‌ای نداریم. فرش یا روزنامه پهن می‌کنیم، می‌نشینند.
گویا این موضوع زیاد اتفاق افتاده که به فکر گسترش فضا افتاده بودید؟
بله. این موضوع در سال‌های قبل، بیشتر اتفاق می‌افتاد. اما الان فکر می‌کنم به خاطر این‌که قبولی در مقاطع بالاتر کمی راحت‌تر شده، بچه‌ها برای سالن مطالعه کمتر مراجعه می‌کنند. قبلاً که پذیرش در مقاطع بالاتر سخت‌تر بود میزان مطالعه بیشتر بود. ولی همین تراکم بالای مراجعه کننده باعث شده بود که فکر گسترش فضا باشیم.
بیرجند چند کتابخانه دارد؟
کتابخانه الغدیر که عمومی است و به جز کتابخانه ما، البته به صورت محدودتر، مخزن باز است و زیر نظر نهاد کتابخانه‌ها فعالیت می‌کند. کتابخانه استاد سعیدی که کتابخانه قدیمی شهر است و دارای مخزن بسته. یک سالن آزاد دارد که واقعاً آزاد است. سر و صدا و…. کتابخانه کریم‌پور که به تازگی افتتاح شده و نسبتاً مجموعه خوبی دارد. کتابخانه آیتی است که در مسجد آیتی قرار دارد و در حد مسجد است. کتابخانه دیگر هم کتابخانه خدیجه کبری (س) است… بهترین کتابخانه شهر، همین کتابخانه آستان قدس یا کتابخانه امام رضا (ع) است. نه به تعریف من، بلکه اگر از بقیه هم بپرسید، همین را می‌شنوید. منابع به روز است و مخزن هم باز. خود این مخزن باز بودن، بهترین دلیل است برای استقبال. این‌که مراجعه کننده به جای استفاده کردن از برگه دان و جستجو در سیستم و امثال این‌‌ها که معلوم هم نیست آیا در نهایت نتیجه‌ای برایش داشته باشد و کتاب مورد نظر را پیدا کند یا نه، خودش می‌رود و کتابش را پیدا می‌کند و چه بسا کتاب‌های بهتری هم در کنار آن ببیند و انتخاب کند، دلیل استقبال ارباب رجوع است.
تعداد اعضای کتابخانه‌های دیگر هم مانند کتابخانه شما، زیاد است؟
طبق سالنامه آماری که در خراسان جنوبی، بیشترین تعداد اعضا را کتابخانه ما دارد. با این که در بعضی کتابخانه‌ها مراجعین می‌توانند درخواست کتاب بدهند و کتابخانه برایشان بخرد، اما نمی‌توانند اعضای زیادی جذب کنند.
رمز موفقیت شما در این زمینه چه بوده است؟ چه کرده‌اید که این‌چنین استقبالی از کتابخانه شما صورت می‌گیرد؟
سعی می‌کنیم منابع به روز باشد. انتخاب منابع خیلی تأثیر دارد. منابعی که ارباب رجوع واقعاً به دنبالش است. بار‌ها پیش آمده که یکی از اعضا آمده و گفته فلان کتاب را فقط کتابخانه شما دارد و اتفاقاً کتاب مذکور را به امانت برده‌بودند. ما تماس گرفته‌ایم و پیگیری کرده‌ایم برای این‌که کتاب سریع‌تر به دست مراجعه‌کننده برسد. وقتی این‌گونه نیاز اعضا را برطرف می‌کنیم، خودبه‌خود کشیده می‌شود به سمت ما.
اصولاً مردم بیرجند در زمینه برگرداندن کتاب خوش‌حساب هستند؟ همکاری می‌کنند یا خیر؟
بد نیستند. بیشتر قشر دانشجو هستند که اذیت می‌کنند. بیشتر تأخیری‌هایمان از دانشجویان هستند.
هر روز تأخیری‌ها بررسی می‌شوند؟
نه. معمولاً هر دو سه ماه بررسی می‌شوند. البته بستگی به نیاز مراجعین دارد. کتاب‌هایی که خواهان دارد، در همان موعد مقرر پیگیری می‌شود.
در زمینه کتاب‌های صوتی، دیجیتال، پی‌دی‌اف و… فعالیت کتابخانه چگونه است؟
نزدیک به ۶هزار لوح فشرده و نرم‌افزار کمک آموزشی موجودی داریم.
در این زمینه هم استقبال خوب است؟
مثل کتاب نیست.
یعنی در طول ماه تقریباً چند نفر مراجعه‌کننده دارید؟
هر ماه ممکن است ۷۰۰، ۶۰۰ مورد امانت داشته باشیم. در حالی که ممکن است هر روز ۲۰۰ کتاب امانت بدهیم که به عبارتی ماهی ۶ هزار کتاب می‌شود.
بیرجندی‌‌ها چقدر اهل اهدای کتاب هستند؟
معمولاً وقت خانه‌تکانی کتاب‌هایی اهدایی را به کتابخانه می‌آورند. اکثراً هم کتاب درسی. این بخش از شهر، بخش مرفه است و کتاب درسی زیاد می‌خرند. کتاب‌هایی هم که اهدا می‌کنند معمولاً سالم است و همان‌طور که گفتم بیشتر درسی هستند و مناسب کنکور. به همین دلیل بدون این‌که به مرکز بفرستیم، همین‌جا کارهای مربوطه را انجام می‌دهیم و آماده استفاده می‌کنیم. اگر هم حجم کتاب‌های اهدایی بیش‌از حد نیاز باشد، ضمن هماهنگی با مرکز؛ با اداره عشایر استان هماهنگ می‌کنیم تا برای عشایر مورد استفاده قرار گیرد.
از فضا، نور و سایر امکانات کتابخانه راضی هستید؟
اگر از خود من، قبل از ساخت این‌جا نظرخواهی می‌کردند، مثلاً می‌گفتم این حیاط برای کتابخانه بزرگ است و بهتر است به جای حیاط بزرگ، زیربنای بیشتری داشته باشیم. ما ۵ سال آینده چه می‌خواهیم بکنیم؟ مجبوریم سالن مطالعه را کوچک کنیم؟
تعداد طبقات را نمی‌شود بیشتر کرد؟
ساختمان بغلی، ملک آقای علم بوده و متعلق به میراث فرهنگی است و ثبت جهانی هم شده. لذا مجوز برای همین تعداد طبقات هم به سختی گرفته شده و تحت هیچ شرایطی اجازه ساخت طبقات بیشتر در محدوده نسبتاً وسیعی در اطراف این‌جا داده نمی‌شود. اگر به من بود، حتی فضای بالکن‌ها را هم به زیربنا اختصاص می‌دادم.
با توجه به حجم مراجعین واقعاً حیف است…
بله. حتی تقاضا داشتیم در فضای پشتی، فضای مسقف طراحی شود ولی بازدید کردند و گفتند از نظر سازه‌ای خطرناک است و امکان ریزش دارد. بنابراین از خیرش گذشتیم.
با توجه به این مشکلات، برای افزایش تعداد مخاطبین چه برنامه‌ای دارید؟
ما برای جذب مخاطب نیاز به تلاش نداریم. کتابخانه در شهر شناخته شده است. در ابتدای کار، در دانشگاه‌ها اطلاعیه دادیم و در حال حاضر دانش‌آموزان در مقاطع دبستان و راهنمایی بسیار علاقه‌مند به عضویت در کتابخانه هستند. اما واقعاً فضا نداریم. تمام اعضا از دبیرستان به بالا هستند و به جرأت می‌توانم بگویم اگر از مقاطع پایین‌تر هم بتوانیم عضو بپذیریم، در مدتی کمتر از یک ماه، تعداد اعضا به ۳۰ هزار نفر می‌رسد.
کتابخانه چه فعالیت‌های جانبی دیگری دارد؟!
به مناسبت‌های خاص نمایشگاه کتاب داریم. مثلاً در سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا(س)، ماه رمضان، ملی شدن صنعت نفت و… کتاب‌های پیرامون آن مناسبت را جدا می‌کنیم و حداقل هفته‌ای یک بار، متناسب با آن مناسبت به‌خصوص، نمایشگاهی ترتیب می‌دهیم و به این شکل کتاب‌های مربوطه بیشتر در دسترس قرار می‌گیرند.
کار سختی هم هست جدا کردن و تفکیک کردن و دوباره جا گذاری کتابها.
بله. اما با همکاران هفته‌ای حداقل یک‌بار این کار را انجام می‌دهیم.
چند همکار دارید؟
با نیروی خدمه، ۱۱ همکار داریم که در دو شیفت کار می‌کنند.
از این‌که در این مسیر قرار گرفته‌اید، راضی هستید؟
بله.
آخرین کتابی که خواندید، کی بود؟
همین هفته پیش و در کنار میز امانت…
یک روزه؟!
بله. خیلی هم صفحاتش زیاد نبود.
موضوع کتاب چه بود؟
درمورد دنیای پس از مرگ و اتفاقات پس از آن.
کلام آخر؟
هیچ شبکه اجتماعی نمی‌تواند جایگزین کتاب شود. پیامک‌های تلگرامی و… هیچ‌کدام لذتی که ورق زدن دارد را ندارند. سعی کنیم با کتاب انس بگیریم. چیزی که از کتاب یاد می‌گیریم حتماً ماندگارتر از شبکه‌های مجازی است.
ممنون از این‌که با وجود اتمام وقت اداری پاسخگوی سؤالات ما بودید و ممنون به خاطر توصیه آخر.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.