دشت زرخیز قزوین و بیم آلودگی منابع آب و خاک

دشت زرخیز قزوین و بیم آلودگی منابع آب و خاک

 بخش زیادی از منابع کشاورزی و حتی منابع آبی استان در گرو حیات دشت قزوین است که اینک به دلایل مختلف طبیعی و انسانی، در معرض خطر نابودی قرار گرفته است.

به گزارش مهر، در کنار علل مختلفی نظیر چرای بی‌رویه که حاصلخیزی خاک زرخیر دشت قزوین را تهدید می‌کند، آلاینده‌ها، آینده ناخوشایندی را برای دشت قزوین به تصویر می‌کشند.

گفته می‌شود، این دشت که از شمال به رشته کوه البرز، از غرب به کوه‌های چهارگر و از جنوب به کوه‌های رامند محاط شده است، در بخش شرقی دشت قزوین به جلگه تهران می‌پیوندد، به دلیل اهمال پیشین، اکنون روزگار نامطلوبی را سپری می‌کند.

آن‌طور که در یک مقاله پژوهشی آمده است: «نتایج بررسی و یافته‌های حاصل از آنالیز فاضلاب‌های خام شهری، فاضلاب‌های خروجی شهرک‌های صنعتی و واحدهای صنعتی بزرگ و شیرابه زباله حاصل از جایگاه دفن زباله شهر قزوین نشان می‌دهد که آلودگی‌های ناشی از دفع فاضلاب‌های خام شهری و صنعتی و شیرابه حاصل از جایگاه زباله جدی‌‌ترین تهدیدکننده‌های کیفیت آب‌های زیرزمینی منطقه هستند.» این مقاله در  سال ۸۳ به نگارش در آمده و حکایت آن به زمان دفن پسماندهای مختلف، در سایت زباله لیا برمی‌گردد.

دفن غیراصولی پسماند‌ها در سایت لیا

شیرابه‌های حاصل از پسماندها، به عنوان یکی از اصلی‌‌ترین مخاطرات تهدیدکننده دشت قزوین به شمار می‌روند. آلاینده‌های خطرناکی که تا پیش از این، کم‌تر مورد توجه قرار گرفته و مدیریت آن‌ها اولویت محسوب نمی‌شد و امروز هم آمار دقیقی از میزان آلودگی منابع آبی و خاکی ناشی از آن منتشر نشده است.

به گفته مدیر برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مدیریت پسماند شهرداری قزوین، «تا قبل از احداث مجتمع محمدآباد، زباله‌های شهری قزوین در سایت لیا دفن می‌شد. این محل دفن از نوع دامپینگ بوده و از سال ۶۳ برای این کاربری انتخاب شده بود اما با شروع به‌کار مجتمع محمدآباد به عنوان سایت جامع مدیریت پسماند‌ها در سال ۹۲، دفن زباله در آن‌جا متوقف شد.»

با مرور وقایع و اخبار گذشته مجتمع دفن بهداشتی و بازیافت محمدآباد قزوین، با ظرفیت حدود ۵۰۰ تن افتتاح شد. همان زمان به دلیل وجود برخی نواقص و کمبودهای مجتمع که مدیریت پسماند را با مشکلاتی مواجه می‌کرد، منوچهر حبیبی معاون فنی و عمرانی استاندار، این وعده را داد که به زودی همه مشکلات برطرف و مدیریت منسجم پسماند‌ها صورت خواهد گرفت.

اساس کار هم به این ترتیب برنامه‌ریزی شده بود که با جداسازی پسماند‌ها در مقصد، پسماندهای آلی به کمپوست تبدیل شوند و اقلام قابل بازیافت هم پس از جداسازی در مسیر بازیافت قرار گیرند اما سال گذشته آتش‌سوزی در بخشی از مجتمع محمدآباد که گفته می‌شود به دلیل دفن غیراصولی و تجمع گاز متان رخ داده بود، نگرانی‌ها در خصوص فعالیت مجتمع محمدآباد را افزایش داد و حالا در آخرین اخبار گفته می‌شود یکی از سلول‌های مجتمع به‌طور کامل پر شده است و از طرفی با افزایش بهره‌برداری از مجتمع احتمال نفوذ شیرابه‌های خطرناک در اراضی پایین دست و آلودگی سفره آب‌های زیرزمینی احساس می‌شود؛ موضوعی که وقوع آن با تولید و مدیریت پسماند در خانه‌ها و رفتارهای شهروندی گره خورده است.

مدیریت شیرابه‌های حاصل از پسماندهای شهری

وحید جباری مدیر تحقیق و توسعه در این باره می‌گوید: آماری از وضعیت آلودگی‌های زیرزمینی متأثر از دفن زباله در لیا طی سال‌های گذشته و پیش از فعالیت سایت محمدآباد در دست نیست اما اقداماتی برای مدیریت این خطر در مجتمع محمدآباد صورت گرفته است.

در حال حاضر برای مدیریت بخش آلی زباله شهری این مواد در خطوط پردازش توسط «سرند دوار» از جریان زباله جدا شده و به سایت کمپوست فرستاده می‌شوند و در آن‌جا توسط دستگاه «تاب ترن» که توسط سازمان خریداری شده مرحله هوادهی مواد آلی و تخمیر جهت تولید کود کمپوست انجام می‌شود.

جباری ادامه می‌دهد: در این مرحله کنترل دما و اسیدیته و نسبت c به n انجام می‌شود و هدف از انجام این فرایند تخمیر بهتر مواد آلی و از بین بردن میکرو ارگانیسم‌های بیماری‌زاست چون در این فرایند هوا تا ۷۰ درجه سانتی گراد بالا می‌رود مقاوم‌‌ترین میکرو ارگانیسم‌ها مانند تخم انگل‌ها نیز از بین می‌روند.

جمع‌آوری و تصفیه شیرابه‌ها

مدیر تحقیق و توسعه سازمان مدیریت پسماند در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر چه اقداماتی برای مدیریت شیرابه‌های حاصل از تجمع پسماند‌ها صورت گرفته است، بیان می‌کند: در مجتمع محمدآباد شیرابه در ۴ نقطه تولید می‌شود که عبارتند از سوله پذیرش، محل پرس زباله، سایت کمپوست و محل لندفیل که در آخرین مورد، میزان شیرابه بیش‌تر از موارد قبل است.

در ۳ نقطه اول شیرابه در «سپتیک تانک»‌هایی که بدین منظور طراحی شده‌اند جمع‌آوری می‌شوند بنابراین از پخش آن‌ها در محیط جلوگیری می‌شود. در محل لندفیل شیرابه تولید شده توسط شبکه جمع‌آوری شیرابه به استخرهای تبخیری منتقل می‌شود.

در این استخر‌ها که به عمق یک متر طراحی شده‌اند توسط فرایند تبخیر و ته نشینی عمل تصفیه شیرابه انجام خواهد گرفت. همچنین به منظور تسریع انجام فرایندهای بیولوژیک محل دفن و افزایش فضای در دسترس، لندفیل مقداری شیرابه به محل دفن برگردانده می‌شود.

وی همچنین سؤال ما را درباره حداقل میزان نشت شیرابه در فرایند اخیر این گونه پاسخ می‌دهد: با اجرای فرایند یادشده و جمع‌آوری شیرابه‌ها در نهایت به وسیله لایه‌های عایق مانند «جی سی ال وژیتکستال» نشت شیرابه نزدیک به صفر می‌شود.

جباری در رابطه با نقش شهروندان در جلوگیری از آثار سوء‌ زباله بر طبیعت و ظرفیت‌های ارزشمندی چون دشت قزوین، نیز توضیح می‌دهد: در سلسله مراتب مدیریت پسماند اصل اول کاهش تولید زباله است که این رفتار دوستانه‌‌ترین رفتار با محیط‌زیست است و جنبه پیشگیرانه دارد که سازمان مدیریت پسماند به طرق مختلف بحث کاهش تولید زباله را به شهروندان آموزش می‌دهد تا از این طریق تولید زباله و به تبع آن تولید شیرابه‌های آلاینده، به حداقل میزان ممکن برسد.

تغییر نقش انفعالی شهروندان

اما باید دید نقش اثرگذار شهروندان در این زمینه چطور محقق می‌شود. «یونس اسماعیلی» فعال محیط‌زیست و رییس هیأت مدیره شرکت مجری طرح تفکیک از مبدأ، معتقد است باید نقش شهروندان در زمینه مدیریت پسماند افزایش پیدا کند و از الگوهایی که مردم را منفعل و بی‌مسؤولیت می‌کند، پرهیز شود.

وی در این باره می‌گوید: در کشورهای توسعه یافته سهم مشارکت شهروندی در تفکیک پسماند بسیار بالاست؛ به عنوان مثال در آلمان مشارکت مردم در تفکیک پسماند بسیار بالاست و بالغ بر ۶۵ درصد پسماند‌ها بازیافت می‌شوند.

این الگو نشان می‌دهد بازیافت چه اهمیتی دارد و در این‌ مورد مردم چه نقشی دارند که خوشبختانه در قزوین مشارکت مردمی در تفکیک از مبدأ رو به رشد است و آموزش ۲ مفهوم اساسی تفکیک زباله و کاهش تولید پسماند، ضمن آن که ما را به شاخص‌های توسعه نزدیک‌تر می‌کند، موجب رفع معضلات کنونی در مجتمع محمدآباد خواهد شد.

اسماعیلی درادامه اضافه می‌کند: تفکیک نشدن پسماند‌ها در مبدأ و موکول کردن این فرایند به مقصد ضمن افزایش هزینه‌های تمام شده بازیافت، موجب کاهش کیفیت بازیافت می‌شود و این در حالی است که اجرای طرح تفکیک از مبدأ از ابتدای سال ۹۳ تا پایان سال ۹۴، تنها در بخش کاغذ، موجب جمع‌آوری بیش از ۴ هزار تن کاغذ و جلوگیری از قطع ۶۵ هزار اصله درخت تنومند و ذخیره ۱٫۱ میلیون لیتر آب شده است.

علاوه بر این فرایند تفکیک، می‌تواند عامل کنترل‌کننده‌ای برای تولید شیرابه‌های خطرناک باشد. اختلاط پسماندها، فرایند بازیافت را سخت و ترکیب شیرابه‌ها را پیچیده‌تر می‌کند، حال آن‌که با القای دو مفهوم اساسی کاهش تولید زباله و پس از آن، جداسازی، آلودگی‌ها، راحت‌تر مدیریت می‌شوند، ضمن آن که سرمایه‌ای هم اتلاف نمی‌شود.

در آخرین نشست خبری اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان که به مناسبت هفته محیط‌زیست برگزار شد، «سیاوش شمسی‌پور» سرپرست این اداره کل به خطر نابودی دشت قزوین اشاره کرده بود. خطری که تحت تأثیر عوامل مختلف تشدید می‌شود.

 

این در حالی است که این دشت به علت برخورداری از ویژگی‌های خاص اکولوژیکی، سیطره زیست‌محیطی گسترده‌ای دارد و دور از ذهن نیست که آلودگی و نابودی آن، هزینه‌های گرانی چون آلودگی منابع آبی و کشاورزی، هجوم ریزگرد‌ها را برای استان و مجاوران آن به بار آورد.