گناباد سرزمین ناشناخته جنگ ایران و توران گناباد واقع در استان خراسان رضوی است. جمعیت آن بر پایه آمار سرشماری سال ۸۵ برابر با ۳۴٬۵۶۳ نفر است. بومیان این شهر، آن را جویمند نیز می‌نامند. نام‌شناسی گناباد گناباد را در منابع عربی و اسلامی جنابد و کنابد و جویمند نیز ثبت کرده‌اند. همچنین در کتب […]
گناباد سرزمین ناشناخته جنگ ایران و توران
گناباد واقع در استان خراسان رضوی است. جمعیت آن بر پایه آمار سرشماری سال ۸۵ برابر با ۳۴٬۵۶۳ نفر است. بومیان این شهر، آن را جویمند نیز می‌نامند.
نام‌شناسی گناباد
گناباد را در منابع عربی و اسلامی جنابد و کنابد و جویمند نیز ثبت کرده‌اند. همچنین در کتب تاریخ نام گناپا به ثبت رسیده است. جویمند نام پیشین نقطه شهری است که در دوران پهلوی نام گناباد بر آن نهاده شد. نام گناباد پیش از آن زمان و پس از زمین‌لرزه مهیبی که شهر اصلی گناباد را ویران ساخته بود نام منطقه شده بود و دیگر نام هیچ شهر به‌خصوصی نبود.
این شهر دارای ۴ قنات است: قنات قصبه و قنات ده و قنات علی‌آباد و قنات حسین‌آباد. شاید به همین خاطر آن را جویمند نامیده‌اند یعنی صاحب جوی‌ها.
تاریخچه
شهر گناباد در حاشیه کویر بر پهنای ده‌ها قنات بنا شده است. در دوران اقتدار هخامنشیان اولین قنات این شهر زده شده و جمعیت در اطراف مظهر آن ساکن شدند و به کشاورزی و دام‌پروری پرداختند.
جغرافیای تاریخی شهرستان و شهر گناباد، نشان می‌دهد که این شهرستان در دوران پیش از اسلام معبر داخلی فلات ایران و قسمت‌های شرقی آن محل برخورد و میدان جنگ لشکریان ایران و توران بوده است. همچنین مشخص شده است که در کنار این معبر اصلی و جنگی که به وسیله تنگ‌های کلات و زیبد به دشت پشن و گیسور و بالاخره به قسمت‌های شرق ایران می‌پیوست.
گناباد در دوران اسلامی نیز جزو شهرهای عالم پروری تمدن اسلامی محسوب می‌شد. بار‌‌ها در شاهنامه، فردوسی شاعر حماسه سرای ایران از گناباد یا جنابد یاد کرده و این مکان را محل جنگ‌های توران و ایران دانسته است. به گفته شاهنامه «پیران‌ویسه» وزیر کاردان افراسیاب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم‌اکنون در گناباد است.
از دیگر مواردی که می‌توان اشاره نمود، گذر ناصرخسرو از گناباد و روستای کلات (از توابع گناباد)و کوهپایه‌های مشرف می‌باشد که در سفرنامه خود به آن اشاره نموده است.
در شهر گناباد نیز آب انبارهای عظیمی وجود داشته است که حداقل ۳ مورد آن‌‌ها در توسعه شهری تخریب شده است. آب انبار مرکز گناباد در خیابان شریعت سابق تا سال ۱۳۶۳ فعال و مورد بهره‌برداری مردم بود. در زمستان آب برف و یخ را روانه این آب انبار می‌کردند و در تابستان آب سرد و خنک می‌نوشیدند به این آب انبار یخچال خانه هم می‌گفتند. گویا در تابستان‌های قدیم به مردم یخ هم می‌فروخته‌اند به‌ویژه اگر تابستان مصادف با ماه رمضان می‌شده است.
تا اوایل سال‌های ۱۳۴۰ بافت این شهر خیلی قدیمی بود و علاقه وافر اهالی به نوسازی شهرشان، سبب خراب شدن بعضی از آثار تاریخی شد که از آن میان باید از یک یخدان عظیم که ارتفاع گنبد مخروطی آن در حدود ۲۰ متر بود و در نزدیکی مظهر قنات علی‌آباد قرار داشت نام برد.
مردم گناباد در دوران انقلاب و جنگ نیز همیشه در میدان اصلی مبارزه بودند. درگیری‌های مسلحانه با حکومت در آبان ۱۳۵۷ در شهر گناباد باعث دمیدن روح انقلابی در سرتاسر استان خراسان شد؛ همچنین تقدیم بیش از ۴۰۰ شهید به انقلاب نشان از روحیه مذهبی آن‌‌ها است
ده‌ها دانشمند از جمله ملامظفر، ابومنصورریابی، خواجه اختیارمنشی و در دوران معاصر محمدتقی‌بهلول رهبر قیام گوهرشاد، محمدپروین‌گنابادی، ادیب و مترجم برجسته، نماد دین، حکمت و عرفان در این دیار هستند.
شهر گناباد در حال حاضر چند دانشگاه و آموزشکده دارد و بیش از ۱۰ هزار نفر از جمعیت آن از دانشجویان تشکیل داده است. صنعت و کشاورزی گناباد با وجود نسل جوان فعال و نخبگان دلسوز همچنان پیشتاز است کارخانه‌های چینی تقدیس، نخ‌ریسی مروارید وش، صبح صنعت طوس و… شهرک صنعتی شهرستان در جایگاه مناسبی در کشور قرارداده است.گناباد از سال ۱۳۱۶ رسماً شهرداری دارد و هم اکنون معماری جدید شهری خود را براساس الگوهای بومی اسلامی پیش می‌برد.
جاذبه‌های گردشگری
شهرستان گناباد با بیش از ۲۰۰اثر تاریخی شناسایی شده و ۱۳۰ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور دارد.
مسجد جامع گناباد
از بناهای ارزشمند دوره خوارزمشاهیان در خراسان مسجد جامع گناباد است که در کوی شرقی این شهر قرار دارد. مسجد جامع با نقشه دو ایوانی شامل سر در تزیینی، صحن یا میانسرا، ایوان‌ها شمالی و جنوبی، رواق و ۳ شبستان ستون‌دار است. سر در ورودی ضلع شمال شرقی بنا با طاق جناغی و حاشیه‌ای تزیینی در پاکار طاق مزین به نقوش پرندگان در میان گل و برگ بوده که بر روی لایه‌ای از گچ ایجاد شده است. ایوان اصلی یا ایوان قبله در سمت جنوبی صحن واقع شده که با ۴ طاق گهواره عرضی و ۴ قوس، دارای تزییناتی آجری شامل دوقطار پیچ، نوارهای اسلیمی و یک حاشیه کتیبه قرآنی به خط بنایی است که در پایان عبارت « تسع و ستمائه ۶۰۹ هـ.ق» ذکر شده است.
قنات قصه گناباد
قنات قصه گناباد به عنوان یکی از پدیده‌های شگفت‌انگیز دست ساخته انسان در طول تاریخ و نمادی از همنوایی بشر با طبیعت توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. این قنات از میانه اراضی کوی شرقی گناباد از محلی معروف به «برج‌علی ضامن» در داخل رسوب‌های ریزدانه آغاز شده و از ۷ کانال متصل به هم شکل گرفته است. براساس آخرین مطالعات، طول این قنات ۳۳۱۱۳ متر و تعداد چاه‌های آن متجاوز از ۴۷۰ حلقه و عمق مادر چاه آن نیز حدوداً ۲۸۰ تا ۳۰۰ متر است. ناصرخسرو قبادیانی نخستین کسی است که در سفرنامه‌‌اش به توصیف این قنات پرداخته و عمق چاه آن را ۷۰۰ گز و طول آن را ۴ فرسنگ ذکر نموده و آن را نیز به کیخسرو نسبت داده است. ظاهراً وی از کنار طولانی‌‌‌ترین رشته انشعابی این قنات به نام دولاب‌نو عبور نموده است. فضای داخلی قنات دارای کانال‌ها و تونل‌های اعجاب انگیزی است که با بررسی‌های انجام یافته بر روی آن حفره‌هایی مشخص شده، ظاهراً این قسمت‌ها برای قراردادن چراغ و پیه‌سوز و وسایل روشنایی به‌کار می‌رفته است. در حال حاضر میزان آبدهی این قنات ۱۵۰ لیتر در ثانیه است. این پدیده نادر در حال حاضر توسط سازمان میراث فرهنگی کشور در دست مطالعه بوده که به زودی با اجرایی شدن مطالعات به مکان توریستی بسیار جذاب و دیدنی تبدیل خواهد شد. قطعه سفال‌های پراکنده در اطراف دهانه چاه‌ها حاکی از این است که رشته قصبه در واقع کانال اولیه اصلی قنات گناباد بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و در پی آن رشته‌های دیگر در مواقع خشکسالی ایجاد شده است.
آب انبار شریعت
این آب انبار که معروف به آب انبار حسینیه است مربوط به دوره قاجار می‌باشد و توسط فردی خیر به نام آقای شریعت به میراث فرهنگی و گردشگری واگذار گردیده است. این آب انبار در حال حاضر به صورت نمایشگاهی از آثار مردم‌شناسی مرتبط با آب در معرض دید و بازدیدکنندگان قرار گرفته است. نور پردازی پلکان و مخزن آن زیبایی خاصی به این بنای تاریخی داده است. از لحاظ معماری و پلان دارای یک مخزن و تعداد ۴۰ پله بوده و مخزن آن در عمق ۲۰ متری قرار دارد. این اثر تاریخی به شماره ۵۹۵۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. قرار است در این محل موزه آب شامل تصاویری از روند تکامل آب، نحوه برداشت و وسایل حفر قنات به نمایش گذاشته معرفی تلاش و زحمات مردم کوی برای به دست آوردن آب در مقایسه با امکانات روز از اهداف این موزه است. آب انبار در مرکز گناباد و در خیابان سعدی واقع شده است.
مدرسه علمیه (نجومیه)
بنای این مدرسه در کوی شرقی شهر گناباد در مجاورت یکی از سردرهای ورودی مسجد جامع این شهر واقع شده است. این مدرسه از یادگاری‌های معماری اسلامی در دوره صفویه است، که نشان‌دهنده ارج و مقام علم و دانش در این شهر است که به دلیل تدریس علم نجوم و افلاک در این مکان به مدرسه نجومیه نیز مشهور شده است. موزه مردم شناسی مدرسه نجومیه در سال ۱۳۸۵ در دوازده غرفه عبارت از غرفه‌های مشاغل پیشینیان، آداب و رسوم از یاد رفته می‌باشد. این موزه به همت کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی سامان دهی شده است.
مجموعه معماری روستای عمرانی
در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال گناباد و مجاور پاسگاه عمرانی مجموعه عظیم معماری محصور در برج و بارو مشاهده می‌شود که به عمرانی شهرت دارد این روستا تا حدود سی سال پیش مسکونی بوده، در حال حاضر بافت قدیمی و تاریخی خود را کاملاً حفظ نموده و بادگیر‌‌ها و تاسیسات دفاعی آن پا برجاست، این روستا علاوه بر معابر و بقایای معماری سنتی ارزشمند دارای یک مسجد، حمام، رباط و دو آب انبار بزرگ است که متعلق به دوران سلجوقی تا صفوی است روستای متروکه عمرانی به عنوان الگویی از یک آبادی کویری قابل مطالعه است. آنچه در این روستا قابل توجه است عناصر و فضایی است که ساکنین برای سازگاری با اقلیم گرم کویری ایجاد کرده‌اند.
یخدان کوثر
این اثر معماری در حدود ۴ کیلومتری شمال شرقی بیدخت در مجاورت روستای متروکه کوثر در میان اراضی کشاورزی واقع است. به‌طور کلی یخدان کوثر از سه بخش دیوار شرقی و غربی جوی مخصوص و محل جمع‌آوری یخ‌های ابتیاع شده شکل گرفته است. دیوار این یخدان از خشت و چینه ایجاد شده و در پشت آن نیز جوی قرار داشته است. که در داخل آن انباشته شده و در شب‌های سرد زمستان به یخ تبدیل می‌شد.
پس از آن یخ‌‌ها که بیش‌تر به‌صورت لایه‌لایه بوده است به چال یا محوطه نگهداری یخ منتقل می‌شد. برای جدا ماندن لایه‌های یخ همدیگر از کیسه‌های کاه استفاده می‌شد. پوشش محفظه یخ در یخدان کوثر به گونه‌ای است که در ابتدا قاعده مخروطی آن با قطر بیش‌تر بوده و هرچه به انتهای مخروط نزدیک می‌شوید از دایره کاسته شده تا به رأس آن منتهی می‌شود. در حاشیه بخشی از دیوار مکانی برای یخدان بان قرار داشته است.
مسجد مزار
در دامنه تپه طبیعی در ۸ کیلومتری بجستان و به فاصله ۳ کیلومتری روستای مزار اثر با ارزشی واقع شده است که در دل تپه حفر شده و احتمالاً با قلعه‌دختر مزار در ارتباط است زیرا قلعه مزبور بر فراز عارضه ساخته شده و به عنوان سردابه و پناهگاه می‌توانست برای ساکنین آن مورد استفاده قرار گیرد. به احتمال بسیار این اثر در دوران اسلامی به عنوان زاویه و صومعه نیز به‌کار رفته است.
امروز این مکان با انجام تغییراتی در فضای داخلی به عنوان مسجد زمستانی اهالی مورد استفاده قرار گرفته که در مجاورت آن مسجد کنونی مزار واقع است.فضای داخلی این محل همانند دیگر دخمه‌ها و پناهگاه‌ها در میان خاک‌های فشرده تپه حفر شده و شامل تعدادی ۴ ضلعی مستحکم با تاق‌‌ها و فضا‌های وسیع است.
بافت تاریخی و فرهنگی ریاب
درب صوفه یا به قول مردم گناباد درصوفه روستای کوچکی است که از نظر موقعیت وزیبایی محل دارای اهمیت است و در فاصله ۶ کیلومتری روستای زیبد و ۳۰ کیلومتری غرب گناباد واقع است. سه طرف آن کوه مرتفع قرار گرفته و مشتمل بر درخت‌های بسیار قوی و هوای سرد و منظره و آبشار زیبایی است که حدود ۶ متر ارتفاع دارد. در انتهای روستا و در دیواره یکی از کوه‌ها متصل به روستا فرورفتگی به عمق ۱۰ متر قرار دارد که شبیه به ایوان و صفه می‌باشد.
برخی معتقدند آن را در دوره ساسانیان حفر کرده‌اند و نمونه‌ای از ایوان‌های نقش رستم و بیستون بوده که نیمه تمام مانده است. در نزدیکی آن در قسمت مرتفع کوه جایی است که گفته می‌شود قبر پیران ویسه است.
منطقه ییلاقی سنو
یکی از مناطق ییلاقی و خوش آب و هوای گناباد که همواره پذیرای مسافران خسته از یک هفته کار و تلاش می‌باشد منطقه سرسبز سرآسیاب سنو می‌باشد. این منطقه که در ۲۵ کیلومتری غرب گناباد واقع است در دل خود چشمه معروف سنو را جای داده است. آنچه که این چشمه را منحصر بفرد کرده، آب زیاد و با کیفیت آن می‌باشد به‌طوری‌که طاهر آبشناس گفته است: این چشمه آب زیادی دارد و اگر گناباد خراب شود یا وسیله باد خواهد بود و یا بوسیله این چشمه.
شهرت این چشمه به حدی بوده، که پادشاهانی چون نادرشاه و طغرل و بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی را مجذوب خود نموده است.در مسیر آب این چشمه ۷ آسیاب و یک قلعه وجود دارد که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بعضی از کارشناسان معتقدند آب چشمه سنو از یک دریاچه و غار درون کوه‌های زرد سرچشمه می‌گیرد. غار سنو چیزی شبیه به غار علیصدر همدان و شاید عظیم تر از آن باشد که تاکنون مورد کاوش قرار نگرفته است.
تک زو
قله‌ای که قلعه فرود بر فراز آن قرار دارد، رفیع و عظیم به وسیله دو تک (تنگه) از قله‌های اطراف خود جدا شده است یکی از این دره‌ها به «تک‌زو» که آبی به همین نام در آن جاری است معروف می‌باشد. این آب آبشارهایی به ارتفاع ۳ تا ۱۰ متر تشکیل می‌دهد و قریه کوچکی بنام «زو» را مشروب می‌کند. دیواره‌های سنگی طرفین ان بسیار مرتفع به نظر می‌رسد و در بعضی جا‌‌ها به‌صورت ایوان مسقف در آمده است. این منطقه ییلاقی در ۳۰ کیلومتری جنوب غرب گناباد قرار دارد.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.