مبالغ مشروط چیست و چه تأثیری در مبلغ پیمان دارد

 

مبالغ مشروط چیست و چه تأثیری در مبلغ پیمان دارد

 

دانیال شهری

کارشناس پیمان، قرارداد و مدیریت ادعا – Daniele.shahri@gmail.com

 

طرح مسأله:

مبالغ مشروط (Provisional Sum) به‌عنوان بخشی از پیمان در ماده۳۴ شرایط عمومی‌ «پیمان‌های مهندسی، تأمین كالا و تجهیزات، ساختمان و نصب (EPC) اختصاصي صنعت نفت» گنجانده شده است، از آنجا که طبق قوانین بالادستی از جمله بند۲ از ماده۱۰ آیین‌نامه معاملات دولتی مصوب ۱۳۴۹ «دستگاه مناقصه‌گزار اختیار دارد مقدار کالا یا کار مورد معامله را تا ۲۵درصد افزایش یا کاهش دهد مشروط بر اینکه کلیه محاسبات فنی نسبت به این افزایش یا کاهش را متناسباً رعایت و تطبیق نماید» نکته‌ای که در این میان مورد سؤال دستگاه‌های نظارتی واقع می‌گردد، شمول و یا عدم شمول هزینه‌های ناشی از اجرای این ماده در مبلغ اولیه پیمان می‌باشد. در این مقاله تلاش می‌شود که این مفهوم تا حد امکان توضیح داده شده و پیشنهادات مربوطه جهت به‌کارگیری صحیح این ماده قراردادی ارائه گردد.

شرح:

طبق تعریف مندرج در بند ۱-۱۷ از ماده۱ شرایط عمومی ‌مذکور، مبلغ مشروط، مبلغی است خارج از مبلغ اولیه پیمان، که در بند ۳-۳ موافقتنامه درج شده است و پرداخت آن، مشروط به‌دستور کارفرما براي انجام کارها و خدمات یا خرید کالا و تجهیزات به‌وسیله پیمانکار، براساس ماده۳۴ است. براساس مندرجات ماده۳۴ با موضوع مبالغ مشروط (Provisional Sum) «در صورتی که در بند ۳-۳ موافقتنامه، مبلغی به‌عنوان مبلغ مشروط پیش‌بینی شده باشد، این مبلغ براي انجام کارها، خدمات، تأمین کالا و تجهیزات، به شرح پیوست۱۷ است که در صورت دستور کارفرما، کارهاي مربوطه به‌وسیله پیمانکار انجام و مبالغ مربوطه پرداخت می‌گردد» و در ادامه «هر نوع پرداخت از محل مبلغ مشروط به تناسب کارها، خدمات یا تأمین کالا و تجهیزاتی صورت می‌گیرد که با دستور کارفرما از پیمانکار درخواست شده باشد. درج مبلغ مشروط در پیمان، هیچ‌گونه تعهدي براي کارفرما در برابر پیمانکار در ارجاع کار، ایجاد نمی‌کند.» حال به تعریف مبالغ مشروط طبق بند۴و۱۳ کتاب‌های فیدیک نقره‌ای نسخه ۲۰۱۷ (که عیناً در کتاب‌های زرد و قرمز نیز تکرار شده است) می‌پردازیم، طبق تعریف هزینه‌ای است که درصورت وجود (لزوم) توسط کارفرما در ذیل ماده ۱۳٫۴ در قرارداد درج می‌گردد، این مبلغ به‌منظور جبران هزینه‌های ناشی از تأمین ماشین‌آلات و تجهیزات، مصالح یا خدمات ارائه شده پیش‌بینی شده است.

براساس شرح مندرج در ماده۴و۱۳ از کتابچه فیدیک هر کدام از مبالغ مشروط (به‌طور کامل یا جزیی) بایستی فقط و فقط مطابق دستورالعمل‌های کارفرما مورد استفاده قرار گیرد و مبلغ قرارداد متناسب با آن تنظیم می‌گردد. مبلغ کل پرداخت شده به پیمانکار از این بابت بایستی تنها شامل هزینه‌های انجام کار، تأمین کالا یا خدمات پیش‌بینی شده در قالب مبلغ مشروط و مطابق با نیازهای کارفرما باشد.

برای هر آیتم از مبالغ مشروط، کارفرما ممکن است دستورالعمل‌های زیر را به‌کار برد:

کاری که باید توسط پیمانکار اجراء شود (شامل ماشین‌آلات و تجهیزات ، مواد یا خدماتی که باید تأمین شود) و برای آن تغییر در قیمت قرارداد و برآورد (در صورت وجود) [Variation] پیش‌بینی شده است، طبق ماده ۱، ۳و۱۳ توافق یا تعیین می‌شود [تغییرات کاری مطابق با دستورالعمل] و یا

·     ماشین‌الات، مصالح، کارها یا خدماتی که پیمانکار از یک پیمانکار فرعی معرفی شده خریداری می‌کند (پیمانکاران فرعی معرفی‌شده طبق بند۵و۴) یا در غیر این صورت، برای کارهایی که در مبلغ قرارداد پیش‌بینی شده است:

الف) مبالغ واقعی که توسط پیمانکار پرداخت شده (یا قرار است که پرداخت شود). و

ب) هزینه‌های بالاسری و سود، که به صورت درصدی، به هزینه واقعی انجام کار اعمال می‌شود درصورت وجود درصد‌های بالاسری متفاوت در بخش‌ها مختلف کاری از درصد مربوط به همان بخش استفاده خواهد شد. در صورت عدم وجود درصد بالاسری به تفکیک هر بخش از درصدهای درج شده در قرارداد استفاده می‌شود.

اگر کارفرما طبق بند (الف) و/یا (ب) بالا ازپیمانکار درخواست نماید ، پیمانکار ملزم به ارائه قیمت‌های دریافتی از تأمین‌کنندگان و/یا پیمانکاران جزء برای همه (یا برخی از) موارد شامل انجام کار، ماشین‌آلات، مصالح ، کارها یا خدماتی که بایستی خریداری گردند، می‌باشد. سپس، کارفرما می‌تواند به صورت کتبی به پیمانکار اعلام نماید که یکی از پیشنهادات قیمت واصله را پذیرفته است (اما چنین دستورالعمل‌هایی خارج از شرایط دستورالعمل تحت بند۵ و۴ (پیمانکاران جزء معرفی‌شده) می‌باشد یا منجر به لغو دستورالعمل نمی‌گردد). اگر کارفرما ظرف مدت هفت روز پس از دریافت قیمت‌ها چنین پاسخی را ارائه ندهد ، پیمانکار مجاز است هر کدام از قیمت‌ها را به تشخیص خود بپذیرد.

هر صورت‌وضعیتی که دارای مبالغ مشروط است بایستی شامل کلیه فاکتورها ، اسناد هزینه و صورت حساب‌ها یا رسیدهای قابل استفاده در توجیه مبالغ مشروط نیز باشد.

نظریه کارشناسی:

آنچه با مطالعه و تدقیق در متون قراردادهای فوق‌الذکر قابل استنباط است این است که، هرچند مبالغ مشروط به خودی خود مبلغی خارج از مبلغ اولیه پیمان می‌باشند اما نکته‌ای که باید بدان توجه نمود تفاوت آن با تغییرات کاری (Variation) می‌باشد بدین شرح که در قرارداد‌های فیدیک دو نوع تغییر مبلغ پیش‌بینی شده است، یکی از آنها در موضوع پیمان و مربوط به مقادیر کارکرد بوده (Variation) و دیگری از نوع ناشناخته اما قابل پیش‌بینی در زمان انعقاد قرارداد می‌باشد (Provisional Sum)، بنابراین درصورتی که تغییرات مربوط به موارد نامشخص اما قابل پیش‌بینی باشد در زیرمجموعه مبالغ مشروط دسته‌بندی می‌گردد، ذکر یک مثال می‌تواند به فهم این موضوع کمک بهتری نماید:

تصور نمایید الف) در یک پروژه لوله‌گذاری به‌طول ۱۰۰ کیلومتر کارفرما درخواست دریافت مجوز برای عبور خط لوله از زیر زمین را از سازمان‌های ذی‌ربط کرده باشد ولی تا زمان تهیه قرارداد و برگزاری مناقصه موفق به دریافت این مجوزها نشده باشد و کارفرما در این حالت می‌داند که اگر موفق به اخذ مجوزات مربوطه نگردد می‌بایست ۱۵ کیلومتر از خط لوله را با استفاده از پایه‌های روزمینی یا تأسیسات هوایی عبور لوله، اجراء نماید. در این صورت کارفرما ۱۵کیلومتر از لوله را با شرایط قابل پیش‌بینی مذکور به عنوان مبالغ مشروط در پیوست قرارداد ذکر می‌نماید که درصورت ابلاغ به عنوان کاری جدید با قیمت مشخص (Provisional Sum) شناسایی می‌شود و ریسک مالی پروژه را کاهش می‌دهد.

ب) اما اگر در همین پروژه به هردلیل مجبور به انحراف مسیر شویم که طول خط لوله را ۱۵ کیلومتر افزایش دهد، افزایش مربوطه در دسته‌بندی افزایش مقادیر کار قرار خواهد گرفت. حتی اگر در همین پروژه به دلایل مهندسی جنس لوله را تغییر دهیم، این تغییر از جنس افزایش/کاهش مقادیر کار می‌باشد.

حال نکته‌ای که باید بدان توجه داشت این است که در حالت الف؛ اگر کارفرما موفق به اخذ مجوز در تمامی‌طول خط لوله نشود، اگر پیش‌بینی مبالغ مشروط را داشته باشیم کار با قیمت مورد توافق در مرحله پیشنهاد قیمت قابل اتمام است و ریسک مالی کارفرما در این حالت قابل اندازه‌گیری است، اما اگر چنین پیش‌بینی صورت نگرفته باشد ممکن است شرایط به‌گونه‌ای رقم بخورد که هزینه‌های تغییر مقادیر کار از حدود قراردادی فراتر رفته و کار قابلیت اتمام و تحویل را نداشته باشد.

اما در مثالی دیگر فرض نمایید که کارفرما ممکن است بنا به مقتضیات پروژه، پس از تحویل بخشی از کار و برای دوره‌ای مشخص، حراست فیزیکی از برخی از تأسیسات را از پیمانکار درخواست نماید، در این حالت کار انجام شده توسط پیمانکار خارج از موضوع پیمان بوده و تنها درصورت پیش‌بینی در مبالغ مشروط و تبعاً شرح کار متناظر با آن است که قابلیت پرداخت پیدا می‌نماید. 

پیشنهاد کارشناسی:

باتوجه به وجود شرط افزایش یا کاهش مقادیر کارکرد به میزان ۲۵درصد در قوانین بالادستی در ایران به نظر می‌رسد بهترین حالت درج یک جمله در موافقتنامه پیمان به شرح زیر می‌باشد:

۲-۳-۳: مجموع هزینه‌های مبالغ مشروط، صرفاً در بندهای ابلاغ شده توسط کارفرما، به مبلغ اولیه پیمان اضافه می‌گردد. این مبلغ شامل تمامی ‌تعهدات قراردادی مشابه مبلغ اولیه پیمان از جمله ضمانت‌نامه، بیمه‌نامه، پیش‌پرداخت، کسورات و هرآنچه در اسناد پیمان درج شده است می‌گردد.