سرنوشت اینترنت ماهواره‌ای در ایران به کجا خواهد رسید؟

مسؤولان ایرانی درحالی که معتقدند نباید از اینترنت ماهواره‌ای بترسیم، بلکه باید خود را برای فراگیری این فناوری آماده کنیم، طی ماه‌های گذشته و با جدی‌تر شدن موضوع پروژه‌های اینترنت ماهواره‌ای، بارها عنوان کردند که اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را […]

مسؤولان ایرانی درحالی که معتقدند نباید از اینترنت ماهواره‌ای بترسیم، بلکه باید خود را برای فراگیری این فناوری آماده کنیم، طی ماه‌های گذشته و با جدی‌تر شدن موضوع پروژه‌های اینترنت ماهواره‌ای، بارها عنوان کردند که اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را رعایت کنند. به گزارش ایسنا، طبق آمار اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، بیش از چهارمیلیارد نفر در کشورهای در حال توسعه و بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در کشورهای پیشرفته به اینترنت دسترسی ندارند و این درحالیست که طبق آمار اتحادیه بین‌المللی مخابرات، متوسط ضریب نفوذ اینترنت در دنیا از حدود ۱۷درصد در سال ۲۰۰۵ به حدود ۵۳ درصد در سال ۲۰۱۹ است. بنابراین تأمین خدمات پهن‌باند و اینترنت، محرک اصلی توسعه منظومه‌ها و ارائه خدمات به صورت منطقه‌ای و جهانی شده است. منظومه‌های ماهواره‌ای‌ می‌توانند با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود همچون پایداری، انعطاف‌پذیری، تأخیر کم و تأمین ظرفیت قابل‌ملاحظه و ارزان‌قیمت، کمک شایانی در کاهش شکاف دیجیتال در کشور و سیگنال‌رسانی به مناطق محروم و دورافتاده داشته و به‌عنوان بخش مهمی‌ در لایه زیرساخت و خدمات پایه معماری شبکه ملی اطلاعات نقش‌آفرین باشد. در این راستا پروژه اینترنت ماهواره‌ای«استارلینک» به‌طور رسمی‌در سال ۲۰۱۵ اعلام شد. این پروژه ایده اصلی ایلانماسک، میلیاردر علاقه‌مند به فضاست. هدف آن فراهم کردن پوشش گسترده اینترنت با پرتاب هزاران ماهواره کوچک به مدار نزدیک زمین است. این پروژه می‌تواند انقلابی در دسترسی به اینترنت پرسرعت در سراسر جهان ایجاد کند. با اتمام آن بسیاری از افراد جهان خواهند توانست با کمترین تأخیر و به‌راحتی به اینترنت دسترسی پیدا کنند. شرکت فضایی اسپیس‌ایکس در آن زمان اعلام کرد که قصد دارد با ارسال هزاران ماهواره به مدار زمین، اینترنت را در سراسر دنیا در دسترس قرار دهد. آن‌طور که در گزارش‌ها منتشر شده، دسترسی به اینترنت استارلینک از طریق دیش‌های ماهواره‌ای که انتظار می‌رود بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار هزینه داشته باشد در دسترس افراد عادی قرار خواهد گرفت. نصب آنها به دانش فنی خاصی احتیاج ندارد و دیش به‌طور خودکار جهت خود را براساس مجموعه‌ای از موتورهای نصب شده در زیر دیش تنظیم می‌کند.

لزوم فعالیت اپراتورهای ماهواره‌ای در چارچوب قانون

مرکز ملی فضای مجازی پیش از این در اسفندماه ۱۳۹۹، رویکرد خود را درباره منظومه‌های ماهواره‌ای اینطور مطرح کرده بود که با رشد اقتصاد بخش فضایی، کشورها برای ایجاد نوآوری و رشد اقتصادی به‌دنبال نقش‌آفرینی و بهره‌برداری در این صنعت نوپا هستند و دولت‌ها به‌طور فزاینده‌ای برای جذب و تسهیل ورود سرمایه‌گذاران جدید فضایی رقابت‌ می‌کنند. در این میان اگرچه اهدافی همچون ایجاد فرصت‌های جهانی ارتباطات برای کاهش شکاف دیجیتال و پوشش مناطق محروم و کم‌برخوردار کره‌زمین در کنار اهداف اقتصادی و توسعه سهم بازار جهانی مشهودند اما اهداف جانبی و نهفته سیاسی و امنیتی آنها از جمله تأثیرگذاری بر حکمرانی ارتباطات نیز غیرقابل انکارند. اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی و اصول و مقررات سازمان ملل و اتحادیه‌های تخصصی مربوطه هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را برای حفظ استقلال و حاکمیت دولت‌ها در حوزه ارتباطات و صیانت از گذرگاه‌های رسمی‌تبادل اطلاعات را به منظور جلوگیری از هرج و مرج و مقابله با جرایم سایبری رعایت کنند. حفظ حریم‌خصوصی آحاد جامعه از جمله الزامات و خطوط قرمز مقرات برای اپراتورهای ماهواره‌ای در توسعه زیرساخت ارتباطی و فعالیت در معماری شبکه ملی اطلاعات کشور است. مرکز ملی فضای مجازی ضمن توجه به تأثیر منظومه‌های ماهواره‌ای به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر ارتباطات آینده و به منظور سامان‌بخشی به فعالیت سازمان‌های متولی در این حوزه، اقدام به تشکیل کارگروه منظومه‌های ماهواره‌ای با رویکرد بهره‌مندی از فرصت‌های جهانی و صیانت از ظرفیت‌های ملی با حضور همه نمایندگان و نقش‌آفرینان صنعت فضایی، حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تنظیم مقررات ارتباطات و کسب‌وکار کرده است. این کارگروه‌ها مسؤولیت تدوین راهبردها، طرح‌های کلان ملی، مقررات، دستورالعمل‌ها و استانداردهای بهره‌مندی از فرصت‌ها و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی را از ابعاد مختلف فنی و توسعه زیرساخت، رگولاتوری، کسب‌وکار، حقوقی، ارتباطات بین‌الملل و دفاعی و امنیتی برعهده دارند.

سرنوشت اینترنت ماهواره‌ای در ایران

کارشناسان، درباره اینکه اینترنت استارلینک چه زمانی به ایران خواهد رسید و بهترین سیاست در قبال این موضوع چه باید باشد، معتقدند اینترنت استارلینک خیلی سریعتر از آنچه فکر می‌کنیم در ایران هم در دسترس خواهد بود و تا چند ماه آینده در آسمان ایران ظاهر می‌شود اما باید صبر کرد و دید که شرایط ارائه سرویس اینترنت ماهواره‌ای اسپیس ایکس در ایران چگونه خواهد بود. علاوه بر این سؤال اینجاست که آیا وزارت ارتباطات ایران مجوز استفاده از این نوع اینترنت را صادر می‌کند. از آنجا که اسپیسایکس یک شرکت آمریکایی است ملزم به رعایت قوانین دولت آمریکاست بنابراین ارائه این سرویس مانند سایر سرویس‌های دیگر شرکت‌ها دستخوش برخی جهت‌گیری‌های سیاسی خواهد بود. مواضعی که در همین ابتدای کار دیده می‌شود بدون شک بر کیفیت و کمیت ارائه سرویس اینترنت مؤثر خواهد بود.

دولت نگاه تهدیدی به اینترنت ماهواره‌ای ندارد

البته چندی پیش علی ربیعی؛ سخنگوی دولت، با اشاره به نظر دولت درباره دسترسی مردم ایران به اینترنت ماهواره‌ای، گفت: اینترنت ماهواره‌ای ضرورتی است که در عصر اقتصاد دیجیتال و برای توسعه صنعت اینترنت اشیا و همچنین دسترسی به اینترنت در مناطق دورافتاده در همه دنیا در حال پیگیری است. در سازمان فضایی ایران و کمیسیون‌های تخصصی شورای‌عالی فضایی، برنامه مدونی برای توسعه و نیز همکاری‌های بین‌المللی در جهت بهره‌برداری از این تکنولوژی، ترسیم شده است. همچنین در حالی که نمایندگان مجلس در مصوبه‌ای مقرر کرده بودند ١٠درصد افزایش حق‌الامتیاز و حق‌السهم دولت از کارور (اپراتور)های ارائه‌دهنده خدمات مخابراتی باید صرف مقابله با تهدیدات اینترنت ماهواره‌ای توسط مخابرات شود، ربیعی در این خصوص توضیح داد: هر شرکت بین‌المللی برای ارائه خدمات می‌تواند پس از اخذ مجوز، در ایران خدمت‌رسانی کند و دولت نگاه تهدیدمحوری به این فناوری ندارد. آنچه تحت‌عنوان مقابله با این فناوری ابتدا در مجلس مصوب شده بود، نیز پس از ایراد شورای‌نگهبان، در قانون بودجه توسط مجلس محترم از قانون حذف شد.