پارک نوآوری و فناوری نفت به‌دنبال هم‌افزایی میان پژوهشگاه و دانشگاه صنعت نفت

اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۸ بود که بیژن زنگنه؛ وزیر نفت، در ابلاغیه‌ای خطاب به معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری خود، دستورالعمل تشکیل شورای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت را به‌منظور بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت‌های مغزافزاری و نرم‌افزاری کشور و رونق تولید ملی ابلاغ و تأکید کرد. سرانجام پس از دو سال ۲۴خردادماه سال‌جاری پارک نوآوری و فناوری صنعت به بهره‌برداری رسید. البته از همان روزهای اول بهره‌برداری حاشیه‌هایی فراوانی در مورد غیرقانونی بودن این پارک به وجود آمد که این صحبت‌ها بارها از سوی وزارت نفت تکذیب شده است. به گزارش مناقصه‌مزایده، در این باره آیدین ختلان؛ سرپرست پارک نوآوری و فناوری نفت‌وگاز، با اشاره به اینکه پارک نوآوری و فناوری نفت‌وگاز به‌طور کامل متعلق به شرکت ملی نفت ایران و از نظر اداری و حقوقی از مؤسسه‌های وابسته به شرکت ملی نفت ایران است، گفت: این پارک به‌دنبال هم‌افزایی میان پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه صنعت نفت می‌باشد. وی اظهار داشت: مأموریت اصلی پارک‌های نوآوری و فناوری، به‌هم‌رسانی عرضه و تقاضای فناوری و تسهیل‌گری در مسیر ترویج و توسعه فناوری‌هایی است که هنوز در کشور به‌صورت تجاری و صنعتی تولید نشده‌اند. ختلان؛ در ادامه، یادآور شد: ۴۴ پارک در کشور وجود دارد که از این تعداد، ۴۲پارک سمت عرضه فناوری قرار گرفته‌اند و دو پارک شامل پارک نفت و پارک ICT مربوط به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سمت تقاضای فناوری قرار دارند. بدیهی است؛ در چنین فضایی، مدیران مجموعه‌هایی که صاحب عمده تقاضاهای فناورانه هستند می‌توانند در هدایت نیازهای فناورانه مجموعه‌های خود و ایجاد تحرک بیشتر در پارک، نقش مؤثرتری ایفا کنند. سرپرست پارک نوآوری و فناوری نفت‌وگاز، در پاسخ سؤالی مبنی بر اینکه چرا با وجود پژوهشگاه صنعت نفت، وزارت نفت و شرکت ملی نفت اقدام به ایجاد پارک کرده‌اند؟ گفت: به‌طور کلی کارکردهای این دو نهاد در منظومه توسعه علم و فناوری کشور متفاوت است و به‌طور ذاتی مفاهیم و مأموریت‌‌های متفاوت تعریف شده در مقیاس بین‌‌المللی دارند. البته در کشورهای مختلف و مرجع تولید و توسعه فناوری با توجه به ساختار اقتصادی و اجتماعی و بلوغ شرکت‌های و فناوری در آن­ها، تنوع رفتار وجود دارد؛ برای نمونه در بسیاری از کشورهای پیشرفته با داشتن شرکت‌‌های بین‌‌المللی نفت‌وگاز، پژوهش و تجاری‌‌سازی نتایج آن در مقیاس وسیع و با سرمایه‌‌گذاری زیاد، در بخش‌‌های تحقیق و توسعه این شرکت‌‌ها و به روش‌‌های مختلف انجام می‌‌شود. وی تأکید کرد: در هر صورت پارک‌ها با هدف کلی توسعه فناوری و کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، به‌عنوان حلقه رابط پژوهش و بازار عمل کرده و مأموریت آن‌ها ایجاد بستری تسهیل‌‌گر برای توسعه فناوری است. به همین دلیل هم در ایران قانون‌گذار اختیارات و مزایایی برای پارک‌ها در نظر گرفته است (مانند معافیت‌‌های مالیاتی و گمرکی، امکان واگذاری و اجاره زمین با قیمت‌های حمایتی به بخش‌خصوصی و اجازه کمک به شرکت‌‌های عضو پارک و ارائه تضامین به جای آن‌ها) که در اختیار دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها قرار ندارد. عموماً پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها در سطوح پایین‌‌تر آمادگی فناوری (TRL) کار می‌‌کنند و ادامه مأموریت آن‌ها تا تولید محصول تجاری در مقیاس صنعتی و رسیدن آن به بازار و توسعه فناوری مرتبط، در یکی از مسیرهای اصلی از طریق حمایت و تسهیل‌‌گری به‌عهده پارک‌‌هاست. ختلان؛ گفت: یکی از مأموریت‌های اصلی پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها، پژوهش و عموماً دستیابی به نتایج آزمایشگاهی و مقیاس پایلوت است و به همین دلیل هم راساً با به‌کارگیری اعضای هیأت‌علمی ‌و مشابه پژوهشگران و محققان آزاد و بخش‌خصوصی و گاهی در رقابت با آن‌ها اقدام به این امر می‌‌کنند، در حالی‌که پارک‌‌ها طبق ضوابط وزارت عتف اجازه استخدام اعضای هیأت‌علمی‌ندارند و رأساً نیز نباید اقدام به پژوهش یا تولید محصول و حتی سهامداری در شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان کنند. پارک‌ها تنها زمینه‌ساز تبدیل فناوری به صنعت و دستیابی به بازار برای شرکت‌های کوچک و متوسط فناور دانش‌‌بنیان است و در همه پارک‌‌های پیشرفته بسیاری از شرکت­‌های مستقر در پارک با الگوی نوآوری باز، نقش واحد تحقیق و توسعه را برای شرکت‌‌ها ایفاء می‌کنند. سرپرست پارک نوآوری و فناوری نفت‌وگاز، افزود: وزارت نفت با داشتن صدها دانشگاه، پژوهشگاه و مرکز تحقیقاتی در حوزه‌‌های مختلف فعالیت، همزمان با اشتیاق بسیار زیاد در پی حمایت و تأسیس و بالندگی پارک‌های فناوری و نوآوری است و از تأسیس این‌‌گونه پارک‌ها حمایت می‌‌کند و از آمادگی شرکت ملی نفت ایران نیز در تأسیس این پارک استقبال فراوان کرده و به آن مجوز داده است. در ادامه این موضوع نیز سایر دستگاه‌‌های اجرایی مانند وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی نیز در حال اخذ مجوز از وزارت علوم هستند. نمونه مشابه پارک نفت، پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات متعلق به وزارت ارتباطات است که با وجود پژوهشگاه ارتباطات ایجاد شده است. اکنون هم مجوز پارک وزارت نیرو با وجود پژوهشگاه نیرو و پارک جهادکشاورزی با وجود مرکز تحقیقات خاک و آب در حال صدور است. در کل پارک هم به‌دنبال هم‌افزایی با پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه صنعت نفت هست. از اواخر پارسال هم طی نشست‌هایی با مدیران پژوهشگاه، پارک پیشنهاد تأسیس پردیس تخصصی، کاتالیست و موادشیمیایی پارک در پژوهشگاه را داد و مورد موافقت طرفین قرار گرفت. اکنون هم در حال نهایی کردن جزییات هستیم که اگر پژوهشگاه حداقل زیرساخت‌‌ها و زمین مورد نظر وزارت علوم را در پژوهشگاه فراهم کنند، پارک با سرمایه‌گذاری می‌‌تواند پردیس مشترکی با پژوهشگاه ایجاد کند. با توجه به مأموریت پارک در حمایت از توسعه فناوری در سطح کشور و ماهیت ملی آن، پارک فناوری و نوآوری نفت‌وگاز مستند به تبصره۳ ماده۳ اساسنامه، تأکید وزارت علوم برای جلوگیری از رقابت با مراکز نوآوری و رشد دانشگاه‌‌ها و پارک‌‌های علم و فناوری کشور و سیاست هیأت‌امنا برای هم‌‌افزایی میان ظرفیت‌‌های موجود کشور، از ورود به مراحل پیش‌‌رشد و رشد (به جز مرکز رشد اختصاصی طبق اساسنامه) خودداری می‌‌کند. پارک طبق تبصره یادشده در اساسنامه باید برای ایجاد شبکه مراکز رشد همکار و سفارش کار به آنها اقدام کند، بنابراین در دومین جلسه هیأت‌امنای پارک، آیین‌‌نامه نحوه حمایت از مراکز اقماری (نوآوری، رشد و پردیس) و گروه‌‌ها و واحدهای فناور به تصویب رسید. طبق این آیین‌‌نامه شرایط و ضوابط حمایت از دیگر مراکز رشد و نوآوری و پارک‌‌ها به‌صورت نظام‌‌مند مشخص شد. بر همین اساس نیز پارک تاکنون برای ایجاد دو مرکز نوآوری مشترک با دانشگاه‌‌های علم و صنعت و امیرکبیر، یک مرکز رشد مشترک با دانشگاه صنعتی شیراز و یک پردیس مشترک با شهرک علمی- تحقیقاتی اصفهان به توافق رسیده و موافقت‌‌نامه‌‌های آنها نیز امضاء شده است. هم‌اکنون نیز با دیگر پارک‌‌ها و مراکز نوآوری و رشد سراسر کشور که متقاضی همکاری هستند، مذاکرات در حال انجام است.