بانک VS صرافی

نبرد نابرابر بانک‌ها و صرافی‌ها برای مبادلات ارزی

بانک VS صرافی

مسعود طاهری- در هفته‌ای که گذشت بدون شک، آزادسازی مبادلات ارزی برای بانک‌ها مهم‌ترین خبر بازار سرمایه بود.

با مجوز دولت منبعد بانک‌ها نیز دوش به دوش صرافان می‌توانند ارز و را خرید و فروش کنند و این در حالی است که با این مجوز حیات صرافی‌ها به‌طور جدی به خطر افتاده است.

سال قبل هم دولت دستورالعمل ساماندهی صرافی‌ها را ابلاغ کرد و در آن برهه نیز بسیاری از صرافی‌ها با تجمع، اعتراض خود را به این اقدام بانک مرکزی ابراز داشتند. بانک مرکزی در آن برهه دلیل خود را جلوگیری از نوسان ارزی عنوان کرد که با توجه به بالا رفتن وحشتناک قیمت ارز خصوصاً دلار در سال‌های قبل، عملی منطقی تلقی شد.

براساس دستورالعمل جدید بانک مرکزی بسیاری از صرافان موفق به عبور از فیلترهای جدید نشدند و همین مسأله باعث شد تا در برهه‌ای صرافان مغازه خود را به کنار پیاده‌روهای خیابان فردوسی ببرند و به خرید و فروش ارز بپردازند.

اما حالا استراتژی بانک مرکزی تغییر کرده و کلا بانک‌ها را مجاز برای خرید و فروش ارز کرده است.

در شرایطی که رشد بانک‌ها در کشورمان طی این چند ساله روندی قارچ‌گونه را تجربه کرده و در هر کوی و برزن بانکی روییده است، مبارزه صرافان و بانک‌ها، به نظر نبردی نابرابر است.

بسیاری از کارشناسان این عمل دولت را اقدامی برای یکسان‌سازی نرخ ارز دانسته‌اند، همان موضوعی که سال‌ها رانت عظیمی را در اختیار عده‌ای قرارداده بود. حتی با این‌که ماه‌ها است که قیمت ارز در بازار نوسان جدی نداشته و دیگر خبری از فاصله‌های فضایی میان ارز دولتی و ارز آزاد نیست، اما باز هم همان میزان اندک فاصله میان دلار دولتی و بازار آزاد، رانتی هر چند کوچک‌تر از قبل را در اختیار برخی تجار و کسبه بازار می‌دهد.

بر همین اساس فعالان اقتصادی معتقدند که دولت باید خیلی زودتر از این‌ها، دست به اجرای تصمیم یکسان‌سازی نرخ ارز می‌زد و حال که تصمیم گرفته بازار خرید و فروش ارز آزاد در بانک‌ها را ایجاد کند، نشان می‌دهد که مصمم است سیاست تک‌نرخی کردن ارز را اجرایی کرده و به فصل دلارهای رانتی پایان دهد. اما به هرحال نگرانی‌هایی نیز از شیوه اجرای این تصمیم میان فعالان اقتصادی وجود دارد و آن‌ها بر این باورند که دولت باید با دقت کامل، بازار خرید و فروش ارز آزاد را به بانک‌ها بسپارد، چراکه شیوه اجرا بسیار مهم است و چه بسیار تصمیماتی بوده‌اند که بسیار خوب و به نفع فضای کسب و کار ایران بودند، اما در عمل، شیوه اجرا آن‌قدر بد بوده که شیرینی آن‌ها، تلخی فراوانی به دنبال داشته است.

برخی دیگر نیز بر این باورند که بانک‌ها بالاخره بنگاه‌های اقتصادی هستند تا این‌که به‌کار بانکی خود بپردازند و ممکن است در این جهت، رقابت‌های منفی بر سر نرخگذاری ارز انجام دهند، یا تبانی‌هایی در این رابطه صورت گیرد، بنابراین باید دولت نظارت عالیه خود بر بانک‌ها را نیز در اجرای دستورالعمل خرید و فروش ارز، انجام دهد.

عباس آرگون، عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران در گفت‌و‌گو با مهر می‌گوید: سپردن خرید و فروش ارز آزاد به بانک‌ها، نشانگر این است که دولت دارد به سمت یکسان‌سازی نرخ ارز حرکت می‌کند و با توجه به این‌که مشکلاتی در ارزهای چند نرخی، همیشه وجود داشته، اکنون این مشکلات کم‌تر شده و اکنون این حرکت، گامی رو به جلو برای از بین رفتن این مشکلات و رانت‌های ناشی از آن به شمار می‌رود.

وی می‌افزاید: اکنون بحث رقابت بر سر خرید و فروش ارز میان بانک‌ها وجود دارد و به نظر هم می‌رسد که نرخ ارز در یک فضای رقابتی تعیین شود، اگرچه برخی معتقدند که ممکن است فضای رقابت منفی نیز میان بانک‌ها به‌وجود آید، اما به هرحال اگر در کنار این تصمیم، انتقال ارز هم به راحتی صورت گیرد و ارز به داخل کشور بیاید، به نظر می‌رسد اوضاع برای عرضه ارز متعادل‌تر شده و همین امر، تقاضا را هم کنترل می‌کند. ضمن این‌که با توجه به افزایش نرخ صادرات و رشد صادراتی که در ۴ ماهه گذشته داشته‌ایم، به نظر می‌رسد که در آینده نزدیک، ریسک بانکی کم خواهد شد و با گشایش‌های اعتباری که در راه است، به نظر می‌رسد می‌توان با روش‌های نوینی کار کنیم.

به گفته آرگون، شاید اگر دولت می‌خواست ارز را به یکباره تک‌نرخی کند، فضا سخت‌تر می‌شد ولی این کار می‌تواند شروع خوبی باشد و بانک‌ها به راحتی کار را شروع کنند.

همچنین سیدرضی آقامیری، عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران نیز در این رابطه می‌گوید: فروش ارز آزاد از سوی بانک‌ها، مقدمه‌ای برای یکسان‌سازی نرخ ارز است و واقعیت این است که اگر دولت بخواهد ارز را یکسان کند، اولین کاری که باید انجام دهد این است که هر کسی که نیاز به تهیه ارز دارد، دولت بتواند ارز مورد نیاز آن را در اختیارش بگذارد.

وی در این خصوص که احتمال وجود تبانی منفی بین بانک‌ها بر سر کاهش شدید یا افزایش قیمت ارز وجود دارد نیز می‌افزاید: وقتی کار خرید و فروش ارز آزاد به بانک‌ها سپرده شده، یعنی دولت می‌گوید که افراد به بانک‌ها مراجعه کنند تا آن‌ها کار شما را در مورد ارز انجام دهند، اما این‌که این کار با چه مکانیزمی و چطور انجام شود و یا ارز صادرکننده با چه نرخی خریداری شده و یا ارز با چه نرخی فروخته شود، هنوز معلوم نیست و باید صبر کنیم که مردم برای دریافت و یا فروش ارز به بانک‌ها مراجعه کنند تا متوجه شویم، مکانیزم چیست؛ به هرحال ممکن است برخی مشکلات نیز در این رابطه بروز کند.

آقامیری معتقد است که دولت باید نرخ ارز را در خرید و فروش بانک‌ها به نوعی اعلام کند تا مشخص شود که هر فردی در بانک ارز را بیاورد، به چه نرخی می‌خرند؛ در حالی‌که اکنون بانک مرکزی اعلام نکرده که ارز را با چه نرخی از صادرکنندگان می‌خرد، این در حالی است که اکنون صادرکنندگان یا واردکنندگان نمی‌دانند که کار خرید و فروش ارز در بانک‌ها با چه نرخی انجام می‌شود و آیا ارز خود را به صرافی بفروشند بهتر است یا به بانک‌ها یا این‌که ارز از صرافی بخرند با صرفه‌تر است یا برای خرید به بانک‌ها مراجعه کنند، پس به نظر می‌رسد که دولت باید شفاف‌سازی لازم را در این رابطه داشته باشد.

محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات ایران نیز می‌گوید: به نظر من این سیاست برای سپردن خرید و فروش ارز آزاد به بانک‌ها، یکی از مقدمات تک نرخی شدن ارز است؛ البته خرید و فروش ارز در تمام دنیا توسط سیستم بانکی انجام می‌شود و اگر هم صرافی‌هایی هستند که برای خرید و فروش ارز فعالیت می‌کنند، حتماً زیر نظر بانک مرکزی کشور‌ها مشغول به‌کار هستند، در حالی‌که هم‌اکنون در ایران شاهد این هستیم که نابسامانی خرید و فروش ارز و ریسکی که به صادرکنندگان و اردکنندن وارد می‌شود، بسیار بالا است.

او می‌افزاید: این دستورالعمل نیز می‌تواند با این روش، مشکلات خرید و فروش ارز را کم کند، بنابراین اگر مشکلات بانکی که امروز در کشور به دلیل تحریم وجود دارد برطرف شود، صادرکننده وجوه خود را در حساب خود دریافت کرده و ارز را با نرخ آزاد به بانک‌ها می‌فروشد که ریسک صرافی را دیگر تحمل نکند، نکته مهم بعدی این است که صادرکنندگانی که در سال‌های ۹۰ و ۹۱ کالایی را با ال سی فروخته و وجوه را به صورت دلاری و یوروی دریافت کرده بودند، نمی‌توانستند عین دلار را از بانک‌ها در کشور تحویل بگیرند و بانک‌ها از این کار سر باز می‌زدند، اما اکنون می‌توانند به راحتی این کار را انجام دهند؛ ضمن این‌که آن زمان حتی بانک‌ها حواله انجام نمی‌دادند و نرخ ارز را با نرخ دلار مبادله‌ای، به صادرکنندگان تحویل می‌دادند.

رییس کنفدراسیون صادرات ایران می‌گوید: برای کسانی هم که در بانک‌ها سپرده‌گذاری ارزی می‌کردند، امکان دریافت وجوه بر اساس نرخ آزاد وجود نداشت؛ بنابراین به نظر می‌رسد این دستورالعمل می‌تواند در جهت شفاف‌سازی معاملات تجارت خارجی هم باشد. دولت البته باید قیمت ارز را دستکاری نکند و در حد مدیریت شناوری که در قانون تکلیف شده است، مدیریت کند؛ اما به هرحال، بعید می‌دانم که غیر از عرضه و تقاضا، سیستمی بتواند به خوبی قیمت را تعیین کند؛ پس بانک‌ها نیز اگر بخواهند از این فرصت به نفع خود استفاده کنند و نگرانی ناشی از تبانی آن‌ها را در تعیین قیمت محقق کنند، بازنده خواهند بود و افراد، مجدد سراغ صرافی‌‌ها می‌روند، اما بعید می‌دانم بانک‌ها بخواهند از این بازار بیرون بروند.

همچنین فرهاد فزونی، عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران می‌گوید: هر چقدر ارز بیش‌تری در بازار ارایه شود و خرید و فروش‌ها از غیرسازمان‌های معتبر کاهش یابد، برای فعال اقتصادی بهتر است که کار خود را با سیستم بانکی انجام دهد.

وی می‌افزاید: اگر دوباره خرید و فروش ارز از صرافی‌‌ها رونق پیدا کند، مجدد افرادی همچون جمشید بسم‌ا… و اعوان و انصارش هم در بازار ارز پیدا می‌شوند و حکمرانی می‌کنند؛ بنابراین بهتر است که بانک‌ها کار خرید و فروش ارز را انجام دهند. ضمن این‌که گام مهمی در جهت تک نرخی نیز برداشته می‌شود و کم‌کم نرخ‌های حبابی بازار ارز نیز می‌ترکد.

به گفته فزونی، احتمال تبانی به نظر نمی‌رسد وجود داشته باشد، چراکه بیش‌تر بانک‌های ما دولتی هستند و به نظر نمی‌رسد خارج از تصمیمات دولتی، اقدامی بکنند، اکنون وقت این حرف‌ها نیست و به نظر می‌رسد همه باید کمک کنند تا سیاست ارز تک‌نرخی اجرایی شود، بنابراین بهترین کار این است که فعالان اقتصادی، ارز مورد نیاز خود را از بانک‌ها بخرند و خواسته‌های خود را از طریق بازار رسمی تأمین کنند.

 

حال باید منتظر ماند تا تکلیف چند مسأله روشن شود. اول این‌که عکس‌العمل صرافان به این تصمیم چه خواهد بود. دوم آن‌که آیا این اقدام بانک مرکزی مقدمه‌ای برای یکسان‌سازی نرخ ارز خواهد بود. و در آخر باید منتظر واکنش بازار به حضور قدرتمندانه بانک‌ها به عرصه ارز ماند.