نگاهی به جاذبه های گردشگری استان خراسان رضوی سرخس دروازه جاده تاریخی ابریشم به ایران شهر سرخس واقع در استان خراسان رضوی از شمال و شرق به جمهوری ترکمنستان، از جنوب به شهرستان تربت جام و از غرب به دشت مشهد محدود می‌گردد. ارتفاع این ناحیه از سطح دریاهای آزاد ۲۳۵ متر می‌باشد. این به […]
نگاهی به جاذبه های گردشگری استان خراسان رضوی
سرخس دروازه جاده تاریخی ابریشم به ایران
شهر سرخس واقع در استان خراسان رضوی از شمال و شرق به جمهوری ترکمنستان، از جنوب به شهرستان تربت جام و از غرب به دشت مشهد محدود می‌گردد. ارتفاع این ناحیه از سطح دریاهای آزاد ۲۳۵ متر می‌باشد. این به دلیل پایین بودن ارتفاع از سطح دریا به نسبت سایر نقاط شمالی و شرقی استان، از بارندگی کم‌تری برخوردار بوده و همچنین به علت مجاورت با صحرای عظیم قره قوم ترکمنستان دارای اقلیمی خشک و بیابانی است.
حوضه آبریز دشت سرخس وسیع است و حدود ۳۵۸۵ کیلومتر مربع آن در خاک ایران قرار دارد و مهم‌ترین رودهای آن هریرود و شورلق است. آب و هوایش به دلیل تأثیرپذیری از ریگزار قره‌قوم دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم و خشک است.
تاریخچه شهر سرخس
شهری قدیمی که سرحد ایران و توران بوده است و در گذشته ساریکا یا ساریگو نامیده می‌شده است. گروهی بر این عقیده‌اند که سرزمینی که امروزه سرخس بر آن واقع گردیده توسط کیکاووس به پسر گودرز اهدا شده و او نیز شهری در حاشیه رود تجن بنا کرده و نام خود را بر آن نهاده است.
شهر سرخس در گذشته‌های نسبتاً دور مرکز ولایتی تاریخی بوده که در دوران قبل از اسلام تا حمله مغول اهمیت بسیار داشته و به سبب برخورداری از موقعیت ارتباطی، ناحیه‌ای حساس و قدرتمند از قسمت شرقی ایران به شمار می‌رفته است.
این شهر تقریباً در مرکز خراسان بزرگ و در مسیر شاهراهی بزرگ که از بغداد شروع و به مرو و هرات ختم می‌شده قرار داشته و در حقیقت در چهارراه اقوام مختلف واقع بوده است و جاده معروف ابریشم که از «سیانک » پایتخت چین قدیم آغاز و به رم ختم می‌شده، از مدخل سرخس وارد ایران کنونی می‌شده است و منازلی مانند رباط شرف و رباط ماهی که در این منطقه و بر کنار این جاده اقتصادی بین‌المللی به منظور رفاه مسافران ساخته شده بوده به صورت نیمه ویرانی و یا ویرانه هنوز برجای مانده است.
شرایط اقلیمی خراسان قدیم ایجاب می‌کرد که راه‌های شرقی و غربی از ناحیه سرخس بگذرد. زیرا مرکز خراسان شمالی را صحراهایی خشک فراگرفته بود که بخش‌های آباد در شرق و غرب آن را از هم جدا می‌کرد. سرخس در مدخل بخش غربی در حد فاصل مرو و نیشابور واقع بود. سرخس، برای کاروانیانی که از مرو به غرب خراسان می‌آمدند و دشواری‌های عبور از صحرای خشک بین این دو شهر را تحمل کرده بودند، نقطه امیدی به شمار می‌آمد، چه این شهر بر کناره نیمه خشک خراسان غربی قرار داشت و دست‌کم از برکت رودی که ایامی از سال را آب شیرین داشت بهره‌مند بود. کاروانیان هنگام ورود به سرخس به دریانوردانی شبیه بودند که در پی گذر از دریایی بی‌کران به ساحلی نیمه‌خشک پا می‌گذاردند و به امید رسیدن به سرزمینی پرنعمت شادمانی می‌کردند لذا سرخس یا دروازه خراسان غربی با این که از دیرباز بسیار فراخ‌نعمت نبوده، ولی به چشم تازه‌واردانی که از شرق می‌آمدند آرامش‌دهنده و امیدبخش بوده است.
شهر سرخس با جایگاه بلند تاریخی، دارای مناظر زیبای طبیعی نیز است. با نگاهی اجمالی به جاذبه‌های گردشگری این شهر، زیبایی‌های این نقطه از کشور را مرور می‌کنیم.
آرامگاه شیخ لقمان سرخسی
در اواخر سده چهارم هجری قمری تصوف و عرفان از بغداد به خراسان انتقال یافت و صوفیان و عرفای مشهوری در دو منطقه شرق و جنوب ایران آوازه‌ای بلند یافتند. یکی از این شخصیت‌ها شیخ محمد بن محمد لقمان سرخسی است که دوران زندگانی مقارن با شیخ ابوسعید ابی‌الخیر و شیخ ابوالفضل سرخسی بوده است. زمان ولادتش معلوم نیست اما می‌گویند وی ابتدا مجاهده بسیار داشته است و معامله و احتیاط، ناگاه کشفی افتادش که عقلش برفت. شیخ ابوسعید بسیار به شخصیت لقمان سرخسی ارادت می‌ورزید و او را شوریده احوال می‌خواند. آرامگاه وی در ۳ کیلومتری سرخس واقع شده و بنای عظیمی مشتمل بر گنبدخانه، ایوان رفیع در ضلع شمالی آن و تزیینات آجرکاری در طاق‌های داخلی و خارجی و گچبری است. قسمتی از بنای اصلی منتسب به دوران سلجوقیان و بقیه معماری آن متعلق به سده هشتم هجری است. برفراز آرامگاه نیز گنبدی دوپوش و آجری قرار گرفته و کتیبه گچبری سرتاسر اطراف نمای آرامگاه نشان می‌دهد ساختمان آرامگاه در سال ۷۵۷ ﻫ. ق بنیان گردیده، یا مرمت و بازسازی شده است.
پل خاتون
در حال حاضر این پل نقطه مرزی بین ایران و ترکمنستان است، که آثار و بقایای اطراف آن مؤید اهمیت این منطقه از گذشته دور می‌باشد، به شهادت متون محل این اثر جایگاه جنگ‌ها و اتفاقات مهم تاریخی بوده است. پل خاتون بر روی هریرود ایجاد گردیده و بنایی است مستحکم با طول ۸۰، عرض ۶٫۲۰ و ارتفاع ۹٫۵۰ متر مشتمل بر ۵ دهانه ناهمگون با طاق‌های گهواره‌ای و جناقی که کالبد آن آجری است. برخی از محققان بنای پل را به (خاتون) خواهر گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ تیموری نسبت می‌دهند. با این وجود در متون تاریخی به جنگی بین (یحیی کرابی) از سربداران و (طغا تیمور) حاکم ایلخانی مازندران در سال ۷۵۴ ﻫ. ق در کنار این پل اشاره شده است
رباط شرف
کاروانسرا یا رباط شرف امروزه در فاصله ۶۰ کیلومتری جنوب غربی سرخس قرار دارد و در گذشته یکی از مهم‌ترین منزلگاه‌های راه قدیم مرو باستان به نیشابور در جاده ابریشم بوده است. جغرافیانویسان دوران اسلامی از این بنا به نام (آبگینه) به عنوان منزلی بین سرخس و مزدوران یاد نموده‌اند. این مکان در زمره کاخ رباط‌ها بوده که با نقشه‌ای مستطیل شکل به طول ۱۰۹ متر و عرض ۶۳ متر دربرگیرنده دو حیاط وسیع با فضاهای متعدد و کامل می‌باشد. کاروانسرای مزبور در معماری ایران جایگاه ویژه‌ای دارد از جمله رعایت دقیق و همه جانبه تناسبات و اصول معماری اصیل ایرانی، به‌کارگیری طرح‌های آجرچینی متنوع و بدیع در نمای ایوان‌ها، طاق‌ها، گنبد‌ها و … این بنا را در ردیف ارزشمند‌ترین رباط‌های دوره سلجوقی قرارداده است. وجود چندین کتیبه در آن مؤید بنیان این بنا در اوایل سده ششم هجری و سال ۵۰۸ ﻫ. ق است. به احتمال فراوان بانی رباط شرف، شرف‌الدین علی‌قمی ملقب به وجیه‌الملک بوده است
رباط ماهی
بنای رباط ماهی که به احتمال بسیار از نام شخص خیری به نام «ابوالحسن محمدبن حسن ماه» گرفته شده است در مجاورت رباط قدیمی‌تری منسوب به وی و همانند رباط شرف در اوایل سده ششم هجری ساخته شده است. این بنا یکی از کاخ رباط‌ها و یا کاروانسراهای شاهی و اشرافی چهارمین منزل بعد از نیشابور به مرو در مسیر جاده ابریشم به شمار می‌آید که در حدود ۵۰ کیلومتری شرق مشهد قرار دارد. رباط ماهی همانند رباط شرف به لحاظ کاربرد وسیع و متنوع آجر و گچبری‌ها از نفایس معماری عصر سلجوقی به شمار می‌آید. اگرچه گذشت زمان، عوامل طبیعی و انسانی خسارت‌های زیادی به این بنا وارد نموده، اما بقایای گچبری‌ها، تنوع آجرچینی سقف‌ها، قاب کتیبه و نقوش اسلیمی آنرا به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند معرفی نموده است.
دریاچه بزنگان
بزنگان دریاچه‌ای است طبیعی که در یک کیلومتری جاده روستایی بزنگان و ۷۰ کیلومتری شهر سرخس واقع گردیده است. به اعتقاد پژوهشگران زمین‌شناس ساختار این دریاچه به دوران‌های دوم و سوم زمین‌شناسی می‌رسد و در اثر فعالیت‌های تکتونیکی و عوامل کره‌زایی شکل گرفته است. به‌طور کلی سطح آب در این دریاچه فضایی حدود ۵۰ هکتار و عمق تقریبی ۱۲ متر را اشغال نموده است. مقدار نمک‌های موجود در دریاچه بزنگان زیاد بوده و این مکان به دلیل ویژگی‌های خاص تنها زیستگاه طبیعی ماهی قزل آلا در استان خراسان‌رضوی به شمار می‌آید. امروزه جاذبه‌های طبیعی دریاچه بزنگان از جمله ترنم جویبار‌ها، آوای آبشار‌ها، نغمه‌سرایی بلبلان، نسیم روح افزای دشت‌ها از عوامل جلب گردشگران و دوستداران طبیعت به این منطقه است.
غار مزدوران
غار مزدوران در ۹۵ کیلومتری جاده مشهد – سرخس و در ۳ کیلومتری مزدوران واقع است. دهانه غار در میان تخته سنگی رو به مشرق قرار دارد. عرض ورودی آن ۲ متر و ارتفاع آن ۲٫۵ متر است. این غار که از نظر وسعت غار بزرگی محسوب می‌شود، دارای ۱۰۰ متر طول و کم‌تر از ۳۰ متر عرض و ۱۲ متر ارتفاع است. ستون‌های استالاگمیت متنوع اما در تعداد کم در این غار یافت می‌شود. درون غار خشک است و برای تهیه آب باید از چشمه بزرگی که در نزدیکی غار وجود دارد استفاده کرد. در نزدیکی مزدوران چشمه‌های آب گرم معدنی وجود دارد این غار که قدمت آن را تا هزاره دوم پیش از میلاد مسیح تخمین زده‌اند در ارتفاعات چاهک و شورلق واقع شده است.
منطقه حفاظت شده جنگل خواجه
منطقه حفاظت شده جنگل خواجه با مساحت ۳۷۵۵۳ هکتار در شرق استان خراسان رضوی در شمال غرب شهرستان سرخس و در مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد.
این منطقه یکی از زیستگاه‌های مهم گورخر ترکمنی در ایران است. گورخر ترکمنی، گور بومی کشور ترکمنستان است که مشابه آن در منطقه حفاظت شده بهرام گور و ذخیره گاه زیستکره توران دیده می‌شود. گورخر ترکمنی گاهی به ایران می‌آید و گاهی در ترکمنستان می‌ماند. بعضاً می‌توان آنرا در مرز نیز مشاهده کرد.
جوامع گیاهی منطق حفاظت شده جنگل خواجه را در جنوب و جنوب غربی منطقه عمدتا درخت و درختچه‌های پسته وحشی، در دامنه و تپه ماهور‌ها بوته‌زار و علوفه مرتعی و در مناطق کوهستانی جنگل و درختچه‌های انجیر و پسته وحشی تشکیل می‌دهد.
منطقه شکار ممنوع گرزمی
منطقه شکار ممنوع گرزمی در ۱۰۰ کیلومتری شرق شهرستان مشهد و ۵۷ کیلومتری جنوب غربی شهرستان سرخس در بخش مرزداران واقع است
در منطقه گرزمی، سطح زیادی پوشش درختی پسته وجود دارد و از لحاظ شرایط اکولوژی از مطلوبیت بسیار بالایی برخوردار است. علاوه بر این، منطقه به دلیل چرای بی‌رویه از لحاظ بیابان‌زایی در معرض خطر قرار دارد. مناطق حاشیه کشف رود منجمله گرزمی به دلیل وجود تاغ‌‌زار‌ها و پوشش گیاهی در اطراف آن بستر مناسبی برای گونه‌های زیستی است. از گونه‌های جانوری شاخص حاضر در منطقه می‌توان به: پلنگ، گرگ، گراز، قوچ اوریال، کل، بز و انواع پرندگان شکاری و … اشاره کرد .
در این منطقه درختان زبان گنجشک، ارس، پسته وحشی و همچنین آنغوره، شاه‌تره، کاکوتی، گل ختمی و گل گاوزبان یافت می‌شود.
این منطقه منطقه‌ای تپه ماهوری است. پوشش جانوری منطقه شامل گراز، پلنگ، کل، بز، قوچ، میش، گرگ، کفتار، روباه، خرگوش و… است.
از دیگر جاذبه‌های سرخس
رودخانه تجن
این رودخانه در شرق این شهرستان جاری بوده و پس از ادامه مسیر به سمت شمال و عبور از روستاهای شیرتپه، سنگر، نوروزآباد، دولت‌آباد و قوش سربزی، وارد سرخس می‌شود، بزرگ‌‌ترین منبع آب سطحی دشت سرخس به شمار می‌رود و منظره‌‌اش در بهار دیدنی است.
چشمه‌های نازی و «غلام باش»
این چشمه‌ها در ضلع غربی و ضلع شرقی دریاچه بزنگان قرار دارند و علاوه بر زیبا کردن منطقه، عشایر و روستاییان را نیز سیراب می‌کند.
درخت قدیمی «ارس» یا «آرزو»
در بالادست چشمه همیشه جوشان «سرآسیاب» که آب خود را از دریاچه بزنگان می‌گیرد، درخت قدیمی «ارس» یا «آرزو» که گونه‌ای از درختان سرو به شمار می‌رود، بیش از ۹۰۰ سال است که ریشه دوانده و در میان بومیان بسیار عزیز شمرده می‌شود.
مردم سرخس هر سال به‌ویژه ایام نوروز پس از گشت و‌گذار در دشت و دریاچه بزنگان، در کنار این درخت اتراق می‌کنند.
دشت تخت عسل
در ۴ کیلومتری شمال دریاچه بزنگان، دشت ۱۵ هکتاری «تخت عسل» در آغاز بهار مملو از گل‌های لاله و سنبل می‌شود و به یقین تفرجگاه مطلوبی برای گردشگرانی است که قصد گذراندن روزهای پایانی نوروز را در کنار دشت و دمن دارند.
دشت‌های روستای «سنگر»
دشت‌های روستای «سنگر» شهرستان سرخس که دو محوطه تاریخی مربوط به صدر اسلام را در خود نهفته دارد، در فصل بهار محل رویش گل‌های روغنی و قارچ‌های طبیعی است که گردشگران و بومیان منطقه به محض بارش باران به این دشت سرازیر و به جمع‌آوری گیاهان می‌پردازند.
چشمه آب گرم خانگیران، جنگل‌های پسته روستای «چشمه شور»، جنگل‌های طاق و گز همراه با چشمه‌های زیبای و مراتع وسیع
روستای «قاسم خان»، زیارتگاه خواجه ابوالفضل در روستای «سنگر»، جنگل گز بین مرز ایران و ترکمنستان از دیگر جاذبه‌های طبیعی شهرستان سرخس در فصل بهار به شمار می‌رود.
منابع:
www.sh-sarakhs.ir
www.panoramio.com
باشگاه خبرنگاران جوان
ایرنا
دیده‌بان محیط‌زیست ایران
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.