نقش بزرگ برگزاری موفق یک مناقصه در سرنوشت پروژه و هزینه نهایی آن (قسمت اول) محمود حسن پور مجتبی هادی چکیده به‌طور حتم یکی ازعوامل سوددهی و موفقیت پروژه‌های bot تأمین مالی به شکل حساب شده و آینده‌نگر است تعیین نسبت بهینه‌ای از سهام به وام باتوجه به ریسک‌های موجود به نحوی که بتواند ارزش […]
نقش بزرگ برگزاری موفق یک مناقصه در سرنوشت پروژه و هزینه نهایی آن (قسمت اول)
محمود حسن پور
مجتبی هادی
چکیده
به‌طور حتم یکی ازعوامل سوددهی و موفقیت پروژه‌های bot تأمین مالی به شکل حساب شده و آینده‌نگر است تعیین نسبت بهینه‌ای از سهام به وام باتوجه به ریسک‌های موجود به نحوی که بتواند ارزش پروژه را بهینه کند بسیار حایز اهمیت است. برای اجرای تأمین مالی موفق تعیین ساختار سرمایه‌گذاری بهینه جایگاه ویژه‌ای دارد. عمدتاً در پروژه‌های زیربنایی بخشی از منابع مالی مورد نیاز توسط وام و بخشی توسط سهام تأمین مالی می‌شوند. باید توجه کرد که نسبت وام به سهام مقوله ثابتی نیست. درپروژه‌های مختلف باتوجه به شرایط درخور آن پروژه تقاضای بازار و ریسک‌های آن و پشتوانه اولیه مالی و… متغیر است. از آن‌جا که بین الگوهای دست‌اندرکاران پروژه، شرکت پروژه و دولت تفاوت زیاد وجود دارد رسیدن به نسبت بهینه وام به سهام به همین سادگی نیست و رسیدن به منافع تمام گروه‌ها سبب به وجود آمدن پیچیدگی خاصی می‌شود که در این مقاله به این موضوع پرداخته شده است.
۱- مقدمه
تعریف مناسب‌‌‌ترین مدل مالی باتوجه به پروژه‌های مختلف متغیر بوده و می‌تواند به هریک از موارد، کم‌ترین ریسک و هزینه، بالا‌‌ترین سهم مالکیت، دیر‌‌ترین زمان بازپرداخت بدهی، بالا‌‌ترین نرخ انتقال تکنولوژی، پایین‌‌‌ترین نرخ انتقال بهره، بهرین ساختار اجرایی پروژه و… اطلاق شود. آن‌چه مهم به نظر می‌رسد این است که تمامی روش‌های مرسوم، درصدد به‌کارگیری مکانیزمی است که منجر به تسهیم سود بیش‌تر در سایه حداقل‌سازی ریسک‌های مترتب بر آن است.
همواره به توافق رسیدن دو طرف یک قرارداد با مشکلات زیادی مواجه است. این مشکلات می‌تواند ناشی از مواردی از قبل از زمان مذاکرات، حین مذاکرات و یا پس از مذاکرات و در حین عمل به وقوع بپیوندد. دلیل اصلی این گونه مشکلات را می‌توان در عدم یکسانی تابع هدف دو سوی قرارداد دانست. به بیانی بهتر هر دو سوی قرارداد با داشتن تمایلات متفاوت و بعضاً به دنبال دستیابی به مقاصد خود هستند. قراردادهای مشارکت نیز از این قاعده کلی مستثنا نیستند. در واقع بخش عمومی (دولت و یا هر مؤسسه‌ای که از بودجه سالانه منابعی دارد) به عنوان مالک و بخش خصوصی سعی دارند تا موضوع خاصی را با مشارکت متقابل به سرانجام برسانند. بخش خصوصی به دنبال حداکثرسازی سود و کاهش بالقوه دوره بازگشت سرمایه است در حالی که بخش عمومی اکثراً بر پایه مسؤولیت پاسخگویی قرار دارد و دسترسی به اهداف از قبل تعیین شده با حداکثر کارآیی، اثربخشی و صرفه اقتصادی است. به بیانی مطلوب‌تر در یک قرارداد مشارکت عمومی خصوصی تمایلات چندان همگرا میان مجریان (بخش خصوصی) و صاحب‌کاران (بخش عمومی) وجود ندارد. بخش عمومی تعیین‌کننده نیازها، محدوده‌ها، زمان‌بندی‌ها، قیمت‌گذاری و تعیین معیارهای کلیدی برون داده‌ها است، بخش خصوصی هم ارایه کننده تخصص‌های مورد نیاز برای پاسخگویی به نیاز بخش عمومی است.
برای انعقاد یک قرارداد بهینه نیازمند به‌کارگیری یک نظام مناسب هستیم که در آن به دو سوی قرارداد توجه شود.
۲- مشارکت عمومی خصوصی
برای مشارکت عمومی خصوصی تعاریف زیادی وجود دارد، برای نمونه به چند مورد از آنها اشاره می‌شود:
مشارکت عمومی خصوصی به معنای درگیر ساختن امکانات و توانایی‌های بخش خصوصی در فرایند طراحی، تأمین مالی، ساخت، مالکیت و اجرای پروژه‌ها است.
بانک جهانی مشارکت عمومی خصوصی را راه‌حلی به منظور تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی می‌داند بدون این‌که به افزایش نرخ مالیات و یا تحمیل عوارض اضافی نیاز باشد و بر این عقیده است که بخش عمومی به این گونه قرارداد‌‌ها همانند یک رویکرد برد-برد نگاه می‌کنند.
محوریت مشارکت عمومی خصوصی در این مقاله روش BOT است که پیش از ورود به بررسی ساختار مالی در آنها، در ابتدا لازم است برای درک بهتر موضوع، مختصر توضیحی درباره شکل‌گیری و جزییات این روش بیان شود.
۳- ظرفیت‌های اصلی یک پروژه BOT
دولت پذیرنده سرمایه: یکی از طرف‌های اصلی قرارداد BOT دولت است که در قلمرو خود اجازه می‌دهد تا یک کنسرسیوم خصوصی، ساخت یک پروژه زیربنایی و تأمین مالی آن را تقبل می‌کنند.
سهامداران: اشخاص حقیقی و یا حقوقی هستند که بخشی از سرمایه مورد نیاز برای پروژه را از طریق خرید سهام تأمین می‌کنند.
پیمانکاران: پیمانکاران ممکن است متعدد و متنوع باشند که به حسب مورد ممکن است وظیفه مطالعات ابتدایی پروژه، ساخت پروژه، عرضه ماشین‌آلات، ابزار و مصالح مورد نیاز برای ساخت پروژه، نصب ماشین‌آلات، بهره‌برداری، عرضه مواد اولیه و دیگر مایحتاج برای بهره‌برداری و غیره را به عهده گیرند.
خریداران محصولات: کسانی که در نهایت محصولات پروژه به آنها فروخته می‌شود، ممکن است مصرف‌کنندگان نهایی به شرکت‌های خصوصی یا دولتی باشند که به‌طور تضمینی خرید محصولات را تقبل کرده‌اند.
۴- معیارهای موفقیت یک پروژه BOT
یک پروژه موفق، فارغ از نحوه اجرای آن پروژه‌ای است که تمامی طرف‌های پروژه که در فرایند انجام پروژه نقش دارند به منافع و سود پیش‌بینی شده خود برسند، چراکه در غیر این صورت، عدم منفعت یک طرف موجب برهم خوردن تعادل و درنتیجه به خطر افتادن کل پروژه می‌شود. این موضوع در پروژه‌های BOT به دلیل کثرت طرف و تنوع معیارها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌طوری که از دید اصولی یک پروژه BOT موفق نتیجه شده از موفقیت خود پروژه، رضایت کنسرسیوم و محیط اقتصادی و سیاسی کشور میزبان است.
فرایند مناقصه پروژه‌های BOT به دلیل کثرت طرفین و تنوع معیارها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌طوری که از دید اصولی یک پروژه BOT موفق نتیجه شده از موفقیت خود پروژه، رضایت کنسرسیوم و محیط اقتصادی و سیاسی کشور میزبان است.
فرایند مناقصه پروژه‌های BOT فرایندی پیچیده و هزینه بر است و برگزاری موفق یک مناقصه نقش بزرگی در سرنوشت پروژه و هزینه نهایی آن خواهد داشت. سپس مذاکرات نهایی به‌طور انحصاری با برنده انجام می‌گیرد. در این مرحله نقش دولت بسیار حایز اهمیت است، چراکه باید معیارها در دو سوی مختلف را یکسو سازد که از یک طرف باید از سرمایه‌گذاری خصوصی حمایت کرده و محیط را برای انجام پروژه مناسب کند و از طرف دیگر باید مدافع منافع عمومی بوده و از ارایه خدمات باکیفیت و هزینه مناسب به عموم مطمئن شود. در پایان مذاکرات نهایی و رسیدن به توافق، موافقت‌نامه طرح تهیه می‌شود. رعایت معیارهای ارزیابی چارچوب حقوقی قرارداد و روند تصویب آن، تضمینی برای ایجاد قراردادی مطلوب است.
پس در یک اشاره کلی معیارهای با تأثیر بسیار بالا در پروژه‌های BOT عبارتند از:
• اولویت پروژه برای دولت و نیاز محسوس به پروژه در کشور
• وجود تقاضای طولانی مدت
• قدرت مالی کنسرسیوم برای هزینه‌های توسعه پروژه
• توانایی حل اختلاف منافع بین اعضا
• هزینه اجرای پروژه
• نسبت سرمایه به وام
• طول مدت امتیاز و مدت ساخت
• نوآوری در طرح و اجرا
• سازگاری قرارداد با قوانین کشور میزبان و میزان حمایت قوانین از سرمایه‌گذاری
که به‌طورکامل این معیارها از مرحله‌ای که اسپانسر خصوصی خود پروژه‌ای را پیشنهاد کرده یا پیشنهادات دولت را بررسی می‌کند تا هنگام پایان مذاکرات نهایی و عقد قرارداد تا پایان دوره امتیاز طرح در جریان است.
۵- ارزیابی‌های مورد نیاز پروژه‌های BOT
پروژه‌های BOT به واسطه ارتباط و تعامل پیچیده‌اش با سایر بخش‌ها و پروژه‌ها و ارتباط مستقیم آنها با نیازها و تقاضاهای اساسی مردم، لزوم یک امکان‌سنجی و ارزیابی اقتصادی فراگیر را همواره نیازمند بوده است. دستگاه اجرایی در وهله اول به ارزیابی اقتصادی پروژه می‌پردازد که شامل بررسی هزینه ـ فایده آن و مناسب‌‌‌ترین روش استفاده از منابع کشور است. طرف دولتی هم مایل است بداند چه هزینه‌هایی را برای اجرای یک پروژه BOT متحمل می‌شود و چگونه این هزینه‌های سرمایه‌گذاری را با دیگر اولویت‌های سرمایه‌ای خود مقایسه کند. در همین چارچوب لازم است که دولت اطلاعات لازم در رابطه با امکان‌سنجی فنی-اقتصادی پروژه و اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی آن را نیز مورد بررسی قرار دهد. تفاوت کلیدی بین شاخص‌های مورد توجه سرمایه‌گذاران و دولت وجود دارد و آن این است ک سرمایه‌گذاران، بیش‌تر ارزیابی دقیق مالی را مد نظر قرار می‌دهند و باتوجه به هزینه‌های بالاسری معمولاً نرخ سود بالایی درنظر گرفته و ریسک بالاتری را در محاسبات خود لحاظ می‌کنند ولی هدف اصلی ارزیابی طرف دولتی، برآورد میزان تأثیر پروژه BOT بر اهداف توسعه‌ای کشور است در ارزیابی اقتصادی توجه بیش‌تری به استفاده بهینه از منابع موجود است تا بازگشت سرمایه به سرمایه‌گذار.
درکل تمام این تعاریف معمولاً باید ۵ نوع ارزیابی در رابطه با پروژه‌های BOT انجام شوند که شامل ارزیابی فنی، ارزیابی تجاری، ارزیابی زیست‌محیطی، ارزیابی مالی و ارزیابی اقتصادی است.
۱-۵ ارزیابی فنی
موضوع ارزیابی فنی در عمل بررسی فنی پروژه‌های BOT و اطمینان از طراحی صحیح و بهینه، استفاده از تکنولوژی مناسب پیشرفته و توجه به استانداردهای بین‌المللی طراحی و مهندسی است، این بررسی‌ها براساس مشخصات فنی پروژه انجام شده و اطلاعات لازم به کمک مهندسین مجرب و متخصصین جمعآوری می‌شود. نتایج این ارزیابی توسط بخش دولتی، سرمایه‌گذاران و وام‌دهندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد و عامل تعیین‌کننده در انجام صحیح پروژه در زمان و بودجه مورد نظر است. به‌طور کلی این ارزیابی موارد زیر را شامل می‌شود:
• تناسب تکنولوژی‌های مورد استفاده از جمله تجهیزات و مکانیزم تحت شرایط موجود منطقه‌ای و زیست‌محیطی
• امکان دستیابی به اهداف اجرایی ازجمله ظرفیت و کیفیت محصول نهایی پروژه باتوجه به طراحی و تکنولوژی پیشنهادشده
• امکان اخذ موافقتنامه‌های تدارکات و پشتیبانی ازجمله دسترسی و تهیه مواد اولیه، امکانات و خدمات مورد نیاز
• دستیابی به نیروی کار ماهر و امکان آموزش‌های لازم به پرسنل پروژه
• امکان ارایه برنامه زمان‌بندی واقع‌بینانه باتوجه به شرایط اقلیمی، سیاسی و اجتماعی مؤثر در اجرای پروژه
• بررسی و تخمین هزینه‌های ساخت و هزینه‌های تعمیر و بهره‌برداری
۲-۵ -ارزیابی تجاری
انجام ارزیابی تجاری پروژه توسط بخش دولتی (سرمایه‌پذیر) و سرمایه‌گذار خصوصی به معنی بررسی بازار موجود برای فروش محصول تولید شده است و شامل موارد زیر است.
• شناسایی و مکان‌یابی مصرف‌کنندگان ممکن
• روند تکاملی قیمت‌ها، عرضه و تقاضا
• روند سیاست قیمت‌گذاری دولت در گذشته و آینده
• شاخص رقابتی
۳-۵- ارزیابی زیست‌محیطی
اصولاً در اجرای تمام پروژه‌های عمرانی توجه به اثرات زیست‌محیطی پروژه و استانداردهای آن از اهمیت به‌سزایی برخوردار است، این‌که پروژه‌هایی که اثرات زیست‌محیطی را جزو معیارهای اولیه و اصلی خود قرارداده‌اند با اقبال عمومی و پذیرش اجتماعی قابل‌توجهی روبه‌رو بوده‌اند مقوله آشکار و واضحی است، در یک اشاره مختصر درباره ریسک زیست‌محیطی، می‌توان از تأثیرات منفی ساخت و بهره‌برداری پروژه بر محیط اطراف آن نام برد. در هر حال انجام ارزیابی زیست‌محیطی در فازهای مختلف اجرای پروژه، دستیابی به مواردی از قبیل شناسایی ریسک‌های زیست‌محیطی در طول عمر مفید پروژه و تعریف اثرات محیطی پروژه و نحوه مدیریت و کنترل آنها را ممکن می‌سازد.
۴-۵ ارزیابی مالی
این ارزیابی شامل بررسی کارایی مالی پروژه و وجود منابع مالی کافی جهت تأمین هزینه‌های پروژه در چارچوب زمان‌بندی آن است. کارایی مالی پروژه‌های BOT به هزینه‌های ساخت و بهره‌برداری و حداقل نرخ بازده مطلوب سرمایه‌گذاری بستگی دارد. ارزیابی مالی برای تعیین گزینه‌های مختلفی که بیش‌ترین سرمایه را به دنبال داشته باشد، مورد توجه طرف بخش خصوصی است، در پروژه‌های BOT ارزیابی مالی براساس برآورد هزینه‌های ساخت و بهره‌برداری و درآمدهای برنامه‌ریزی شده صورت می‌گیرد.
از سوی دیگر طرف دولتی نیز نیاز به تخمین هزینه‌ها و درآمدهای پروژه جهت ارزیابی مالی طرح دارد، ارزیابی مالی پروژه این امکان را برای دولت فراهم خواهد کرد تا با بررسی جریان نقدی پروژه مشخص کند که آیا بازگشت سرمایه حاصل از پروژه برای شرکت پروژه کافی است یا این‌که کمک‌های مالی دولتی مورد نیاز است، یا از طرف دیگر ممکن است که نیاز به یک مدل مالی جهت ارزیابی پیشنهادات ارایه شده در مرحله مناقصه داشته باشد که تمامی این موارد در سایه این ارزیابی تقریباً محقق می‌شود.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.