استفاد مجدد از سهمیه ایثارگران در صورت انصراف از تحصیل؛ نگاهی به رأی وحدت‌رویه هیأت عمومی دیوان‌عدالت اداری دکتر سیداحسان حسینی کارشناس حقوقی یکی از موضوعات مهم در جامعه ما، ورود ایثارگران به دانشگاه با استفاده از سهمیه‌هایی است که در قانون پیش‌بینی شده است. با توجه به اینکه جنگ تحمیلی باعث شده بسیاری از […]
استفاد مجدد از سهمیه ایثارگران در صورت انصراف از تحصیل؛
نگاهی به رأی وحدت‌رویه هیأت عمومی دیوان‌عدالت اداری
دکتر سیداحسان حسینی
کارشناس حقوقی
یکی از موضوعات مهم در جامعه ما، ورود ایثارگران به دانشگاه با استفاده از سهمیه‌هایی است که در قانون پیش‌بینی شده است. با توجه به اینکه جنگ تحمیلی باعث شده بسیاری از جوانان این مرز و بوم برای دفاع از وطن و خاک میهن عازم جبهه‌های نبرد شوند، طبعاً این عزیزان که در سنین جوانی و دانشجویی قرار داشتند موفق به ورود به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی نگردیدند. ورود آنها به دانشگاه در سال‌های بعد به علت شرایط رقابتی و ظرفیت‌های محدودی که وجود داشت با دشواری‌هایی روبخ‌رو بود. بر این اساس پس از جنگ تحمیلی قوانین و مقرراتی وضع شد تا آنها نیز امکان ورود به دانشگاه با شرایط آسان‌تری را داشته باشند. در این قوانین امتیازات و سهمیه‌هایی برای رزمندگان تعیین شد اما باید توجه داشته باشیم که قانون همیشه مسائل کلی را می‌گوید و بسیاری از جزییات به آیین‌نامه یا سایر مقررات فرعی محول می‌شود. در کشور ما نیز متولی برگزاری آزمون‌‌ها ورود به دانشگاه (و سایر آزمون‌های علمی، استخدامی و امثال آن) سازمان سنجش آموزش کشور است.
به موجب ماده۱ قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی که در سال ۱۳۶۷ به تصویب رسید، «از تاریخ تصویب این قانون، وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، فرهنگ و آموزش‌عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظفند قبل از آزمون ورودی تمامی مقاطع تحصیلی و بورس و اعزام، هر کدام به تناسب برای رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی که حداقل شش ماه متوالی و یا متناوب در مناطق عملیاتی در زمان جنگ داوطلبانه خدمت کرده‌اند و از طریق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی معرفی گردند، کلاس‌های تقویتی تشکیل‌دهند و کمبود آموزشی آنان را جبران نمایند» به علاوه حسب ماده۲ این قانون «وزارتخانه‌های فرهنگ و آموزش‌عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کلیه سازمان‌هایی که شمول این قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است، موظفند ۴۰ درصد ظرفیت پذیرش دانشجوی خود را به واجدین شرایط موضوع این قانون تخصیص دهند.»
سازمان سنجش آموزش کشور در دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ بندی درج کرد که باعث ایجاد محدودیت‌هایی برای ورود ایثارگران شد. از این بند در دیوان‌عدالت اداری شکایت به عمل آمد که در نهایت دیوان‌عدالت اداری از استدلال سازمان سنجش قانع نگردید و حکم به ابطال این بند صادر نمود. در ادامه این پرونده را مرور می‌کنیم. نکته حائزاهمیت نحوه استدلال و استنباط از مواد قانون است که در این سلسله مقالات توجه به آن واجد اهمیت است.
گزارش مختصر پرونده:
شاکی: آقای ص.م
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته‌شدگان در دوره‌های غیرروزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند.
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال بند ۴ و ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته‌شدگان در دوره‌های غیرروزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به‌طور خلاصه اعلام کرده است که:
«تبصره۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان مصوب سال ۱۳۶۷ صرفاً عدم امکان استفاده مجدد از امتیازات مندرج در آیین‌نامه در صورت انصراف از تحصیل را مقرر ساخته است و دلالتی بر استفاده مجدد کسانی که در دانشگاه پذیرفته شده و فارغ‌التحصیل شده‌اند، ندارد. آیین‌نامه فوق صرفاً حاکم بر رزمندگان (حداقل شش ماه حضور در مناطق عملیاتی از تاریخ ۱۳۵۹ الی ۱۳۶۷) است. اما قانون جامع ایثارگران فراتر از بازه‌زمانی مذکور و همچنین شامل دیگر ایثارگران همچون شهدای ترور و… است. در هیچکدام از قوانین مربوط به ایثارگران تصریحی بر لزوم استفاده یک بار از سهمیه وجود ندارد. استفاده از سهمیه ایثارگران منوط به تصویب آیین‌نامه اجرایی نیست که سازمان سنجش در این رابطه به آیین‌نامه اجرایی مصوب ۱۳۶۷ استناد می‌نماید. استناد به آیین‌نامه مقدم برای اجرای قوانین موخر وجهی ندارد. قوانین حاکم بر امور ایثارگران اکنون قانون جامع ایثارگران مصوب ۱۳۹۰، ماده ۴۷ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم مصوب ۱۳۹۳ و ماده ۹۰ قانون برنامه ششم مصوب ۱۳۹۶می باشد. اما سازمان سنجش برای اجرای این قوانین به آیین‌نامه مصوب ۱۳۶۷ استناد می‌نماید. ایجاد حق به موجب حکم مقنن است و تحدید و تخصیص آن نیز بایستی به موجب حکم قانون‌گذار باشد که در مورد حاضر چنین نیست. قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان و آیین‌نامه اجرایی آن به موجب قوانین موخر التصویب همانند ماده ۹۰ قانون برنامه ششم یا تبصره۱ ماده ۱۱۸ قانون برنامه پنجم نسخ شده است. رأی شماره ۱۲۰۵-۲۲/۱۰/۱۳۹۴، رای شماره ۱۴۴-۱۰/۱۱/۱۳۹۶، رأی شماره ۷۳۵-۱۰/۷/۱۳۹۰ و رأی شماره ۷۳۴-۳۰/۱۰/۱۳۹۲ دلالت بر محدود نبودن سهمیه ایثارگران به یک‌بار است. بند ۵ صفحه ۲۵ دفترچه مستند به مصوبه کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی کنکور مقرر داشته است که چنان‌چه داوطلبان سنوات قبل با استفاده از سهمیه در دوره‌های غیرروزانه پذیرفته شده باشند در صورت انصراف از رشته قبولی، برای یک بار مجاز به استفاده مجدد از سهمیه خواهند بود. این مصوبه قابل یافت نیست. در این خصوص:
الف- مطابق ماده ۳ قانون مدنی و به طریق اولی بخشنامه و مقررات بایستی در روزنامه رسمی ذکر شوند وگرنه قابلیت اجرایی نخواهند داشت.
ب- مطابق قانون دسترسی آزاد به اطلاعات و قانون ارتقای سلامت اداری مقررات دولتی مستوجب حق و تکلیف برای اشخاص بایستی منتشر و به اطلاع عموم برسد.
ج- مصوب-هـ کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی مغایر با تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان است چرا که آیین‌نامه مزبور صرفاً از منع استفاده مجدد رد صورت انصراف از تحصیل سخن گفته است.
پ- تخصیص استفاده از سهمیه جزء هیچ یک از اختیارات شورای سنجش و پذیرش دانشجو نیست.
ت- ماده ۶ قانون سنجش و پذیرش دانشجو و ماده ۶ آیین‌نامه آن نیز صرفاً بر ابقای سهمیه‌های پیشین دلالت دارند و دلیلی بر تخصیص آنها در میان نیست.
اکنون از آن مقام خواستارم در راستای بند۱ ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان‌عدالت اداری نسبت به ابطال بندهای ۴ و ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ که ضایع‌کننده حق تمام ایثارگران است، اقدام و با صدور رأی وحدت‌رویه‌ای نسبت به آزمون‌های آتی من‌جمله آزمون‌های ورودی دانشگاه‌ها که در سال ۱۳۹۹ برگزار می‌شوند حق استفاده مجدد از سهمیه را به شرح دادخواست برای ایثارگران منظور نمایید. »
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
«۴- بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی مصوب ۳۰/۱۱/۱۳۶۷ هیأت وزیران، آن دسته از داوطلبانی که با استفاده از سهمیه شاهد و ایثارگر یک بار در رشته‌های تحصیلی دوره روزانه آزمون سراسری (برای پذیرفته شدگان رزمنده از سال ۱۳۶۸به بعد و برای پذیرفته‌شدگان سهمیه شاهد از سال ۱۳۷۶ به بعد) پذیرفته شده‌اند، اعم از اینکه از رشته قبولی انصراف داده و یا در رشته قبولی ثبت‌نام کرده یا نکرده باشند حق استفاده مجددد از سهمیه مذکور در آزمون سراسری را نخواهند داشت.
۵- بر اساس مصوبه پنجاه و چهارمین جلسه کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی کنکور آن دسته از داوطلبان سنوات قبل که با استفاده از سهمیه‌های شاهد و ایثارگر در ردیف پذیرفته‌شدگان رشته‌های تحصیلی غیرروزانه (دوره‌های شبانه و نیمه‌حضوری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، دانشگاه پیام نور، مؤسسات آموزش‌عالی غیردولتی و غیرانتفاعی و یا دوره‌های پردیس خودگردان (بین‌الملل) و مجازی) قرار گرفته‌اند در صورت انصراف از رشته قبولی خود فقط یک بار مجاز به استفاده مجدد از سهمیه‌های مربوط در این آزمون خواهند بود.»
در پاسخ به شکایت مذکور مدیرکل دفتر ریاست، روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان سنجش آموزش کشور به موجب لایحه شماره ۵۴۷۴۳-۲۷/۹/۱۳۹۸ توضیح داده است که:
«۱- بدواً موضوع خواسته و شکایت شاکی (ابطال تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی مصوب سال ۱۳۶۷) سابقاً در هیأت عمومی دیوان‌عدالت اداری مطرح و رد شده است، بنابراین از اعتبار مختومه برخوردار و قابل طرح مجدد در صحن هیأت عمومی نیست.
۲- طبق ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان‌عدالت اداری و تبصره آن مواردی قابل ابطال در هیأت عمومی است که موجب تضییع حقوق اشخاص شود. هرچند در ظاهر قانون مارالذکر موجب ایجاد محدودیت برای اقلیت خاصی می‌شود ولیکن عملاً به نفع اکثریت ایثارگران است و باعث می‌شود تعداد بیشتری از تسهیلات مذکور برخوردار شوند. از طرف دیگر طبق تبصره ماده ۱۲ قانون مذکور و رویه معمول در دیوان، آرای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی قابل نقض در هیأت عمومی دیوان‌عدالت اداری نمی‌باشد.
۳- به منظور برخورداری اکثریت ایثارگران از امتیازات و تسهیلات قانونی ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی کشور (دوره روزانه رایگان) محدودیت‌هایی برای ورود به دوره روزانه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی از سوی هیأت وزیران و کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی کنکور ایجاد شده است.
۴- بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی مصوب سال ۱۳۶۷ هیأت وزیران آن دسته از داوطلبانی که با استفاده از سهمیه در دوره روزانه آزمون سراسری پذیرفته شده‌اند اعم از اینکه از رشته قبولی انصراف یا در رشته قبولی ثبت‌نام کرده و یانکرده باشند، حق استفاده مجدد از سهمیه در آزمون سراسری را نخواهند داشت.
۵-کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی آزمون ورودی دانشگاه‌ها (شورای‌عالی انقلاب فرهنگی) در پنجاه و چهارمین جلسه خود نیز مصوب نمود «آن دسته از داوطلبان سنوات قبل که با استفاده از سهمیه شاهد و ایثارگر در دوره‌های غیرروزانه قبول شده‌اند در صورت انصراف از رشته قبولی خود فقط یک بار مجاز به استفاده مجدد از سهمیه‌های مربوطه خواهند بود.» همان گونه که ملاحظه می‌فرمایید با توجه به محدودیت ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی در دوره روزانه مصوبات هیأت وزیران و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در راستای برخورداری جامعه بیشتری از ایثارگران از امتیاز مذکور بوده است. اگر محدودیت مذکور نباشد، تعداد زیادی از پذیرفته‌شدگان با امتیاز ایثارگری در کد رشته محل قبولی ثبت‌نام نخواهند کرد. این امر موجب خالی ماندن ظرفیت دانشگاه‌ها و عدم برخورداری سایر ایثارگران از امتیاز مذکور خواهد بود.
۶- شاکی در صفحه دوم دادخواست تقدیمی با استنباط اشتباه از تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان به دانشگاه‌ها و با تفسیر موسع آن اظهار می‌دارد: « هر کدام از شرکت‌کنندگان در صورت قبولی در دانشگاه و انصراف حق استفاده مجدد از این سهمیه را ندارند و فردی که قبول شده و ثبت‌نام نکرده مشمول این قانون نمی‌شود.» در پاسخ به استحضار می‌رساند ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی در دوره روزانه (رایگان) بسیار محدود است و در مجموع ۳۰ درصد ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی به ایثارگران اختصاص می‌یابد. چنان‌چه محدودیتی برای پذیرفته شدگان دوره روزانه وجود نداشته باشد بسیاری از قبول شدگان با استفاده از سهمیه ثبت‌نام نخواهند کرد تا در سال‌های آتی در رشته بهتری قبول شوند. این امر موجب می‌شود ظرفیت بسیاری از دانشگاه‌ها (با توجه به ممنوعیت تکمیل ظرفیت) خالی بماند و ایثارگران دیگری که تمایل به تحصیل در این کد رشته‌ها را دارند هم نتوانند وارد دانشگاه شوند. هر یک از داوطلبان در آزمون سراسری می‌توانند تا ۱۵۰ کد رشته محل انتخاب کنند. اگر ایثارگری به رشته محلی تمایل ندارد در زمان انتخاب رشته آن را انتخاب نکند. داوطلب می‌بایست اقلیت رشته و شهرهایی را انتخاب کند که تمایل قطعی به تحصیل در آن رشته و شهر را دارد. تردید تعدادی داوطلب ایثارگر که داوطلب هستند نباید مشکل بسیار بزرگی (خالی ماندن ظرفیت و عدم امکان پذیرش سایر ایثارگران) برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی ایجاد کند.
۷- با عنایت به مراتب مذکور و با توجه به اینکه سازمان سنجش آموزش کشور صرفاً مجری برگزاری آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی می‌باشد مکلف به اجرای مصوبات مجلس شورای اسلامی، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، شورای سنجش و پذیرش و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط می‌باشد. مصوبات فوق‌الذکر توسط هیأت وزیران و کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی آزمون سراسری شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است و این سازمان صرفاً مجری مصوبات مذکور است. بنابراین موضوع خواسته و شکایت ارتباطی به سازمان سنجش آموزش کشور ندارد و محکوم به رد است.»
در اجرای ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان‌عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲، پرونده به هیأت تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان‌عدالت اداری ارجاع می‌شود و هیأت مذکور به موجب دادنامه شماره ۲۸ مورخ ۲۲/۲/۱۳۹۹ بند ۴ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر عدم امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران برای پذیرفته‌شدگان دوره‌های روزانه دانشگاه‌ها را قابل ابطال تشخیص نداد و رأی به رد شکایت صادر کرد. رأی مذکور به علّت عدم اعتراض از سوی رئیس دیوان‌عدالت اداری و یا ۱۰ نفر از قضات دیوان‌عدالت اداری قطعیت یافت.
رسیدگی به بند ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته شدگان در دوره‌های غیرروزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند در دستور کار هیأت عمومی قرار گرفت.
هیأت عمومی دیوان‌عدالت اداری در تاریخ ۱۴/۱۱/۱۳۹۹ با حضور رئیس و معاونین دیوان‌عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
درخصوص تقاضای ابطال بند ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته‌شدگان در دوره‌های غیرروزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند، مقرره مزبور مغایر اطلاق مندرج در تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان مصوب ۱۳۶۸ می‌باشد که منع استفاد مجدد از سهمیه در صورت انصراف از تحصیل مندرج در آن، شامل تمامی مصادیق و حالات پذیرفته شدگان اعم از روزانه، شبانه، خودگردان، بین‌الملل و مجازی و… می‌شود، بنابراین با وجود آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان، بند ۵ از تذکرات مهم مندرج در صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ خارج از حدود اختیارات سازمان سنجش و آموزش کشور وضع شده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان‌عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.
همان‌گونه که ملاحظه می‌شود دیوان‌عدالت اداری بند ۵ صفحه ۲۵ راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ را ابطال کرده است. در این جا ذکر دو نکته حائزاهمیت است: نخست این که مصوبات کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی کنکور نباید مغایر با قوانین و آیین‌نامه‌های اجرایی باشد که به موجب آنها حقوق خاصی برای اشخاص درنظر گرفته می‌شود. به موجب تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان پذیرفته‌شدگان هر یک از مقاطع کاردانی، کارشناس، کارشناسی ارشد پیوسته و دکترای حرفه‌ای در صورت انصراف، حق استفاده مجدد از امتیازات داده شده در این آیین‌نامه را ندارند. حال آن که این ماده اطلاق داشته و تقیید آن به دوره‌های غیرروزانه (از قبیل دوره‌های شبانه، نیمه‌حضوری، پیام نور، مؤسسات آموزش‌عالی غیردولتی و غیرانتفاعی) برخلاف این اطلاق است. نکته دوم این که سهمیه مختص به شخص ایثارگر را نباید با سهیمه مربوط به خانواده او خلط نمود. به موجب ماده ۷۰ قانون جامع خدمت‌رسانی به ایثارگران «وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فن‌آوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کلیه دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی و دستگاه‌های اجرایی مشمول ماده (۲) این قانون موظفند در اعطای سهمیه‌های ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی، بورس‌های تحصیلی داخل و خارج از کشور، فرصت‌های مطالعاتی و دوره‌های دکترای تخصصی بیست درصد (۲۰%) از سهمیه را به همسر و فرزندان شاهد، جانبازان، آزادگان و همسر و فرزندان آزادگان و همسر و فرزندان جانبازان بالای بیست و پنج درصد (۲۵%) اختصاص دهند.» بنابراین این دو مقوله کاملاً متفاوت هستند که باید به آن توجه داشت.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.