مدلی برای ارزشیابی کمی پیمانکاران ساختمان و نصب در صنعت پتروشیمی-۱

مدلی برای ارزشیابی کمی پیمانکاران ساختمان و نصب در صنعت پتروشیمی-۱

حبیب رستمی

محمد عبقری

محمدرضا برادران‌نیا

 

چکیده: مختلف در صنعت پتروشیمی در قالب پیمان‌های ساخت، نصب، طراحی مهندسی و تدارکات (PC،C،EPC،EP،E)، وجود نظامی کمی و بی‌طرف برای سنجش عملکرد آن‌ها طی پروژه‌های انجام‌شده ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله ما به ارایه مدلی با توجه به فعالیت شرکت‌هایی برای ارزشیابی عملکرد پیمانکاران ساختمان و نصب در صنعت پتروشیمی می‌پردازیم. ما از این مدل برای بررسی عملکرد ۵۰ پیمانکار شاغل در صنعت پتروشیمی ایران استفاده کردیم و در این مقاله به ارایه نتایج به دست آمده خواهیم پرداخت.

۱-مقدمه

یکی از دغدغه‌های مدیران ارشد شرکت‌ها و سازمان‌هایی که با پیمانکاران زیادی سروکار دارند، ارزیابی دقیق و منصفانه عملکرد آن‌ها است. اگرچه در ظاهر این کار ساده به نظر می‌رسد اما تجربه نشان داده است که جمع‌آوری اطلاعات عملکرد گذشته پیمانکاران برای انجام یک ارزشیابی دقیق و قابل اطمینان، کاری مشکل و ظریف است. چنانچه ارزشیابی بر پایه اطلاعات غلط و مبهم و با اعمال سلیقه‌های شخصی انجام شود نتایج نادرستی تولید می‌شود که باعث سردرگمی کارفرما و دلسردی و کاهش انگیزه پیمانکاران برای انجام کار باکیفیت مطلوب می‌گردد. لذا یافتن مدلی که به صورت کارا و عادلانه پیمانکاران را مورد ارزشیابی قرار دهد، یکی از چالش‌های سازمان‌های فوق‌الذکر بوده است. طراحی و پیاده‌سازی نظام ارزشیابی عملکرد پیمانکارن ساختمان و نصب در شرکت پتروشیمی برای برآورده کردن اهداف زیر انجام شده است:

·        ایجاد چارچوبی استاندارد، یک‌پارچه و بی‌طرف برای بررسی عملکرد پیمانکاران ساختمان و نصب شاغل به نحوی که تمامی پیمانکاران در تمامی طرح‌های پتروشیمی با یک چارچوب و به شکل یکسان مورد ارزشیابی قرار بگیرند.

·        شفاف‌سازی انتظارات و معیارهای سنجش کارفرما برای پیمانکاران به شکلی که پیمانکاران از ابتدای شروع به کار با معیارها و ارزش‌های شرکت پتروشیمی آشنا می‌شوند و خود را برای کسب نمره بالا در ارزشیابی‌ها آماده می‌کنند.

·        تبدیل مسأله کیفی ارزشیابی به مسأله کمی سنجش ابعاد عملکرد پیمانکاران برای کاهش دخالت سلیقه‌های شخصی در نمره‌دهی به پیمانکاران

·        ایجاد انگیزه در پیمانکاران برای بالا بردن کیفیت انجام پروژه‌های پتروشیمی از طریق تشویق پیمانکارانی که در ارزشیابی‌های بهترین نتیجه را کسب کرده‌اند.

·        انجام یک نظارت عالی و سیستماتیک با عملکرد پیمانکاران

·        ایجاد یک پایگاه داده از سوابق کاری پیمانکاران برای کمک به ایجاد سیستم تصمیم یار برای انتخاب پیمانکاران در پروژه‌های آتی پتروشیمی

متدولوژی که برای دستیابی به مدل مورد نظر انتخاب شد به این صورت بود که در ابتدا مدل‌های مشابهی که برای ارزشیابی پیمانکاران در داخل یا خارج از کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند مورد مطالعه قرار گرفتند. در کنار آن وضعیت موجود ارزشیابی پیمانکاران در سازمان پتروشیمی از طریق مطالعه مستندات وانجام مصاحبه مورد بررسی قرار گرفت.

سپس با جمع‌بندی  مدل‌های مشابه و تلفیق آن با معیارهای مورد نظر مدیران پتروشیمی مدلی برای سنجش عملکرد پیمانکاران ساختمان و نصب پیشنهاد و پس از تایید برای ارزشیابی ۵۰ پیمانکار شاغل در مناطق عسلویه، ماهشهر و سایر (شامل کرمانشاه، همدان و خارک) مورد استفاده قرار گرفت. علاوه بر این نرم‌افزاری برای پشتیبانی سیستم تهیه شد.

در ادامه این مقاله ابتدا به بررسی اجمالی مدل‌های مشابه و وضعیت موجود پتروشیکی پرداخته می‌شود. سپس اجزای مدل پیشنهادی معرفی می‌شوند و قبل از نتیجه‌گیری، نتایج حاصل از پیاده‌سازی آزمایشی این مدل ارایه می‌شود.

۲-روش تحقیق

این تحقیق بر مبنای مطالعه کتابخانه‌ای و مرور ادبیات سیستم‌های ارزشیابی پیمانکاران استوار است. در کنار مطالعه ادبیات، وضعیت کشورهای مورد مطالعه کتابخانه‌ای بررسی شده‌اند. اطلاعات مربوط به وضعیت ارزشیابی در کشور ایران، هم از طریق مطالعه کتابخانه‌ای . هم تحقیق میدانی به دست آمده‌اند.

روش این تحقیق به این صورت بوده است که، ابتدا مروری کلی بر ادبیات سیستم‌های ارزشیابی پیمانکاران انجام شده است که نتایج آن به طور بسیار مختصر در بند سوم این مقاله موجود است. سپس با توجه به مطالعات صورت گرفته چارچوبی کلی برای ارزشیابی پیمانکاران صنایع پتروشیمی در نظر گرفته شده است.

در ادامه نظام‌های مرتبط با ارزشیابی در کشورهای آمریکا، استرالیا و سنگاپور مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در این مرحله یافته‌های حاصل از نظام ارزشیابی پیمانکاران کشورهای مطالعه شده مورد تطبیق و بررسی قرار گرفتند. در ادامه با توجه به مزایا و معایب هر یک از مدل‌های بررسی شده یک مدل تلفیقی که به نظر می‌رسید بیش‌ترین انعطاف و جامعیت را در ارتباط با مسأله ارزشیابی پیمانکاران دارد تهیه شد. سپس مدل تهیه شده با توجه به شرایط شرکت صنایع پتروشیمی بومی‌سازی شد. برای بومی‌سازی، با روش دلفی نظر کارشناسان زبده شرکت صنایع پتروشیمی جمع‌آوری و مستند شد. در نهایت مدل جامع (با در نظر گرفتن تمام ابعاد مسأله مانند سیستم ارزشیابی، نظام مستندسازی و نظام جمع‌آوری اطلاعات) به تایید مدیریت ارشد شرکت صنایع پتروشیمی قرار گرفت.

۳- مدل‌های ارزشیابی پیمانکاران (کشورهای استرالیا، سنگاپور، آمریکا)

برای دسترسی و مطالعه مدل‌های مشابه از جستجوی اینترنتی و مطالعه کتابخانه‌ای استفاده شد. در بین مدل‌های مورد مطالعه، مدل‌های مربوط به ۳ کشور استرالیا، سنگاپور و آمریکا، بیش‌تر از همه، مورد توجه و بررسی قرار گرفتند که البته هر کدام دارای نقاط قوت و ضعفی هستند که در ادامه آن‌ها را مرور می‌کنیم.

در مدل مربوط به استرالیا به طور خلاصه می‌توان ویژگی‌های مفید زیر را بیان کرد:

۱٫      اشاره به جزییات اجرایی مدل و نحوه پیاده‌سازی سیستم ارزشیابی

۲٫      گستردگی شاخص‌های سنجش عملکرد پیمانکاران

۳٫      ثابت بودن کلیات ارزشیابی و امکان تغییر معیارها براساس نیاز کارفرما

۴٫      قابلیت تعمیم مدل به انواع مختلف پیمانکاران

همچنین نواقص این مدل عبارتند از:

۱٫      وابستگی نمره‌دهی شاخص‌ها به سیستم‌های ممیزی

۲٫      عدم تخصیص وزن به شاخص‌ها برای تعیین نمره پیمانکاران

مدل سنگاپور که با نام CONQUAS شناخته می‌شود دارای نقاط قوت زیر می‌باشد:

۱٫      تأثیر داشتن نتیجه ارزشیابی در پیشنهاد قیمت مناقصه برای پروژه‌های آتی

۲٫      به دلیل استفاه از روش نمونه‌گیری امکان ارزشیابی پروژه‌های مختلف وجود دارد.

۳٫      امتیازدهی توسط شخص ثالث که بی‌طرف بودن ارزشیابی را تقویت می‌کند

مهم‌ترین نقطه‌ضعف بارز این مدل محدود کردن حیطه ارزشیابی به کیفیت کار و عدم توجه به سایر جنبه‌های کاری پیمانکاران است.

مدلی که در تهیه مدل پیشنهادی برای پتروشیمی بیش‌ترین سهم را داراست مدل کشور آمریکا می‌باشد. اگرچه این مدل دارای نقاط ضعفی مانند نامشخص بودن میزان تأثیر ارزشیابی در انتخاب پیمانکاران در مناقصه و تعریف نادقیق نمره شاخص‌ها می‌باشد اما به دلیل نقاط قوت بسیار مهم و اساسی به مسأله ما نزدیک‌تر بود. مزیت‌های این مدل عبارتند از:

۱٫      طراحی ویژه این مدل برای پیمانکاران ساختمان و نصب

۲٫      تجربه موفق پیاده‌سازی مدل در ایالت‌های مختلف آمریکا و در دپارتمان‌هایی مانند حمل و نقل و انرژی

۳٫      تفکیک مناسب شاخص‌های عملکردی پیمانکاران

۴٫      در نظر گرفتن ضوابط حقوقی مشخص برای پیاده‌سازی بی‌طرفانه سیستم

۵٫      وجود فرم‌ها، دستورالعمل‌ها و سایر اطلاعات مرتبط بر روی شبکه اینترنت

شاخص‌هایی که در مدل برای ارزشیابی پیمانکارن استفاده می‌شود به ۵ دسته اصلی تقسیم می‌شوند. سپس هر کدام از این ۵ شاخص به شاخص‌های جزیی تقسیم می‌شوند. شاخص‌های اصلی عبارتند از:

۱٫      کیفیت کار

۲٫      کارایی مدیریت

۳٫      کارایی زمانی

۴٫      پایبندی به استاندادهای کار

۵٫      پایبندی به استانداردهای ایمنی

در این مدل مسؤولیت ارزشیابی برعهده یک کمیته ویژه قرار گرفته که با جمع‌آوری مکانیزه اطلاعات مورد نیاز و یا انجام بازدید حضوری از کارگاه در صورت نیاز، ارزشیابی را انجام می‌دهند. در این مدل توصیه شده که در پروژه‌هایی با مبلغ بالاتر از ۱۰۰ هزار دلار و یا طولانی‌تر از ۱۸ ماه فاصله بین ارزشیابی‌ها بیش‌تر از ۱۲ ماه نباشد و در پایان پروژه نیز یک ارزشیابی کلی انجام شود. پس از اعلام نتیجه ارزشیابی، پیمانکار می‌تواند نظرات و اعتراضات خود را به دفتر ارزشیابی اعلام کند و در صورتی که با این دفتر به توافق نرسید می‌تواند به مراجع قضایی اعتراض کند.

۴- مدل ارزشیابی پیمانکاران ساختمان و نصب در پتروشیمی

سیستم ارزشیابی پیمانکاران که توسط ما به پتروشیمی ارایه شده است، دارای ۳ مؤلفه اصلی است که عبارتند از:

·        ابعاد ارزشیابی

·        نظام مستندسازی اطلاعات

·        نظام گرآوری اطلاعات

در این بخش به توضیح کلیات این ۳ مؤلفه می‌پردازیم.

ابعاد ارزشیابی– ابعاد ارزشیابی عبارتند از زمینه‌های کاری پیمانکاران که عملکرد آن‌ها در آن زمینه‌ها مورد سنجش قرار می‌گیرند. براساس مدل‌های مشابه و همچنین نظر کارشناسان، نخبگان و مدیران صنعت پتروشیمی، این گستردگی به ۵ زیربعد تجهیز مناسب کارگاه، پرسنل، انبارداری، موارد عمومی و موارد اختصاصی کیفیت، تقسیم شده است. ارزش هر بعد (زیر بعد) به وسیله شاخص‌های مربوطه تعیین می‌شود.

هر شاخص شامل یک یا چند سؤال در مورد عملکرد پیمانکار، نحوه اندازه‌گیری آن، نحوه نمره‌دهی آن (نمرات از ۱ به معنای ضعیف تا ۵ به معنای عالی تغییر می‌کنند) و وزن شاخص که نشان‌دهنده میزان اهمیت آن نسبت به سایر شاخص‌ها است، می‌باشد.

ارزشیابی پیمانکاران به دو صورت میانی و پایانی صورت می‌پذیرد. ارزشیابی میانی هر ۶ ماه یک‌بار انجام می‌شود و ارزشیابی پایانی در پایان پروژه صورت می‌گیرد. چنانچه طول پروژه‌ای کم‌تر از ۶ ماه باشد ارزشیابی میانی هنگامی‌که پروژه ۵۰ درصد پیشرفت کرده انجام می‌شود. بعضی از شاخص‌ها تنها در ارزشیابی میانی به کار گرفته می‌شوند. گروهی دیگر از شاخص‌ها تنها در پایان معنی‌دار می‌شوند و لذا در ارزشیابی پایانی سنجیده می‌شوند و نهایتاً بعضی از شاخص‌ها در هر دو نوع ارزشیابی مورد سنجش قرار می‌گیرند. نمره کل یک پیمانکار در یک پروژه خاص از ۸۰ درصد میانگین نمرات ارزشیابی‌های میانی انجام شده و ۲۰ درصد نمره ارزشیابی پایانی تشکیل می‌شود. علاوه بر این، اگر پیمانکار در چند پروژه مشغول به کار باشد نمره نهایی وی از میانگین موزون نمرات هر پروژه به دست می‌آید که وزن پروژه، حجم مالی آن پروژه در نظر گرفته شده است.

 

ارزشیابی پیمانکاران به دو صورت میانی و پایانی صورت می‌پذیرد. ارزشیابی میانی هر ۶ ماه یک بار انجام می‌شود و ارزشیابی پایانی در پایان صورت می‌گیرد. چنانچه طول پروژه‌ای کم‌تر از ۶ ماه باشد ارزشیابی میانی هنگامی که پروژه ۵۰ درصد پیشرفت کرده انجام می‌شود. بعضی از شاخص‌ها تنها در ارزشیابی میانی به کار گرفته می‌شوند. گروهی دیگر از شاخص‌ها تنها در پایان پروژه معنی‌دار می‌شوند و لذا در ارزشیابی پایانی سنجیده می‌شوند و نهایتاً بعضی از شاخص‌ها در هر دو نوع ارزشیابی مورد سنجش قرار می‌گیرند. نمره کل یک پیمانکار در یک پروژه خاص از ۸۰ درصد میانگین نمرات ارزشیابی‌های میانی انجام شده و ۲۰ درصد نمره ارزشیابی پایانی تشکیل می‌شود. علاوه بر این اگر پیمانکار در چند پروژه مشغول به کار باشد نمره نهایی وی از میانگین موزون نمرات هر پروژه به دست می‌آید که وزن پروژه، حجم مالی آن پروژه در نظر گرفته شده است.