مدیریت طراحی شهری؛ از مناقصه در کشورهای پیشرفته تا گرفتن رابطه به جای ضابطه در ایران!

مدیریت طراحی شهری؛ از مناقصه در کشورهای پیشرفته تا گرفتن رابطه به جای ضابطه در ایران! گروه اجتماعی- طراحی شهری یعنی فرآیند طراحی و شکل‌دهی خصوصیات فیزیکی شهرها، شهرک‌ها و روستاها و برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات شهری به ساکنان و بازدیدکنندگان است. اگرچه این گرایش نسبت به معماری با موضوعاتی در مقیاس بزرگ‌تر سروکار دارد، […]

مدیریت طراحی شهری؛ از مناقصه در کشورهای پیشرفته تا گرفتن رابطه به جای ضابطه در ایران!

گروه اجتماعی- طراحی شهری یعنی فرآیند طراحی و شکل‌دهی خصوصیات فیزیکی شهرها، شهرک‌ها و روستاها و برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات شهری به ساکنان و بازدیدکنندگان است. اگرچه این گرایش نسبت به معماری با موضوعاتی در مقیاس بزرگ‌تر سروکار دارد، اما نمی‌توان آن را به‌عنوان یک زمینه تحقیق و طراحی کاملاً جدا از هم در نظر گرفت، زیرا کیفیت یکی به کیفیت دیگری بستگی دارد. همچنین برخلاف معماری که فقط بر روی ساختمان‌ها به صورت انفرادی تمرکز می‌کند، طراحی شهری با مجموعه ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها، خیابان‌ها، مناطق عمومی، محله‌ها و مناطق و تمام شهر سروکار دارد، که هدف آن ساخت محیطی عادلانه، زیبا، کارا، و پایدار است. در واقع علاقه به طراحی شهری در سال‌های اخیر به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته ‌است و طراحی خوب شهری برای بسیاری از جوامع به یک اولویت مهم تبدیل شده‌است. یکی از مهم‌ترین تحولات در این زمینه محبوبیت روزافزون سبک طراحی شهری معروف به New Urbanism (که به‌عنوان طراحی نئو‌سنتی نیز شناخته می‌شود) بوده ‌است. این رویکرد طراحی به‌طور گسترده‌ای توسط سازمانی به نام «کنگره شهرسازی جدید» ترویج شده ‌است، که اهداف شهرسازی جدید را ایجاد «جوامع متنوع، قابل پیاده‌روی، جمع‌وجور، پُرجنب‌وجوش، با کاربری مختلط» تعریف می‌کند که «شامل مسکن، مکان‌های کاری، مغازه‌ها، سرگرمی‌ها، مدارس، پارک‌ها و امکانات مدنی ضروری برای زندگی روزمره ساکنان است و همه در فاصله کمی‌از یکدیگر قرار دارند.» بسیاری از جوامع برنامه‌های شهری را اتخاذ کرده‌اند که شامل رویکرد جدید شهرسازی است و حتی برخی از جنبه‌های شهرسازی جدید توسط وزارت مسکن و شهرسازی ایالات‌متحده (HUD) و آژانس حفاظت از محیط‌زیست (EPA) به تصویب رسیده ‌است.

هنر سازمان دادن فضای شهری

طراحی شهری، بخشی از هنر سازمان دادن فضای شهری است که با رشته‌های مختلف علمی‌و هنری مانند برنامه‌ریزی شهری، معماری و معماری منظر، مهندسی فنی، مهندسی ترافیک و حمل‌ونقل، جغرافیا، روانشناسی، جامعه‌شناسی و اقتصاد سروکار دارد و در عین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط پیدا می‌کند و دامنه فعالیتش بسیار گسترده ‌است. گستردگی فعالیت طراحی شهری نشان می‌دهد که این فعالیت مانند یک طرح معماری نیست که با طرح مشخصی شروع شود یا پایان پذیرد. شهرها از واحدهای ساختمانی زیادی تشکیل شده‌اند، از جمله ساختمان‌های منفرد، خیابان‌ها و محله‌ها. طراحی هر یک از این نوع مکان‌ها هم به زیبایی و هم به مفید بودن شهر کمک می‌کند. به‌عنوان مثال، خیابانی که به خوبی طراحی شده باشد، خیابانی است که برای چشم جذاب باشد، امکان حرکت آزادانه اتومبیل‌ها را فراهم کند و دارای پیاده‌روهای خوبی باشد که در آن افراد می‌توانند برای صحبت با یکدیگر بدون ایجاد مزاحمت برای سایرین توقف کنند. طراحی شهری به شهر کمک می‌کند تا زیبا به نظر برسد و خوب کار کند. طراحی شهری شکل فیزیکی شهر را نشان می‌دهد و به‌طور معمول شامل طراحی‌های دقیق برای عناصر مختلف شهر (مانند ساختمان‌ها، بلوک‌ها و خیابان‌ها) و همچنین دستورالعمل‌های کلی برای شکل ظاهری مناطق مختلف شهر (از علائم خیابان گرفته تا ویترین فروشگاه‌ها) می‌شود.

اهداف طراحی شهری

طراحی شهری از یک‌سو باید حداقل خدمات و امکانات شهری را به‌طور یکسان در اختیار کلیه شهروندان قرار دهد و از سوی دیگر تنوع و امکان انتخاب جایگزین متفاوت را برای گروه‌های مختلف جامعه فراهم سازد. هدف اول مستلزم یکنواختی استانداردها و جامعیت آن می‌باشد، ولی هدف دوم تنوع استانداردها و به‌کارگیری تدابیر و راهبردهای متخصصان و افراد ذی‌صلاح در شهرسازی را ایجاب می‌نماید. برنامه‌ریزی شهری در چارچوب کلی فرآیند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری جامعه، نیاز به تشکلات رسمی‌دارد تا از این طریق قشرها و گروه‌های فرهنگی جامعه بتوانند به ارزش‌ها و آرمان‌های خود جامه‌عمل بپوشانند و پیشنهادهای طراحی را که نهایتاً به صورت سرمایه‌گذاری شهری، مرمت، نوسازی، بازسازی و ساخت و حفظ بناها در می‌آید، بهتر ارائه دهند. طراحان شهری برای تغییر شکل شهر با معماران، معماران منظر، مهندسان حمل‌ونقل، برنامه‌ریزان شهری و طراحان صنعتی همکاری می‌کنند. همکاری با آژانس‌های عمومی، مقامات و منافع صاحبان املاک نزدیک برای مدیریت فضاهای عمومی‌ضروری است. کاربران اغلب بر سر فضاها به رقابت می‌پردازند و در حوزه‌های مختلف مذاکره می‌کنند. اغلب دریافت ورودی از طیف گسترده‌ای از ذی‌نفعان مورد نیاز است.

شهر یک موجود زنده است

در همین رابطه، حسن سجادزاده؛ دکترای طراحی شهری، چنین می‌گوید: شهر یک موجود زنده است و طراحی هر نقطه‌ای از آن باید متناسب با ویژگی‌ها و ظرفیت‌های خاص خودش انجام شود. در سیستم طراحی شهری شهرهای ما، انتخاب مشاور به‌درستی انجام نمی‌شود و مدیر پروژه طراحی شهری تخصص کافی برای مدیریت ندارد. در شهرهای کشورهای توسعه‌یافته طرح‌های شهری به مناقصه گذاشته می‌شود، فرآیند شفافی برای اجرای طرح‌های شهری وجود دارد و طرح‌ها به سازمان‌های مرتبط واگذار می‌شود در حالی که در کشور ما متأسفانه رابطه جای تخصص را گرفته است. حوزه انتخاب مشاور و انتخاب طراح کاملاً سلیقه‌ای، ارتباطی و بدون در نظر گرفتن ملاحظات تخصصی است. بی‌توجهی به اقلیم شهر بی‌توجهی به هویت کالبدی، بی‌توجهی به شرایط اقتصادی و زیست‌محیطی و نادیده انگاشتن شهروندانی که قصد استفاده از این فضاهای شهری را دارند موجب شده تا طرح‌های شهری با شکست مواجه شود.