حذف ریال، آغازگر زلزله مالی در کشور می‌شود؟

نگاهی به سایه روشن‌های مهم‌ترین تصمیم مالی دولت

حذف ریال، آغازگر زلزله مالی در کشور می‌شود؟

مسعود طاهری- از ۸۷ سال پیش تا کنون واحد پول ایران ریال بود و در هفته‌ای که گذشت هیأت دولت یازدهم به ریاست حسن‌روحانی، رییس‌جمهور تصمیم بر تغییر واحد پولی ایران به قبل از سال ۱۳۰۸ شد. یعنی زمانی که واحد رسمی پول کشور تومان بود.

حال سؤال اینجاست که چرا بعد از گذشت این همه سال، دولت تصمیم گرفته تا واحد پولی کشور را تغییر دهد؟ و این‌که حالا که بار‌ها بر سر حذف چند صفر از پول شده بود، آیا دولت نباید به جای حذف یک صفر، چند صفر را حذف کند؟

اول از همه می‌پردازیم به این که حذف همین صفر ناقابل از پول ملی، چقدر در معاملات، تورم و… تأثیر‌گذار است.

براساس نظر کارشناسان حذف یک صفر با چند صفر از پول ملی دارای مزایایی همچون:

* بهبود و راحتی سیستم ضبط، ثبت و خواندن اعداد مخصوصاً اعداد بزرگ و اطلاعات شرکت‌ها، آسایش و راحتی و ساده‌تر شدن عملیات حسابداری

* کاهش هزینه مدیریت اسکناس‌ها برای بانک مرکزی و بانک‌ها و سرانه اسکناس

* صرفه‌جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناس

* افزایش ارزش اسمی پول ملی در مقابل ارزهای خارجی

* حذف سوءاستفاده از ارزش پایین مسکوکات نسبت به ارزش فلزات آن

* افزایش اعتماد به پول ملی به دلیل اعداد کم‌تر با ارزهای خارجی

* کاهش استهلاک اسکناس به دلیل کاهش نیاز به نگهداری آن در حجم زیاد

* کاهش ناامنی در حمل مقادیر زیاد پول برای مبادلات روزمره

همچنین حذف صفر از واحد پول ملی دارای معایبی همچون:

* افزایش اندک تورم با توجه به گردشدن اعداد کوچک قیمتی فعلی برای بالا

* بازگشت بی‌اعتمادی به پول ملی در اثر تورم و نوسانات ارزی فعلی و بی‌اثر شدن طرح

* هزینه بر بودن حذف صفر‌ها از جمله تغییر و تعویض اسکناس‌ها، تغییر سیستم‌ها و اتلاف وقت

* احتمال تمایل مردم به نگهداری ارزهای خارجی در زمان تغییر و تبادلات و نوسان بیش‌تر بازارهای ارز در سایه عدم اعتماد، خبرسازی و شایعات

* اختلال در قیمت‌گذاری کالا‌ها و سردرگمی مردم در کوتاه مدت و گسستگی داده‌ها به صورت تاریخی

* امکان نیاز دوباره به اصلاح در آینده در صورت تداوم تورم

تغییر واحد پول کشور تصمیمی برای بهبود نسبی مبادلات

در همین ارتباط، رییس‌کل بانک مرکزی گفت: مصوبه دولت در زمینه تغییر رسمی واحد پول ملی از «ریال» به «تومان» اقدامی برای تسهیل نسبی مبادلات اقتصادی آحاد جامعه است.

ولی‌ا…سیف در کانال تلگرام خود درباره مصوبه هیأت دولت برای تغییر واحد پولی کشور از ریال به تومان نوشت: ارتباط با مصوبه اخیر هیأت محترم دولت در خصوص تغییر رسمی واحد پول ایران از «ریال» به «تومان» و برابری هر تومان با ۱۰ ریال، ‏نکات ذیل را به اطلاع می‌رساند: ‏

۱- در جریان بررسی لایحه «قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» در هیأت محترم دولت، یکی از موارد، به واحد پول ملی مرتبط بوده است. هرچند که در متن تنظیمی بانک مرکزی که در معرض قضاوت عموم قرار گرفت واحد پول ملی کماکان «ریال» بوده است، لیکن در جریان بررسی لایحه در جلسه هیأت محترم دولت در تاریخ ۱۷/۹/۱۳۹۵، موضوع تغییر واحد پول ایران از «ریال» به «تومان» بررسی و تصویب شده است. البته پس از تقدیم لایحه دولت به مجلس شورای اسلامی، بررسی و تصمیم‌گیری نهایی با نمایندگان خواهد بود.

۲- از زمان معرفی ریال در قانون پولی و بانکی کشور به ویژه در طول چند دهه گذشته به دلیل تورم انباشته، «ریال» عملاً از مبادلات اقتصادی روزمره حذف شده و «تومان» جایگزین آن شده است. بنابراین، مصوبه دولت در زمینه تغییر رسمی واحد پول ملی از «ریال» به «تومان» اقدامی برای تسهیل نسبی مبادلات اقتصادی آحاد جامعه، رسمیت بخشیدن به عرف مورد قبول مردم کشور و در انطباق با واقعیت‌های موجود کشور قابل تفسیر است.

۳- رفرم یا اصلاح پولی به معنای حذف چند صفر و تغییر واحد پول عند‌اللزوم، فرایندی است که در اولویت‌های بانک قرار دارد. در این زمینه مطالعات جامعی در بانک مرکزی و پژوهشکده پولی و بانکی صورت گرفته و پیش نیازهای آن به‌طور کامل شناسایی شده است. بنابراین مطالعات، اجرایی ساختن آن مستلزم دستیابی به شرایط مناسب اقتصادی از جمله تورم تک رقمی پایدار و ثبات اقتصادی است.

بنابراین مصوبه اخیر با موضوع فوق متمایز بوده و نباید با آن خلط شود.

در مجموع، مصوبه اخیر دولت به عنوان بخشی از لایحه قانون بانک مرکزی، با هدف رسمیت بخشیدن به عرف متداول و مرسوم در جامعه، تسهیل مبادلات و منطبق با واقعیات اقتصادی کشور و همخوانی با فرهنگ عمومی مردم تنظیم شده و فاقد آثار روانی و تورمی است و با توجه به وجود بستر فناوری اطلاعاتی مناسب و گسترش و نفوذ مناسب بانکداری الکترونیکی در کشور، با کم‌ترین هزینه و زمان، قابلیت اجرا دارد.

تغییر واحد پول هیچ تأثیری بروی بخش واقعی اقتصاد نخواهد داشت

اما برخی از کارشناسان آثار مثبت این اقدام را بیش‌تر از مضرات آن می‌دانند. در همین ارتباط، هادی‌حق‌شناس، کارشناس مسایل اقتصادی به میزان، گفت: تغییر واحد پول هیچ تأثیری بروی بخش واقعی اقتصاد نخواهد داشت و تنها تغییر بر روی اسناد حسابداری ایجاد می‌شود و به تعبیری این موضوع تأثیری در بخش واقعی اقتصاد کشور ندارد.

وی در این‌باره ادامه داد: تا زمانی که ارزش واقعی پول در کشور تغییری نکند انتظار تأثیر در اقتصاد کلان دور از واقعیت است.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: دولت قرار بود چند صفر از واحد پول کشور را حذف کند ولی حذف یک صفر از واحد پولی کشور تنها به دنبال جو روانی مبنی بر سختی واحد پولی کشور بوده و تأثیری بر روی اصل اقتصاد کشور چه واردات و صادرات، اقتصاد خرد و کلان و نرخ برابری دلار نخواهد داشت.

حذف صفر از پول ملی ضروری است

همچنین در این‌باره عباسعلی‌نورا، کارشناس اقتصادی، اظهار کرد: حذف صفر از پول ملی یک امر ضروری به حساب می‌آید و اکثر کارشناسان اقتصادی بر این امر تأکید دارند و این امر نیز به علت‌های گوناگونی چون آسان شدن محاسبات، اهمیت نقل و انتقال پول در کشور باید صورت گیرد که می‌تواند موجب تسهیل در محاسبه ارزش پولی کشور شود.

وی با بیان این‌که برداشتن یک صفر از ارزش پولی کشور کار توجیه‌پذیری نیست، گفت: برداشت یک صفر از واحد پولی کشور توسط هیأت دولت کار توجیه‌پذیری نیست زیرا قرار بر این بود تا ۳ صفر از ارزش پولی کاسته شود تا بتوان اهمیت آن را به خوبی در اقتصاد کشور رویت کرد.

این کارشناس اقتصادی یادآور شد: کاهش یک صفر از ارزش پولی کشور تنها در روش محاسباتی تأثیر دارد و نمی‌تواند صادرات و واردات کشور را تحت‌تأثیر قرار دهد.

نورا در انتها یادآور شد: برداشته شدن یک صفر از ارزش پول کشور تأثیری در سطح اقتصاد کلان نخواهد داشت.

احتمال تغییر در اسکناس‌‌ها با تبدیل ریال به تومان

اما قائم‌مقام بانک مرکزی مصوبه اخیر هیأت دولت درباره تغییر واحد پول از ریال به تومان را، در راستای احترام به عرف جامعه عنوان و اعلام کرد که با اجرایی شدن آن، امکان ایجاد تغییراتی در اسکناس‌های جدید وجود دارد.

اکبر کمیجانی با اشاره به جلسه‌ هیأت دولت که به منظور بررسی لایحه‌ «قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» برگزار شد، اظهار کرد: همان‌گونه که در قانون پولی بانکی مصوب سال ۱۳۵۱ که هم‌اکنون نیز در دست اجراست، واحد پولی ایران ریال و یک ریال معادل ۱۰۰ دینار است، بانک مرکزی نیز در لایحه خود به دولت، واحد پول ایران را ریال عنوان کرده است. اما هیأت دولت تصمیم گرفته برای انطباق با واقعیت‌ها و احترام به عرف، واحد پول را از ریال به تومان تغییر دهد؛ چرا که در معاملات و گویش‌های روزمره، تومان بیش از ریال مصطلح است. بر این اساس واحد پولی ایران تومان معرفی شده و یک تومان برابر با ۱۰ ریال است.

وی ادامه داد: البته مصوبه هیأت دولت برای تصویب و تبدیل شدن به قانون به مجلس شورای اسلامی ارسال می‌شود و تصویب نهایی آن منوط به نظر نمایندگان در روزهای آتی است.

قائم‌مقام بانک مرکزی، اعمال مفهوم تومان و جایگزینی آن با مفهوم ریال را به معنای اصلاح پولی ندانست و تصریح کرد: عملیاتی شدن مفهوم تومان به معنای اصلاح پولی نیست. در حال حاضر مطالعات بسیاری برای اصلاح و حذف صفر از پول ملی در جریان است. با این حال در لوایح بانک مرکزی و بانکداری به این موضوع پرداخته نشده است و در آینده این موضوع به شکلی جامع و در قالب لایحه‌ای جداگانه مطرح خواهد شد. چراکه اصلاح پولی فعالیت جامع‌تری است و در آن باید همه جوانب مالی، اقتصادی و حسابداری در نظر گرفته شود.

کمیجانی با ذکر این نکته که در صورت تصویب این موضوع در مجلس، امکان دارد اصلاحاتی جزیی در چاپ اسکناس‌های جدید در آغاز سال آینده انجام شود، گفت: این امکان وجود دارد که در اسکناس‌های جدید ملاحظات رعایت شود. البته در این‌باره هرگونه تغییر و اصلاح به مردم اطلاع داده خواهد شد.

قائم‌مقام بانک مرکزی با بیان این‌که این بانک طی سالیان گذشته، مطالعاتی را بر روی اصلاح قوانین پولی و بانکی در دستور کار داشته است، گفت: خوشبختانه این مطالعات به مراحل پایانی خود نزدیک شده است و با همکاری وزارت امور اقتصاد و دارایی کار بر روی اصلاح لوایح بانکداری و بانک مرکزی نیز به اتمام رسیده و این لایحه به هیأت دولت تقدیم شده و در دستور کار دولت قرار گرفته است. در فرایند بررسی مواد این دو لایحه، اصلاحاتی صورت خواهد گرفت و این لایحه توسط دولت به مجلس ارایه خواهد شد.

پیشنهاد حذف چند صفر از پول ملی

رییس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز با بیان این‌که تبدیل واحد پولی کشور از ریال به تومان هزینه‌های زیادی را به همراه دارد، گفت: پیشنهاد من این است که به جای یک صفر، چند صفر از واحد پول ملی حذف شود.

محمدرضاپورابراهیمی، نماینده مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با فارس، با اشاره به مصوبه هیأت دولت در خصوص تبدیل واحد پول ملی از ریال به تومان، گفت: با توجه به ارزش پول ملی در سال‌های اخیر و سخت‌تر شدن محاسبات و حسابرسی‌ها، کاهش یک صفر از پول ملی و تبدیل واحد پول از ریال به تومان اقدام مناسب برای تسهیل در این امور است.

وی افزود: این اقدام مسأله‌ای است که ما در کشورهای همسایه همچون ترکیه و حتی در کشورهای اروپایی بعد از جنگ جهانی دوم شاهد آن بوده‌ایم و مناسب است حتی تا چند صفر از پول ملی در ارتباط با این موضوع حذف شود.

رییس کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان این‌که تبدیل واحد پولی کشور از ریال به تومان هزینه‌های زیادی را به دنبال دارد، اظهار داشت: تبدیل واحد پولی کشور از ریال به تومان کمک چندانی به مشکل تورم و کاهش آن نمی‌کند و تنها در معاملات خرد ممکن است تأثیرگذار باشد و تنها به‌منظور تسهیل در محاسبات مالی انجام می‌شود.

«در رابطه با حفظ ارزش پول ملی باید اقدامات لازم را صورت دهیم تا مجبور نباشیم چند سال بعد اقدام به حفظ صفر از واحد پول ملی بکنیم»

پورابراهیمی در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به فضای مجلس این گونه به نظر می‌رسد که این بند از لایحه قانونی بانک مرکزی در مجلس به تصویب برسد و البته باید کار بررسی این لایحه در دولت به پایان رسیده و بعد برای بررسی به مجلس ارایه شود.

تبدیل واحد پولی به تومان شوک کوتاه‌مدت دارد

عضو هیأت رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز با بیان این‌که تبدیل واحد پولی کشور از ریال به تومان اثرات کوتاه‌مدت در بازارهایی مثل ارز دارد، گفت: این موضوع تأثیر چندانی روی ارزش پولی ندارد و اثرات کوتاه‌مدت آن نیز از بین خواهد رفت.

سیدحسن‌حسینی‌شاهرودی در گفت‌و‌گو با تسنیم گفت: حذف یک صفر از واحد پولی کشور و تبدیل واحد پول از ریال به تومان که در هیأت دولت تصویب شده است یک تصمیم شجاعانه نیست و اگر دولت برای مشکلات اساسی‌تر واحد پول کشور تصمیم‌گیری می‌کرد اثرات آن برای کشور قابل‌ملاحظه‌تر بود.

وی افزود: دولت باید مانند کشور ترکیه برای بهبود وضعیت واحد پولی شجاعانه ورود می‌کرد و با گرفتن جلسات کارشناسی بین دولت، مجلس و سایر کارشناسان در خصوص موضوعاتی مثل حذف ۳ صفر از واحد پول ملی اقدام می‌کرد.

حسینی ادامه داد، این تبدیل واحد پولی تنها در خوانش واحد پولی کشور اثر دارد و این موضوع را تسهیل می‌کند.

وی افزود: این تغییر احتمالاً در کوتاه‌مدت به بازار ارز کشور شوک وارد کرده ولی اثرات کوتاه‌مدت آن نیز با تحولات بازار از بین می‌رود.

عضو هیأت رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس در انتها گفت: این بحث در هیأت دولت تصویب شده است و برای اجرایی شدن تغییر واحد پول ملی باید به مجلس و کمیسیون اقتصادی برود و بعد از آن تأیید شورای نگهبان را بگیرد.

کشورهایی که صفر پول خود را حذف کردند

گفتنی است حذف صفر از پول ملی تجربه‌ای که دست کم در ۵۰ کشور تاکنون اجرا شده است.

به گزارش تسنیم، داده‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول حاکی از آن است که دست‌کم ۵۰ کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند که در برخی از این کشور‌ها برای تکمیل چرخه روانی نسبت به تغییر نام واحد پول نیز اقدام شده است.

برزیل رکورددار حذف صفر

برزیل در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی به یکی از سنگین‌‌ترین تورم‌های آن زمان دچار شد. به گونه‌ای که پول ملی این کشور ماهانه ۳۰ تا ۴۰ درصد ارزش خود را از دست می‌داد. پیش از آن از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۲ پول ملی برزیل دو بار تغییر نام پیدا کرده بود. در سال ۱۹۶۷ میلادی برای اولین بار ۳ صفر از پول ملی برزیل با نام Cruzeiro حذف و این پول به Cruzeiro Noro تبدیل شد. با این وجود برزیل نتوانست در کنترل تورم موفق عمل کند و تا سال ۱۹۸۱ تورم این کشور بار دیگر به ۱۵۱ درصد رسید. در این میان بار دیگر ۳ صفر از پول ملی برزیل حذف شد. در سال ۱۹۸۹ بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به هزار و ۴۳۱ درصد رسید. در این هنگام بار دیگر دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال ۱۹۹۳ زمانی که تورم این کشور در مرز دو هزار درصد قرار داشت بار دیگر حذف ۳ صفر اعمال شد. این بار دولت توانست در مهار تورم توفیقاتی کسب کند. با این حال برزیل همچنان یکی از گران‌‌ترین کشورهای آمریکای‌لاتین به حساب می‌آید. از سال ۱۹۳۰ تاکنون طی شش مرحله ۱۸ صفر از پول ملی برزیل حذف شده است و ۸ بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است.

هلند، تجربه توسعه‌یافته

بیماری هلندی اکنون واژه‌ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیرمنتظره از محل استخراج گاز، اقتصاد هلند را با تورم پیش‌بینی نشده‌ای در دهه ۶۰ میلادی روبه‌رو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز صددرصد عبور کرد. البته این وضعیت در هلند چندان نپایید و دولت با عمال سیاست شدید انقباضی در سیاست‌های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به‌همراه آن ۴ صفر از اسکناس‌های این کشور حذف شد. هلند نمونه برجسته‌ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است که این کار با اعمال دیگر سیاست‌های کنترل نقدینگی همراه باشد.

ترکیه، تجربه موفق

ترکیه کشوری اروپایی با بستری جهان سومی است که به یک‌باره ۶ صفر را از پول ملی خود را در سال ۲۰۰۵ میلادی حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه ۸۰ آغاز شده و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در سال ۱۹۸۸ با ۱۴۲۲ لیر قدیم ترکیه مبادله می‌شد در سال ۲۰۰۳ به بیش از ۱٫۵ میلیون لیر قدیم رسید. در این شرایط قیمت یک ساندویچ در ترکیه به ۳ میلیون لیر رسید. از سال ۱۹۸۱ به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت‌تر احساس می‌شد. در یک چرخه ۲۵ ساله. درشت‌‌ترین اسکناس ترکیه از ۵ هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد. تعداد بی‌شمار صفر‌ها در ارقام اقتصادی و مبادلات که گاه تا چند تریلیون لیر می‌رسید مشکلات فراوانی را در مسیر عملیات حسابداری و نگهداری حساب‌ها به وجود آورده بود. از آغاز سال ۲۰۰۵ اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله ۶ صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آن‌که اقدام به حذف صفر‌ها کند تورم را به‌طور کامل مهار کرد.

زیمبابوه، یک شکست کامل

دولت زیمبابوه در سال ۲۰۰۳ زمانی که تورم این کشور یک‌هزار درصد بود اقدام به حذف ۳ صفر از اسکناس‌های این کشور کرد. با این وجود دولت عملاً هیچ‌گونه اقدامی در خصوص مهار تورم انجام نداده و صرفاً به وجه روانی حذف صفر‌ها اتکا کرد. بدیهی آن‌که این کارکرد به زودی از میان رفت و تورم تازنده سرانجام اقتصاد این کشور را ویران کرد و دلار زیمبابوه از هم پاشید. هم‌اکنون تورم این کشور آفریقایی از مرز ۱۱ میلیون درصد گذشته است و دولت برای تأمین اسکناس مورد نیاز مردم ناگزیر از چاپ اسکناس‌های ۱۰۰ میلیارد دلاری شده است. این در شرایطی است که بانک مرکزی این کشور اعلام کرده دیگر کاغذ اسکناس کافی برای نشر پول در اختیار ندارد.

 

حال باید منتظر ماند و دید که آیا دولت می‌تواند به وعده خود مبنی بر حذف چند صفر از پول ملی جامه عمل بپوشاند یا این‌که تنها صفری که حذف شد همین صفر ریال از واحد پول ملی بود.