کارنامه ۴۰ سالگی علم ایران

کارنامه ۴۰ سالگی علم ایران

گروه دانش

در دهه چهارم انقلاب اسلامی، کشور توانسته است به حدی از تولیدات علمی با کیفیت دست یابد که بیش از یک درصد استنادات علمی دنیا در اختیار ایران است. در دهه ۲۰۰۹-۲۰۱۸ همزمان با ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۷ از میان ۲۴۸ میلیون و ۵۱۱ هزار و ۲۵۳ استناد علمی دنیا، جمهوری اسلامی ایران با دو میلیون و ۶۰۱ هزار و ۲۱۵ استناد توانسته است ۱٫۰۵ درصد سهم استنادات علمی را به خود اختصاص دهد.

جزییات مقایسه استنادات ایران از ابتدای انقلاب

 

 

سهم ایران از استنادات دنیا (درصد)

قبل از انقلاب: ۰٫۰۱

دهه اول انقلاب: ۰٫۰۱

دهه دوم انقلاب: ۰٫۰۲

دهه سوم: ۰٫۳

دهه چهارم: ۱٫۰۵

تولید ثروت از علم

پس از تثبیت دانشگاه‌ها و حرکت آنها به سوی علم در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی، قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات در سال ۱۳۸۹ مصوب شد. حال دانشگاه‌ها با موجی از نوآوری‌ها مواجه هستند که به فضایی برای به ثمر رساندن آن نیاز دارند.

ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی این فضا را در اختیار دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها قرارداد. ضمن این‌که در سال‌های اخیر توجه به تولید ثروت از علم، توانسته است موجی از بهره‌مندی از علم و فناوری‌های جدید را در میان دانشگاهیان برانگیزد.

فناوری نانو

فناوری نانو شاید از معدود فناوری‌هایی باشد که در دوران پیش از انقلاب اسلامی، حتی در سطح دنیا نیز مطرح نبود اما نکته مورد توجه این است که از زمان بروز این فناوری در دنیا به عنوان یک فناوری نوظهور جمهوری‌اسلامی‌ایران نیز به موقع با فناوری نانو همراه شد و امروزه به درجه‌ای از پیشرفت رسیده که در رتبه ششم دنیا ایستاده است.

هوا و فضا

فناوری فضایی، با وجود این‌که با جهان فاصله داشتیم به سرعت مورد توجه قرار گرفت و ساخت ماهواره در ایران از سال ۷۵ در ایران آغاز شد. ابتدا مدل آزمایشگاهی ماهواره مصباح و پس از آن مدل فضایی آن به دست محققان کشور طراحی و ساخته شد. ساخت ماهواره هواشناسی سینای (۱) و پرتاب ماهواره امید به فضا و همچنین پرتاب کاوشگر ۳ به فضا در سال ۸۷ از جمله گام‌های اولیه جمهوری‌اسلامی‌ایران در این حوزه بودند.

سال ۸۹ ماهواره‌های ملی طلوع، مصباح۲ و نوید علوم و صنعت رونمایی شدند و ایران در سال ۹۰ موفق شد با پرتاب موفق ماهواره رصد و سومین ماهواره ایرانی با عنوان نوید، گام‌های محکم‌تری در حوزه این فناوری نو ‌بردارد.

ایران امروز در بین ۹ کشور با چرخه کامل فناوری فضایی قرار دارد.

زیست فناوری

زیست فناوری به عنوان یکی از حوزه‌های مهم فناوری در یک دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و با ورود آن به دانشگاه‌ها، محققان ایرانی با وجود جدید بودن آن توانستند در مدت کوتاهی به دستاوردهای خوبی برسند.

کسب رتبه نخست تولید واکسن و سرم در خاورمیانه از طریق تولید بیش از ۳ میلیارد دز واکسن انسانی و دامی در ۶۵ نوع مختلف بخشی از دستاوردهای محققان در زیست فناوری است. ضمن آن‌که در بخش زیست‌فناوری کشاورزی موفق به ۱۲ اختراع و معرفی حداقل دو گیاه تراریخته (پنبه) و (ذرت) شده‌ایم. تنها در سال ۲۰۱۰، ۱۰۰ محصول زیست فناوری در کشور تولید شده است که براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته این میزان به ۵۰۰ محصول افزایش می‌یابد.

سلول‌های بنیادی

پیشرفت‌های جمهوری‌اسلامی‌ایران در حوزه سلول‌های بنیادی و طب بازساختی با وجود نوظهور بودن این حوزه نشان‌دهنده توانایی بالای محققان ایرانی در این حوزه است که با توجه به توانمندی دانش‌آموختگان رشته‌های زیست فناوری و پزشکی و به‌کارگیری این دانش توانسته‌اند در زمینه فناوری و تحقیقات سلول‌های بنیادی در زمره ۱۰ کشور برتر جهان قرار گیرند.

محققان ایرانی توانسته‌اند از سلول‌های بنیادی حتی در پیوندهای مغز و استخوان، پوست و ترمیم بافت آسیب‌دیده قلب استفاده کنند و همچنین شبیه‌سازی سلول‌های بنیادی را به انجام برسانند. استفاده از سلول‌های بنیادی در پیوند قرنیه چشم، تزریقPRP، تکثیر سلول‌های بنیادی بندناف به‎ ‎منظور درمان سرطان یا صدمات بافت قلب و عصب و سلول‌های استخوانی، ترمیم ضایعات‎ ‎نخاعی، شبیه‌سازی و تولید سلول‌های بنیادی جنین از جمله دستاوردهای بزرگ کشور در‎ ‎عرصه این فناوری‌ها است.

شبیه‌سازی

تولد رویانا نخستین گوسفند شبیه‌سازی‌ شده در ایران در سال ۱۳۸۵، نخستین گام موفقیت‌آمیز کشور در راه شبیه‌سازی‌ بود و بعد از آن تولد نخستین بزغاله شبیه‌سازی‌ شده با نام حنا که در تولید آن تکنیک‌‌‌ها و تکنولوژی‌های نوین به‌کار رفته در رویانا، بهینه شده بود و دومین گام موفقیت‌آمیز پژوهشگران ایرانی در عرصه شبیه‌سازی‌ بود.

داروسازی

صنعت دارویی کشور با وجود این‌که ۸۰ سال سابقه دارد، اما شکوفایی این صنعت پس از انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس اتفاق افتاد و با تأسیس ۵ تا ۶ کارخانه مهم داروسازی، پس از دو دهه صنعت دارویی ایران به حوزه تولید داروهای بیوتکنولوژیک وارد و فرآورده‌های بیوتکنولوژیک مورد نیاز بیماران خاص تولید شد. تا جایی که اکنون ۳۴ داروی بیوتکنولوژیک تمام ایرانی در کشور تولید می‌شود.

پیوند مغز استخوان

ایران همچنین در زمینه پیوند مغز استخوان دومین کشور پس از ایتالیا (از نظر تعداد پیوند) در جهان است. به گونه‌ای که از ۲۶ سال پیش تاکنون بیش از ۵ هزار و ۳۷۳ مورد پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان تنها در بیمارستان شریعتی تهران انجام شده است و سالانه به‌طور میانگین۷۰۰ پیوند در ایران صورت می‌گیرد.

دیگران چه می‌گویند!

به اذعان سازمان کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل (آنکتاد) دستاوردهای جمهوری‌اسلامی‌ایران در حوزه علم، فناوری و نوآوری در سال‌های اخیر آنچنان چشمگیر بوده که کشور ما به عنوان یکی از پیشرو‌‌ترین کشور‌‌ها در حوزه علم و فناوری شناخته شده است.

براساس این گزارش در دهه‌های اخیر، ایران تلاش‌های قابل‌توجهی در راستای تقویت آموزش، به ویژه در حوزه‌های علوم پایه و فنی و مهندسی و حوزه‌های مرتبط با آن انجام داده و ایران موفق به توسعه یک پایگاه قوی سرمایه انسانی با سطح بالایی از برابری جنسیتی در سطوح آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی در مقایسه با سایر کشور‌‌ها در غرب آسیا شده است.

آنکتاد تأکید می‌کند که ایران از سال ۲۰۰۰ میلادی وارد موج دوم توسعه علم، فناوری و نوآوری شده و بر این اساس تلاش‌های مداومی جهت توسعه زیرساخت‌هایی نظیر مدارس و دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد را انجام داده است و تا سال ۲۰۱۶ میلادی پارک‌های علم و فناوری در ایران به ۳۹ پارک رسیده و تعداد ۱۷۰ مرکز رشد در ایران فعال بوده‌اند.

جایگاه ایران در رتبه‌‌بندی شاخص جهانی نوآوری در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ بهبود یافته و از رتبه ۱۲۰ جهان در رتبه‌بندی سال ۲۰۱۴ گزارش آنکتاد به جایگاه ۷۸ در سال ۲۰۱۶، توانسته جهشی ۴۲ پله‌‌ای را تجربه کند.

انتظار از آینده

اکنون با ورود به چهلمین سال پیروزی انقلاب و گشایش‌های روزافزون در پیشرفت آموزش عالی و فناوری نوبت آن رسیده که بر کیفیت توجه بیش‌تر شود و باید راه را برای ثروت‌آفرینی از علم هموار کرد.