زنگ خطر کسری بودجه دولت برای بازارها

مرکز پژوهش‌های مجلس به‌ تازگی گزارشی را تحت عنوان «بررسی عملکرد مالی دولت در چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۲» منتشر و کسری بودجه دولت را تا پایان سال‌جاری، ۳۸۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی کرده است. این خبر نگرانی‌‌‌ها را نسبت به رشد نقدینگی و خلق پول برای جبران این رقم افزایش داده است. اقدامی که در صورت انجام، شوک تازه‌ای را به بازار‌‌ها وارد خواهد کرد. به گزارش تجارت‌نیوز، گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس آمار نگران‌کننده‌ای از عملکرد دولت در چهار ماهه نخست سال‌جاری ارائه کرده که زنگ خطر رشد نقدینگی و خلق پول در ماه‌های پیش‌رو را به صدا درآورده است. بر همین اساس اکنون فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران بازارهای مالی و دارایی نگران آن هستند که این روند در نهایت، به شوک جدیدی برای بازار‌‌ها منجر شود. در این صورت، نه بازار ارز آرام خواهد بود و نه بازار سهام از گزند دستبرد دولت در امان می‌ماند.

کاهش درآمدهای ارزی!

آن طور که مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده است، سرجمع منابع مصوب تبصره «۱۴» قانون بودجه سال ۱۴۰۲ از محل درآمد حاصل از فروش داخلی فرآورده‌های نفتی) بنزین، گازوئیل و…)، درآمد حاصل از صادرات فرآورده‌های نفتی و فروش داخلی گاز طبیعی، معادل ۶۵۹ هزار میلیارد تومان است. بر این اساس، از این رقم، ۲۲۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی قانون بودجه از چهار ماهه سال ۱۴۰۲ است که تنها ۵۳ درصد آن تحقق یافته است! چنانچه سایر منابع تأمین اعتبار سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها نیز در نظر گرفته شود، عملکرد منابع با ۲۰۰ هزار میلیارد تومان به ۹۱ درصد مصوب چهاردوازدهم افزایش پیدا می‌کند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تأکید کرده است که با توجه به رشد بالای مصرف داخلی بنزین و گازوئیل، فروش داخلی فرآورده‌های نفتی بالاتر از پیش‌بینی قانون محقق خواهد شد. کما اینکه در سال ۱۴۰۱ نیز درآمد حاصل از فروش داخلی فرآورده‌های نفتی ۱۳۳ درصد نسبت به پیش‌بینی قانون بودجه عملکرد داشت. طبیعی است به دلیل ثبات و رشد اندک ظرفیت پالایشی کشور، رشد مصرف داخل با کاهش درآمدهای صادراتی همراه است! بنابراین صادرات فرآورده‌های نفتی، عدم تحقق قابل‌توجهی خواهد داشت که به معنای افت چشمگیر درآمد ارزی دولت از این محل است. کاهش درآمد دولت از این محل به معنای کاهش منابع لازم برای پوشش مصارف هدفمندی یارانه‌هاست و بر همین اساس تا پایان سال به حدود ۱۰۳ هزار میلیارد تومان منابع جدید نیاز خواهد بود. با توجه به مصارف غیرقابل اجتناب هدفمندی یارانه‌ها لازم است در اسرع‌وقت، منابع لازم برای تأمین این کسری، پیش‌بینی شود.

طوفان ارزی در راه است؟

به‌طور کلی باید تأکید داشت که مرکز پژوهش‌های مجلس با فرض پرداخت همه هزینه‌های عمومی و پس از کسر مبلغی که در چهار ماه ابتدایی از محل صندوق توسعه تأمین شده، پیش‌بینی کرده است که دولت تا پایان سال ۱۴۰۲ برای تأمین بودجه عمومی به حدود ۳۸۰ هزار میلیارد تومان منابع جدید نیاز داشته باشد! این محاسبات، زنگ خطر یک طوفان ارزی را به صدا درآورده است. این نگرانی وجود دارد که دولت برای جبران کسری بودجه ۳۸۰ هزار میلیارد تومانی طی ماه‌های آینده، موتور چاپ پول را روشن کند و دست به خلق پول تازه بزند. در صورتی که دولت چنین رویکردی را اتخاذ کند، جهش تورمی حتمی خواهد بود و در این صورت، شوک تازه به قیمت دلار نیز غیرقابل پرهیز است. در چنین وضعیتی، دولتی که بخش بزرگی از درآمدهای ارزی خود را در نتیجه کاهش فروش فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی طی نیمه دوم سال از دست داده است (گزارش مرکز پژوهش‌ها)، توان کنترل قیمت دلار را نخواهد داشت و به این ترتیب، طوفان ارزی دیگری در راه خواهد بود. با این حال اما در صورتی که دولت رویکرد خود در روابط بین‌المللی را تغییر داده و درهای تجارت آزاد جهانی را به روی ایران باز کند و از سوی دیگر نیز بتواند درآمدهای نفتی خود را براساس پیش‌بینی قانون بودجه وصول کند، به میزان زیادی از بار کسری بودجه را رفع خواهد کرد و شاید نیازی نباشد به اتاق تاریک چاپ پول بانک‌مرکزی سر بزند.

نقش پُررنگ سود سهام در تأمین منابع دولت

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در چهار ماهه نخست سال، از بین منابع مختلف، ردیف «سایر»، بالا‌‌ترین درصد تحقق (۱۳۵ درصد) را نسبت به مقدار مصوب چهار ماهه رقم زده است. همچنین سود سهام شرکت‌های دولتی است که در چهار ماهه ابتدایی سال، رقم وصولی آن بسیار بیشتر از رقم مصوب چهار ماهه (۱۷۰ درصد رقم مصوب) بوده است. به این ترتیب مشخص می‌شود که دولت تا چه میزان در این مدت به سهام شرکت‌های خود متکی بوده است. این اتکاء عملاً باعث شده است که دولت به میزان زیادی از واگذاری سهام خود منصرف شود. ضمن آنکه به دلیل جذابیت سود سهام، دستکاری دولت در مجموعه بازار سرمایه اعم از قوانین اثرگذار بر عملکرد شرکت‌ها و معاملات سهام آنها، به‌عنوان یک تهدید جدی برای این بازار طی ماه‌های آتی زنده خواهد ماند.

سایه سنگین سررسید اوراق بدهی بر بودجه دولت

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در بخش منابع، داده‌های آماری دولت نشان می‌دهد عرضه اوراق بدهی در چهار ماهه ابتدایی سال انجام نگرفته و بنابراین هیچ منبعی از این محل برای دولت فراهم نشده است. با این حال اما در بخش مصارف، دولت اعلام کرده است که در مورد درصد عملکرد تملک دارایی‌های مالی، بازپرداخت اصل اوراق سررسید شده در چهار ماه ابتدایی سال به صورت کامل انجام گرفته و عملکرد ۵۵ درصدی ناشی از این است که بخش کمتری از اوراق مالی اسلامی در ماه‌های ابتدایی سال سررسید می‌شود. به این ترتیب برآورد شده است که سررسید حجم قابل‌توجهی از اوراق بدهی دولت در شش ماهه دوم سال قرار گیرد. این برآورد به معنای فشار بیشتر مالی بر دولت و افزایش هزینه‌های آن در نیمه دوم سال است و زنگ خطر را برای اقتصاد و به تبع آن بازارهای دارایی و سرمایه‌ای به صدا می‌آورد! به این ترتیب بازار سهام نگران آن خواهد بود که بازار بدهی، اندک نقدینگی در چرخش را نیز به خود جذب کند و با افزایش نرخ بهره اوراق بدهی، جذابیت این نوع سرمایه‌گذاری با سود تضمینی در برابر سهام افزایش یابد و به این ترتیب، فشار مضاعفی به بازار سهام وارد شود.