فرونشست در حال بلعیدن کشور

محمد قره‌داغلی -برداشت بی‌رویه آب از منابع آب زیرزمینی یکی از مهم‌‌‌ترین عوامل مؤثر تخریب محیط‌زیست ایجاد پدیده فرونشست است. فرونشست مسئله‌ای با پیامدهای متعدد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، زیست‌محیطی و… است که به آن زلزله خاموش یا سرطان زمین نیز می‌گویند. از جمله پیامدهای اقتصادی فرونشست می‌توان به مواردی همچون؛ افزایش هزینه نگهداری زیرساخت‌ها، کاهش ارزش زمین و اموال، خسارت به شریان‌های حیاتی، آسیب به ساختمان‌‌ها و ابنیه، اختلال در فعالیت‌های اقتصادی و نابودی کسب‌وکار‌‌ها اشاره نمود. از منظر زیست‌محیطی نیز فرونشست زمین اثراتی همچون؛ خطر سیلاب، اختلال در مدیریت آب و بخش‌های مرتبط، تشدید پیامدهای خشکسالی، کاهش تنوع زیستی و ارزش اکولوژیکی و… را در پی دارد. از بعد اجتماعی نیز فرونشست زمین در آینده‌ای نزدیک، تبعاتی همچون؛ کاهش کیفیت محیط زندگی انسان‌ها، بهداشت روانی و ایجاد رعب و وحشت و استرس دایمی، اعتراضات و نارضایتی‌های اجتماعی را در پی خواهد داشت. در سطح بین‌المللی، نرخ فرونشست بیش از چهار میلی‌متر در سال، بحران تلقی می‌شود. متأسفانه میزان فرونشست در کشور ما نسبت به میانگین جهانی بسیار بیشتر است به‌طوری که امروزه ۴۱۰ دشت از مجموع ۶۰۹ دشت کشور با پدیده فرونشست مواجه هستند و در بسیاری از دشت‌های ایران شرایط از فرونشست عبور کرده و زمین وارد مرحله بحرانی ایجاد فروچاله‌ها قرار گرفته است. به گفته عیسی بزرگ‌زاده؛ سخنگوی صنعت آب کشور، سالانه بین ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر فرونشست در کشور رخ می‌دهد، در ۳۵۹ دشت فرونشست رخ داده و ۴۲۰ دشت افت تراز دارد که ممنوعه و ممنوعه بحرانی است. همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به اینکه بیش از ۳۵ درصد جمعیت کشور در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند، اعلام کرد: تا سال ۱۴۰۱ از مجموع ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور ۴۱۰ دشت در شرایط بحرانی اضافه‌برداشت آب قرار گرفته‌اند. در این باره، علی جاویدانه؛ رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور، متوسط نرخ فرونشست ایران را پنج برابر میانگین جهانی عنوان کرد و گفت: اکنون نرخ متوسط جهانی فرونشست زمین اگر سه سانتی‌متر باشد، متوسط در ایران به ۱۵ سانتی‌متر می‌رسد. جاویدانه؛ افزود: در میان حوادث طبیعی، اتفاقاتی مانند سیل و زلزله در یک لحظه رخ می‌دهند، تأثیر می‌گذارند و تمام می‌شوند، اما در مورد بحرانی مانند فرونشست صحبت از کاهش چند سانتی‌متری سطح وسیعی از آب‌های زیرزمینی در سال است و این رقم تأثیر خود را نشان نمی‌دهد. وی یادآورشد: مهم‌‌ترین علت فرونشست برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است و در صورت وقوع غیرقابل جبران محسوب می‌شود و حتی به گفته زمین‌شناسان دوره بازیابی آن به ۱۰‌‌ها هزار سال می‌رسد. جاویدانه؛ اظهار داشت: گاه نرخ فرونشست کاهش پیدا می‌کند چون به‌تدریج خاک تحول خود را از دست می‌دهد تا تمام شود که خود الزاماً اتفاق خوبی نیست و غیرقابل جبران است. رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور، با بیان اینکه این سازمان وظیفه مستندسازی عرصه و پایش هندسی کشور را برعهده دارد، گفت: در همین راستا، این سازمان شبکه‌های مبنای ترازیابی را طی سال‌های مختلف توسعه داد و برای نخستین‌بار در اوایل دهه ۸۰ با مقایسه این شبکه‌ها، اولین نمودهای فرونشست مشاهده شد. وی خاطرنشان کرد: به روش‌های مختلف فرونشست پایش شد و به تازگی نیز با استفاده از تکنیک تداخل سنجی راداری و استفاده از تصاویر سال، کل کشور پایش و آخرین وضعیت فرونشست تمامی مناطق در کشور شناسایی شد. جاویدانه؛ ادامه داد: نتایج کار‌‌ها و مطالعات را به صورت طبقه‌بندی شده به همه دستگاه‌ها ارائه کردیم اما آنچه که مهم است باید به فرونشست یکپارچه پرداخته شود، اکنون این مسئله در هیئت دولت در قالب کار گروه سازگاری با کم آبی مطرح می‌شود، این کار گروه به علت فرونشست می‌پردازد. رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور، تأکید کرد: خود فرونشست علت یکسری مشکلات دیگری مانند تحت‌تأثیر قرار دادن خطوط مترو و فضاهای مسکونی است از همین‌رو باید به آن توجه جدی شود. وی با تأکید بر اینکه فرونشست موضوع حاد و خطرناکی است، تصریح کرد: دوره بازیابی این بحران طولانی است، از همین‌رو نباید اجازه دهیم که اتفاق بیفتد. رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور، اضافه کرد: در ایران تمامی استان‌های کشور به نحوی درگیر هستند، از ۳۱ استان ۳۰ استان درگیر فرونشست با شدت و ضعف و در پهنه‌های مختلف است. وی اعلام کرد: اقدامی که انجام دادیم حسب وظیفه این نقشه جامع فرونشست با استفاده از آخرین تکنیک‌های دنیا تهیه و با توجه به محتوای اطلاعاتی که دارد برای دستگاه‌های مختلف ملی و استانی ارسال شد. جاویدانه؛ افزود: عمده‌‌‌ترین علت فرونشست استخراج آب‌های زیرزمینی و در مناطقی که آب‌های عمیق بیشتر است شرایط خاص‌تر محسوب می‌شود از همین‌رو اکنون بیشترین نرخ فرونشست را در کرمان داریم اما از سوی دیگر پهنه‌های گسترده‌تری نیز مانند آنچه که در گلستان و خوزستان رخ داده وجود دارد. مسئله‌ای که برخی فرونشست‌‌ها را خاص می‌کند، نزدیک شدن به نواحی شهری است؛ در هر بخشی به نحوی نمود دارد و برای کشور خطرساز است و به‌خصوص اگر در نزدیک نواحی شهری باشد یا تغییر نرخ در یک محدوده اتفاق بیفتد مانند آنچه که در اتوبان آزادگان تهران رخ داد. وی با اشاره به آخرین وضعیت تهران در زمینه فرونشست، اظهارکرد: سمت جنوب غرب استان تهران و در دشت شهریار کاملاً درگیر است و بخشی از جنوب غرب شهر تهران و برخی خطوط مترو را هم تحت‌تأثیر قرار داده است. عیسی بزرگ‌زاده؛ سخنگوی صنعت آب کشور، گفت: سالانه بین ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر فرونشست در کشور رخ می‌دهد، در ۳۵۹ دشت فرونشست رخ داده و ۴۲۰ دشت افت تراز دارد که ممنوعه و ممنوعه بحرانی است.