فصلنامه گردشگری شهری، دوره ۸، شماره ۱، بهار ۱۴۰۰ مرور نظام‌مند ابعاد مطالعات مشارکت عمومی- خصوصی در گردشگری محمدرضا فرزین دانشیار اقتصاد، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران، ایران علی اصغر شالبافیان استادیار مدیریت بازرگانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران – نویسنده مسئول سید مجتبی محمودزاده استادیار مدیریت بازرگانی، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران، ایران اکبر پورفرج دانشیار باستان‌شناسی، دانشگاه علامه‌طباطبایی، […]
فصلنامه گردشگری شهری، دوره ۸، شماره ۱، بهار ۱۴۰۰
مرور نظام‌مند ابعاد مطالعات مشارکت عمومی- خصوصی در گردشگری
محمدرضا فرزین
دانشیار اقتصاد، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران، ایران
علی اصغر شالبافیان
استادیار مدیریت بازرگانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران – نویسنده مسئول
سید مجتبی محمودزاده
استادیار مدیریت بازرگانی، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران، ایران
اکبر پورفرج
دانشیار باستان‌شناسی، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران، ایران
ندا زرندیان
دانشجوی دکتری گردشگری، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران، ایران
چکیده
پدیده مشارکت عمومی-خصوصی در صنایع مختلف به دلیل عدم توانایی بخش دولتی در تأمین نیازهای عمومی و دسترسی محدود آن به منابع مختلف، موضوعی قابل بحث در صنایع متفاوت به شمار می‌رود. اما در برخی از صنایع خدماتی از جمله گردشگری، این موضوع به مراتب از جایگاه ویژه‌تری برخوردار می‌باشد چرا که لازمه موفقیت صنعت گردشگری- با ماهیت از هم گسسته و تعدد ذی‌نفعان از هر دو بخش دولتی و خصوصی- شکل‌گیری مشارکت‌هایی از این دست می‌باشد. بدین جهت، مطالعات متعددی در زمینه مشارکت عمومی-خصوصی انجام شده است. با این وجود، هنوز خلأ پژوهشی که با شیوه‌ای نظام‌مند مطالعات پیشین را مرور کرده و به احصای ابعاد مختلف این مطالعات به‌خصوص در زمینه عوامل مؤثر بر مشارکت عمومی- خصوصی بپردازد، احساس می‌شود. از این جهت، مطالعه حاضر، این مهم را در کانون هدف اصلی پژوهش قرار داد. پس از انتخاب مقالات براساس سازوکاری دقیق و از پیش تعیین شده، ۴۰ مقاله منتخب براساس شاخص‌های موقعیت پژوهش، حیطه مشارکت، نوع تحقیق براساس هدف، شیوه گردآوری داده، ابزار گردآوری، زمان، جامعه تحقیق و روش نمونه‌گیری و عوامل مؤثر بر مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری، مورد غربالگری قرار گرفتند. خروجی پژوهش، ما را در شناخت الگوی پژوهشی رایج در مطالعات مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری یاری می‌رساند. الگویی که از یک‌سو می‌تواند مبنایی برای انجام این‌گونه مطالعات در داخل کشور قرار گیرد و از سوی دیگر با تغییر در الگوی مزبور، به خلاقیت‌های پژوهشی در این زمینه منجر گردد. در زمینه عملیاتی نیز، توجه به ابعاد شناسایی شده مرتبط با مشارکت عمومی- خصوصی در گردشگری -از سوی هر دو گروه فعالین بخش عمومی و بخش‌خصوصی- می‌تواند موفقیت هرچه بیشتر این‌گونه مشارکت‌ها در صنعت گردشگری کشور را تضمین نماید.
واژگان کلیدی: گردشگری، مشارکت عمومی- خصوصی، مرور نظام‌مند، عوامل مؤثر.
مقدمه
تحولات بیرونی و ماهیت درونی از جمله عواملی است که سازمان‌های فعال در گردشگری را ناگریز از ورود به حوزه مشارکت می‌سازد. تغییرات تکنولوژیکی، رشت فزاینده دانش، تغییر سلیقه مشتریان و…، همگی از جمله تحولات محیطی است که صنایع مختلف را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در این میان، صنعت گردشگری نیز مستثنی نبوده و مقصد‌ها و سازمان‌های گردشگری قادر نیستند تا خود را از فشار‌ها و تحولات محیط بیرونی مصون نگه دارند (ابراهیمی و سخندان، ۱۳۹۶: ۳۱). از این‌رو، چنان چه ویت و موتینهو[۱] (۱۹۹۵) اشاره می‌کنند مشارکت، کلید اصلی حیات سازمان‌های کوچک فعال در گردشگری ا ست چرا که سازمان‌های فعال در گردشگری، بدون بهره‌مندی از منابع و حمایت یکدیگر در قالب اشکال مختلف همکاری قادر به ادامه حیات در دنیای به سرعت در حال تغییر و پیچیده تجارت جهانی نخواهند بود. گردشگری تجارتی پیچیده و متشکل از سازمان‌های مختلف بوده و از ماهیتی از هم گسیخته برخوردار است (عزیزپور و فتحی‌زاده، ۱۳۹۶: ۴۸؛ ۶: ۲۰۱۵، Gursoy) که آن را به بستری مناسب برای همکاری تبدیل می‌کند. بنابراین، از هر دو جنبه پاسخگویی به تحولات بیرونی و ویژگی‌های درونی، صنایع فعال در گردشگری به سمت مشارکت هرچه بیشتر، در حال پیشروی می‌باشد. به عقیده آستین[۲] (۲۰۱۰) این مشارکت‌ها در صنعت گردشگری را می‌توان در چهار دسته مشارکت بین بخش‌خصوصی و دولتی، مشارکت میان بخش‌های مشابه صنعت (نظیر هتل‌های زنجیره ای)، مشارکت بین بخش‌های مختلف صنعت (ادغام عمودی) و همکاری بین صنایع مختلف در گردشگری، جای داد. در این میان، یکی از موضوعات مورد توجه در سال‌های اخیر مشارکت از نوع مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری بوده است. از این جهت، مطالعات متعددی در زمینه مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری انجام شده است اما به نظر کمتر به انجام مرور سیستماتیک در این خصوص توجه شده است. در ادامه به برخی از این مطالعات به عنوان شاهد مثال اشاره خواهد شد. اِکپنیانگ و‌ام مام[۳] (۲۰۱۵) در پژوهشی تحت عنوان «مشارکت عمومی-خصوصی و توسعه گردشگری در منطقه دلتای نیجریه» به مجموعه‌ای از عوامل مؤثر بر مشارکت در نیجریه می‌پردازند. این عوامل شامل عوامل مرتبط با بازارهای مالی، عوامل مرتبط با دولت و سیاست‌های حاکم، عوامل فساد، عوامل اقتصادی و اجتماعی و عوامل محیطی می‌باشند. فرانکو و استوااو[۴] (۲۰۱۰) در پژوهشی تحت عنوان «نقش مشارکت‌های عمومی خصوصی در توسعه محلی: یک مدل مفهومی پیشنهادی»، به ترکیب جنبه‌های مختلف و عناصر دخیل در مشارکت عمومی-خصوصی براساس مبانی نظری موجود پرداخته‌اند. بر این اساس، منابع و جاذبه‌های موجود، ذی‌نفعان دخیل، هدف از مشارکت و عوامل مؤثر بر موفقیت مشارکت، از جمله ابعاد مؤثر بر مشارکت عمومی- خصوصی به شمار می‌روند. میستیلیس و دنیل[۵] (۲۰۱۴) در اثر خود به صورت خاص بر چالش‌هایی که مشارکت عمومی-خصوصی در زمینه سیستم‌های بازاریابی مقاصد گردشگری می‌توانند با آن‌ها مواجه گردند تأکید می‌کنند. براساس نتایج، ساختار سازمانی شامل ساختار درونی مناسب و مدیریت مناسب؛ مرحله درگیرسازی بخش‌خصوصی در سیستم بازاریابی مقصد، پاسخگویی به تغییرات بازار، زنجیره ارزش شامل اطلاعات، موقعیت و استاندارد‌ها و همچنین سوق دادن منافع از سوی دولت به سمت بخش‌های خصوصی کوچک، از جمله موارد مؤثر بر مشارکت عمومی-خصوصی در سیستم‌های بازاریابی مقصد به شمار می‌روند. سای[۶] و همکاران (۲۰۱۵) در تحقیقی تحت عنوان «چالش‌های مؤثر بر ایجاد و پایداری مشارکت‌های عمومی- خصوصی در گردشگری زیمباوه» به دنبال شناسایی چالش‌ها در زمینه مشارکت عمومی- خصوصی در گردشگری بودند، بدین منظور، در ابتدا هشت دسته چالش شامل نبود اعتماد، نبود مشوق، ریسک عدم اطمینان، کمبود چارچوب قانونی مشارکت/حمایت، عدم اقدام شریک خصوصی بالقوه، عدم حمایت و اقدام دولت، عدم ت مایل برای حمایت از بخش‌خصوصی در هر کجا که لازم است و همچنین تمایل به مشارکت از ادبیات موجد استخراج شد. ویلسون[۷] و همکاران (۲۰۰۹) در پژوهش خود تحت عنوان «از مستأجران تا شرکا: کاوش مشارکت عمومی-خصوصی گردشگری در پارک‌ها و خدمات حیات‌وحش والز جنوبی جدید» گرچه به نقد و بررسی مشارکت عمومی-خصوصی در قیاس با اجازه و در یک محدوده خاصی پرداخته‌اند اما بخشی از نتایج کار خود را به عنوان مؤثر بر موفقیت مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری معطوف کرده‌اند. بر این اساس، ویژگی‌های شریک خصوصی، مهارت‌ها و توانایی آن‌ها و علاوه بر این، تعهد بلندمدت ایشان می‌تواند عوامل مؤثر بر موفقیت مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری به شمار رود. کامفمن و اِگلیت[۸] (۲۰۱۶) در پژوهش خود تحت عنوان همکاری بخش‌خصوصی و دولتی در گردشگری» در پی بررسی موضوع مشارکت در سه نوع گردشگری روستایی، دوچرخه و سلامت بودند. در این میان، اگرچه موضوعی مورد بررسی محققان یاد شده، در سطح بالاتری قرار دارد اما نتایج اثر ایشان به برخی از عوامل مؤثر بر مشارکت عمومی-خصوصی نظیر نیاز به وجود هدف و منافع مشترک، درک صحیح از مشارکت و همچنین تبادل اطلاعات- به عنوان عوامل موفقیت- اشاره داشته است. پریک[۹] (۲۰۰۹) در اثر خود تحت عنوان «معیارهای راه‌اندازی مشارکت عمومی- خصوصی در گردشگری کرواسی و انتخاب مدل مشارکت عمومی- خصوصی بهینه» در پی آن است که شاخص‌هایی را از منظر بخش‌خصوصی و بخش دولتی برای انتخاب مدل مناسب مشارکت برگزیند. در نتایج اشاره می‌شود که برای بخش دولتی تأمین رفاه عمومی و برای بخش دولتی منافع در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد. سواِمیترو و ادنیانا[۱۰] (۲۰۱۶) در پژوهشی تحت عنوان «عوامل شکست مشارکت عمومی-خصوصی در توسعه فرودگاه گردشگری تاهامپو در بالی» به بررسی علل دو شکست در مشارکت عمومی-خصوصی در رابطه با فرودگاه بالی می‌پردازند. براساس نتایج این تحقیق عوامل مرتبط با تهیه ـ شامل عدم علاقه بخش‌خصوصی به مشارکت و عدم وضوح درخصوص مالکیت زمین، عوامل مرتبط با جنبه‌های قانونی، عوامل مرتبط با جنبه کنسرسیوم- عدم آگاهی از اشکال مختلف مشارکت عمومی- خصوصی و تنها تأکید بر مدل BOT و عوامل مرتبط با جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی بر این شکست تأثیرگذار بوده‌اند. همزه[۱۱] و همکارانش (۲۰۱۴) در پژوهشی که در رابطه با مشارکت عمومی-خصوصی در فرودگاه اندونزی انجام داده‌اند. مجموعه‌ای از مشکلات، ریسک‌ها و عوامل موفقیت را شناسایی کردند. مشکلات شامل تجربه ناکافی در مشارکت عمومی-خصوصی، آگاهی در زمینه کنترل و مدیریت، کمبود چارچوب‌های قانونی، ارتباط بین سازمان‌های مسئول، هزینه‌های اضافی می‌باشند. ریسک‌های عمومی شامل ریسک‌های سیاسی، مالی، ساختاری، اجرایی، بازار، ریسک محیطی و… را شامل می‌گردند. عوامل موفقیت مواردی نظیر حمایت مدیریت ارشد، اعتماد دو طرفه، هماهنگی کافی، ارتباط مؤثر، تعهد طولانی مدت، بهبود مستمر، منابع کافی، تجربه مشارکت و… را در بر می‌گرفتند. در مجموع به نظر می‌رسد انجام مرور مطالعات پیشین به صورت سیستماتیک در زمینه مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری، کمتر مورد توجه بوده است. بدین‌جهت، انجام یک مرور نظام‌مند در این حوزه می‌تواند ابعاد تحقیقات انجام شده در خصوص مشارکت عمومی-خصوصی در سر تا سر جهان را روشن کرده و الگوی رایج مطالعاتی در این زمینه را استخراج نماید. اهمیت نیل به این الگوی یاد شده برای انجام مطالعات در داخل کشور بهره برد و دوم، می‌توان با تغییر در برخی از ابعاد آن به خلاقیت‌های پژوهشی در این حوزه دست یافت. علاوه بر این، از منظر عملیاتی، با شناسایی ابعاد مرتبط با مشارکت عمومی-خصوصی -که در پژوهش‌های پیشین به آن‌ها پرداخته شده است- می‌توان جنبه‌هایی را که باید بیشتر از سوی مشارکت‌کنندگان در این زمینه در نظر داشت، شناسایی نمود. توجه به این مهم، در راستای موفقیت بیشتر مشارکت‌های عمومی-خصوصی در گردشگری کشور کمک‌کننده خواهد بود.
مبانی نظری
ریشه مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری را در نظریه ذی‌نفعان[۱۲] می‌توان جست‌وجو کرد. نظریه‌ای که در ابتدا در سطحی کلان مطرح و در ادامه به صنایع مختلفی از جمله گردشگری نیز کشیده شد. محققان سعی داشته‌اند تا با دسته بندی ذی‌نفعان گردشگری بپردازند. به عنوان مثال در یکی از این مطالعات با تأکید بر اینکه دولت محلی به همراه سایر سازمان‌های دولتی تأثیر مستقیمی بر تخصیص منابع در گردشگری دارند، انجمن‌ها، بخش‌های کسب و کاری را نظیر مانند اتاق بازرگانی، دفتر کنوانسیون و بازدیدکنندگان و مقامات منطقه‌ای گردشگری. سازمان‌های مقیم (گروه‌های جامعه)، سازمان‌های اجتماعی (به عنوان مثال، هیئت مدیره مدرسه، بیمارستان‌ها) و گروه‌های علاقه ویژه به عنوان ذی‌نفعان این صنعت برشمرده شده‌اند (Bramwell & Sharman, 1999: 198). برخی دیگر از محققان فهرستی از ذی‌نفعان گردشگری شامل گردشگران، زنجیره کسب و کارهای ملی، رقبا، دولت و کارکنانش را در نظر می‌گیرند (Sautter &Leisen 1999: 4). رابسون[۱۳] (۱۹۹۶)، دو گروه از ذی‌نفعان در بازاریابی گردشگری را شناسایی می‌کنند؛ اول، ذی‌نفعان تورگردان شامل کارکنان، گروه‌های فشار، هیئت‌های محلی، هتل داران، مصرف‌کنندگان نهایی، آژانس‌های مسافرتی، سازمان‌های محلی گردشگری، سازمان‌های دولت محلی، مؤسسات رسانه‌ای، عرضه‌کنندگان حمل و نقل و جاذبه‌های ملی و محلی؛ دوم، بازاریابان گردشگری دولت محلی که گروه‌هایی را از ارگان‌های حرفه‌ای تا خدمات هنری محلی در بر می‌گیرد از جمله مدیران اجرایی، مدیران ارشد، کارگران محلی، کمیته‌ها، شورایاران، کمیته‌ها، بازدیدکنندگان غیرمقیم، کسب و کارهای محلی، کارکنان، مراکز اطلاع‌رسانی گردشگران، هیئت‌ها و دولت مرکزی ملی (کمیته بازرسی و ارگان‌های قانون‌گذار). جمال و گتز[۱۴](۱۹۹۵) دو گروه از ذی‌نفعان را شناسایی می‌کنند؛ ذی‌نفعان مشروع[۱۵] که حق و ظرفیت مداخله در روند را دارا می‌باشند، ذی‌نفعان مرتبط[۱۶] که تحت تأثیر سایر ذی‌نفعان قرار می‌گیرند و حق دخالت برای تعدیل اثرات را دارند اما باید برای مداخله مهارت و منافع کافی را داشته باشند. در هر روی نظریه ذی‌نفعان، ابزاری معمول در برنامه‌ریزی گردشگری است که برای بهبود همکاری میان بخش‌های اساسی درگیر در فرآیند برنامه‌ریزی به کار گرفته می‌شود (Franco & Estevao, 2009: 605). در این میان، با توجه به آنچه پیش‌تر ارائه شد، شاید بتوان گروه‌های عمده‌ای از این شرکا را در دو بخش عمومی و خصوصی جای داد. اما آنچه در این بین حائزاهمیت است، مشارکت میان بخش‌های مختلف است چنان چه به عقیده بوهالیست[۱۷](۲۰۰۰) مشارکت بین بخش‌خصوصی و دولتی نقش اساسی در ارائه محصولات با کیفیت در یک مقصد دارد. از این منظر با توجه به اینکه از یک‌سو، گردشگری از ذی‌نفعان متعدد در دو بخش عمومی و خصوصی تشکیل شده است و از سویی دیگر، مشارکت در میان این ذی‌نفعان برای موفقیت در صنعت گردشگری ضروری است، مشارکت عمومی-خصوصی در گردشگری را می‌توان یک موضوع حائزاهمیت بر شمرد.
شکل شماره ۱٫ ذی‌نفعان دخیل در مشارکت عمومی-خصوصی موفقیت‌آمیز، منبع: (Kim et al, 2005: 21)
روش پژوهش
پژوهش حاضر نوعی مطالعه توصیفی- کاربردی است که از مرور نظام‌مند، به منظور بررسی مطالعات پیشین بهره گرفته است. مرور نظام‌مند، عبارت است از مروری جامع بر متونی که یک سؤال روشن پژوهشی را مورد توجه قرار می‌دهند. در این نوع مرور، یک روش سیستماتیک و شفاف برای شناسایی، انتخاب و ارزشیابی نقادانه همه مطالعات مرتبط و همچنین جمع‌آوری و تحلیل داده‌های حاصل از مطالعات موجود مورد استفاده قرار می‌گیرد (Shannon, 2002: 4). از جهت و با توجه به ویژگی‌های برجسته این شیوه از مرور مطالعات پیشین، روش مرور نظام‌مند در پژوهش حاضر و با پیگیری ۵ گام کلیدی، مورد استفاده قرار گرفت:
۱- راهبرد جستجو: در تعیین راهبرد پژوهش حاضر از روش پریزما[۱۸]، استفاده شده است. بدین منظور جستجوی اولیه در چهار پایگاه داده Scopus، ScienceDirect، SAGE و Wiley Online Liberally در طی بهمن ماه ۱۳۹۸ تا پایان اردیبهشت ۱۳۹۹، صورت گرفت. جهت تکمیل کار محققین به دو موتور جستجوی گول اسکالر و گوگل نیز مراجعه داشته‌اند. جستجو در منابع براساس کلید واژگان از پیش تعیین شده انجام شد.
۲- معیارهای انتخاب مقالات: با توجه به هدف از پژوهش، تعریف برخی از معیار‌ها جهت بررسی مقالات به دست آمده و حذف موارد غیرمرتبط، الزامی به نظر می‌رسید. معیارهای مزبور در ارتباط با حیطه موضوعی مقالات، نوع مطالعات و روش مطالعات تعریف گردیدند.
جدول شماره ۱٫ معیارهای داخل و خارج شدن مقالات در روند مرور نظام‌مند
۳- خروجی جست‌وجو: در مجموع از چهار پایگاه داده مورد بررسی ۲۳۳ منبع، استخراج شد. جست‌وجوهای بیشتر در دو موتور جست وجوهای گوگل اسکالر و گول، ۲۸ مورد دیگر به فرآیند تحقیق اضافه نمود. از مجموع ۲۶۱ منبع به دست آمده، ۴ مورد فصل کتاب بوده که با توجه به معیارهای تحقیق از فرآیند پژوهش، حذف گردیدند. علاوه بر این، ۱۴ مورد از مقالات تکراری بوده که باید از میان منابع مورد بررسی، کنار گذاشته می‌شدند. علت تکرار مقالات، به دلیل تکرار این اسناد در پایگاه‌های اطلاعاتی متفاوت بود. با حذف تکرارها، در مجموع ۲۴۴ مقاله به منظور انجام بررسی‌های بیشتر، حاصل آمد.۲۴۴ مقاله مورد اشاره براساس مرتبط بودن عنوان، چکیده و محتوا با هدف تحقیق و به ترتیب، مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این میان، در مرحله ارزیابی محتوای مقالات، علاوه بر توجه به مرتبط بودن با موضوع پژوهش، کیفیت مقالات براساس ابزار برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی[۱۹] نیز – که در ادامه بدان خواهیم پرداخت نیز مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، ۴۰ مقاله از نظر محققین دارای قابلیت بررسی در این پژوهش، تشخیص داده شدند.
جدول شماره ۲- مقالات منتخب
۴- استخراج داده‌ها: اطلاعات مقالات نهایی مورد بررسی، در یک جدول استاندارد از پیش تعیین شده، درج گردید. جدول استاندارد مزبور اطلاعاتی از جمله کد مقاله، عنوان، سال، نام نویسنده/نویسندگان، فصلنامه منتشرکننده، موقعیت پژوهش، حیطه مورد مشارکت، نوع تحقیق براساس هدف (اکتشافی/ توصیفی/ تبیینی)، نوع تحقیق براساس شیوه گردآوری داده (کمی/کیفی/ترکیبی)، ابزار گردآوری داده (مشاهده/ مصاحبه/ پرسشنامه/ جست‌وجو در اسناد)، نوع تحقیق براساس زمان (مقطعی/طولی/موردی)، جامعه تحقیق، روش نمونه‌گیری و عوامل مؤثر بر مشارکت شناسایی شده در هر تحقیق را شامل می‌شد. به منظور تحلیل نتایج حاصل از مرور سیستماتیک، هر ستون به صورت جداگانه تبیین خواهد گردید.
۵- ارزیابی کیفیت: همانگونه که پیش‌تر اشاره شد، در مرحله انتخاب مقالات براساس محتوا، علاوه بر توجه به مرتبط بودن متن مقاله با هدف پژوهش حاضر، از ابزار مهارت‌های ارزیابی حیاتی، به منظور بررسی کیفیت مقالات – و اجازه ورود به مقالات تنها دارای حداقل کیفیت مورد پذیرش به فرآیند تحقیق- استفاده شد. این ابزار از ده شاخص تشکیل شده است که باید به هر شاخص از یک (پایین‌‌ترین کیفیت در شاخص مدنظر) تا ۵ (بالا‌ترین کیفیت در شاخص مد نظر)، امتیاز داد. حداکثر امتیاز برای هر مقاله – که نشان از برخورداری از بالا‌ترین میزان کیفیت دارد- برابر با ۵۰ می‌باشد. حداقل امتیاز برای ورود مقالات به فرآیند تحلیل، برابر با ۳۰ می‌باشد. شاخص‌های ارزیابی در ارتباط با مشخص بودن هدف تحقیق، داشتن منطق روشی، طرح تحقیق مناسب، روش نمونه‌گیری مناسب، روش جمع‌آوری داده‌های مناسب، انعکاس‌پذیری، رعایت ملاحظات اخلاقی، دقت تجزیه و تحلیل داده‌ها، بیان واضح یافته‌ها و ارزش تحقیق، بوده است.
۱۵٫Jamal & Getz
هانیه قنادزاده ـ به نظر من شادیآورترین لحظه زندگی هر کسی، وقتی است که قدم به سرزمینی ناشناخته میگذارد. همچنین سفر باعث می‌شود تا به عظمت این دنیا پی ببرید چون میبینید که در چه جای کوچکی زندگی میکنید. کشورمان ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و هر ساله تعداد زیادی گردشگر از کشورهای […]
دیدگاه بسته شده است.