برای حل بحران آب چه باید کرد؟

برای حل بحران آب چه باید کرد؟

مروری بر وضعیت برداشت‌ آب‌های زیرزمینی، مصرف ۱۱۰ درصدی آب‌های تجدیدپذیر، کم‌بارشی ۱۱ ساله، گسترش خشکسالی در ۹۷ درصد مساحت ایران، خشکی تالاب‌‌ها و دریاچه‌ها، بحران کمبود آب شرب در تعدادی از شهرهای کشور نمایانگر وضعیت بحرانی آب کشور است.

 به گزارش ایسنا، چندی پیش محمد مجابی، رییس کمیته محیط‌زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام اعلام کرد که میزان آب‌های سطحی ایران طی ۵ سال گذشته به زیر ۱۰۰ میلیارد مترمکعب رسیده است. او این وضعیت را ناشی از کمبود بارش‌‌ها دانست و در گفت‌وگو با ایسنا تأکید کرد: متوسط بارندگی ایران طی ۵۰ سال گذشته از ۲۵۰ میلی‌متر به ۲۰۵ میلی‌متر کاهش یافته است، همچنین متوسط دما طی ۱۵ سال گذشته ۱٫۱ درجه سلسیوس بیش‌تر شده است.

مقام اول ایران در مصرف آب‌های تجدیدپذیر

عیسی کلانتری هم که سابقه وزارت در وزارتخانه جهاد کشاورزی دارد و طی یک سال گذشته به عنوان رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌کند، یکی از آن مدیرانی است که طی سال‌های گذشته بار‌ها در مورد بحران آب سخن گفته و در مورد مصرف بیش از حد آب‌های تجدیدپذیر و زیرزمینی هشدار داده است. او در پاییز سال ۹۴ اعلام کرد که براساس پروتکل‌های سازمان ملل متحد حق داریم که فقط از ۴۰ درصد آب‌های تجدیدپذیر استفاده کنیم اما در حال حاضر ۸۶ درصد از آب‌های تجدیدپذیر کشور مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد یعنی ایران بالا‌ترین مصرف‌کننده آب‌های تجدیدپذیر در جهان است.

جالب این است که طی ۳ سال گذشته با وجود آگاهی به مشکل کمبود آب، مسیر گذشته طی شده است و از ۸۶ درصد مصرف آب‌های تجدیدپذیر به ۱۱۰ درصد رسیده‌ایم. این موضوع را کلانتری طی چند ماه گذشته، یعنی دقیقاً در بازه‌ای که به عنوان رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور انتخاب شده است؛ اعلام کرده است.

به گفته او این کار به معنای خودکشی است.

خشکسالی‌های درازمدت بلای جان ایران

این اعداد و ارقام با بررسی وضعیت خشکسالی کشور آن هم خشکسالی بلندمدت به‌طور کامل قابل اثبات است. براساس آخرین گفته‌های صادق ضیاییان، رییس مرکز ملی خشکسالی کشور ۹۷ درصد مساحت ایران را خشکسالی درازمدت و انباشته در برگرفته است و همین موضوع، وضعیت وخیم ذخیره آبی کشور را در مناطق مختلف نشان می‌دهد.

بی‌توجهی به شرایط اقلیمی ایران؛ مهم‌ترین دلیل پیشامد بحران آب

وضعیت وخیم آبی ایران را رییس سازمان هواشناسی هم تأیید می‌کند و با اشاره به این‌که در ۱۱ سال گذشته بارش‌های کشور به بالای نرمال نرسیده است،

می‌گوید: کمبود بارش پی‌درپی و افزایش ۱٫۵درجه‌ای دمای ایران پیامدهای روشن تغییر اقلیم است که بحران آب ایران را تشدید کرده است البته بخشی از بحران آب، ریشه در توسعه ناپایدار دارد که بیش از حد توان اقلیم منطقه بارگذاری شده است.

داود پرهیزکار که بی‌توجهی به شرایط اقلیمی ایران را مهم‌ترین دلیل پیشامد بحران آب در ایران می‌داند، تأکید می‌کند که به جای مقابله یا مبارزه با اقلیم ایران، باید با آن سازگار شویم. باید قبول کنیم که ایران یک کشور کم‌آب است و در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته است.

لازم به ذکر است سازمان هواشناسی کشور که نمایندگی هیأت بین‌الدولی تغییر اقلیم (IPCC) را برعهده دارد، مدت‌‌ها پیش زنگ تغییر اقلیم را در ایران به صدا درآورده و وقوع آن را در ایران اعلام کرده است. به همین علت رییس سازمان هواشناسی با تأکید بر مستند بودن تغییر اقلیم رخ‌داده در ایران، می‌گوید: شواهد و اندازه‌گیری‌های صورت گرفته در سازمان هواشناسی طی ۵۰ سال گذشته، نشان می‌دهد که تغییر اقلیم در ایران رخ داده است و برای اثبات آن مدرک داریم.

استادان دانشگاه هم بحران آب ایران را قطعی می‌دانند. در همین زمینه علی مریدی، کارشناس مدیریت منابع آب و استاد دانشگاه شهید بهشتی تأکید می‌کند که بحران آب در ایران قطعی است و این موضوع با عدد و رقم قابل اثبات است. اگر نسبت میان «میزان مصرف آب» و «میزان آب موجود» را اندازه‌گیری کنیم و عدد به دست‌آمده از این شاخص بالای ۰٫۴ باشد وارد تنش آبی می‌شویم و در صورتی که بالای ۰٫۹ باشد به مرحله بحران آب می‌رسیم. نکته تأسف‌بار این‌که در بسیاری از مناطق کشور ما این عدد به نزدیک «یک» می‌رسد و حتی در شهرهایی مثل مشهد و اصفهان نسبت مصرف آب به میزان آب موجود از عدد یک هم بیش‌تر است. به‌طور کلی در فلات مرکزی ایران از جمله استان‌های اصفهان، کرمان، یزد، سمنان و خراسان عمده برداشت‌‌ها از آب‌های زیرزمینی است.

آنگاه که بحران آب به ورشکستگی تبدیل می‌شود

مهدی میرزایی، استاد دانشگاه آزاد تهران مرکز که دکترای مدیریت منابع آب دارد، ضمن تأیید وضعیت نگران‌کننده آب ایران معتقد است: ایران بحران آب ندارد بلکه ورشکستگی آبی دارد و مدیریت نکردن بحران آب، کشور را دچار ورشکستگی آبی کرده است. ورشکستگی آبی شرایطی است که بحران را دیده، لمس کرده و آثار ناشی از آن را متحمل شده‌ایم اما هیچ وقت کاری برای حل آن انجام نداده‌ایم. ورشکستگی، موقعیتی پیچیده است که در نتیجه بی‌توجهی به بحران ایجاد می‌شود یعنی چرخه اقدامات اشتباه به قدری تکرار شده است که دیگر امکان هیچ بهبودی وجود ندارد.

بارورسازی ابر‌ها و انتقال آب، ایده‌های ژول‌ورنی است

رییس سازمان هواشناسی بارورسازی ابر‌ها را ایده ژول‌ورنی می‌داند و می‌گوید: بارورسازی ابر‌ها مشکل کم آبی را حل نمی‌کند. ۷۰ سال از بارورسازی ابر‌ها در جهان می‌گذرد و تحقیقات بسیاری در این زمینه انجام و منتشر شده است و نتیجه این تحقیقات تأکید دارد که باروری ابر‌ها راه‌حل رفع مشکل خشکسالی و کم آبی نیست بنابراین کشورهایی که در دنیا صاحب تکنولوژی بارورسازی ابر‌ها هستند این شیوه را ر‌ها کرده و سراغ مدیریت منابع آب رفته‌اند.

آب قیمت‌گذاری شود

واقعیت آن است که کارشناسان، باورسازی ابر‌ها و انتقال آب را به عنوان راهکار دائمی حل بحران آب رد می‌کنند و تأکید دارند که اول از همه سازگاری با اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران مورد توجه قرار گیرد و باید هر تصمیمی برای توسعه با محوریت همین موضوع باشد. در همین راستا از بارگذاری جدید در مناطق کم‌آب خودداری شود و حتی طرح‌های توسعه‌ای اجرا شده مورد بازبینی قرار گیرد. افزون بر این برخی اقتصاد آب را راهکار اساسی برای حل بحران آب مطرح می‌کنند. راهکاری که علی مریدی، کارشناس مدیریت منابع آب تأکید زیادی روی آن دارد و می‌گوید: قیمت‌گذاری و وضع مالیات برای آب، نوعی ابزار کنترلی برای مصرف آن ایجاد می‌کند و به‌طور قطع باعث کاهش مصرف آب و حفظ ذخایر آبی کشور می‌شود. از سوی دیگر این روند باعث ایجاد درآمد برای دولت می‌شود و دولت حتماً باید این سرمایه کسب‌ شده را برای بهبود راندمان آب خرج کند.

آب مجازی، راهکار مهم برای حل بحران آب

 مهدی میرزایی، دیگر کارشناس مدیریت منابع آب هم پذیرش ورشکستگی آبی (water bankruptcy) را مهم‌ترین راهکار خروج از بحران کنونی می‌داند و تأکید می‌کند: باید بپذیریم که در بن‌بست آبی قرار داریم و حتماً این موضوع مهم را با مردم در میان بگذاریم چون پذیرش ورشکستگی آبی، مهم‌ترین کار در شرایط موجود است.

این کارشناس همچنین آب مجازی را راهکاری مهم برای حل بحران آب می‌داند و به ایسنا می‌گوید: بسیاری از کشورهای دنیا از جمله عربستان، چین و ژاپن که توان تولید برخی محصولات را ندارند از طریق همکاری با سایر کشور‌ها به سمت تولید آن در یک سرزمین دیگر می‌روند و با این کار ضمن تأمین محصول مورد نیاز، منابع آب خود را هم مدیریت می‌کنند بنابراین ما هم می‌توانیم از طریق همکاری با همسایه‌ها این موارد را مدیریت کنیم.

قوانین آب به ضمانت اجرایی نیاز دارند

عدم ضمانت اجرایی قوانین حوزه آب یک مشکل بزرگ در حوزه آب است. اجرا نشدن قانون حفظ حریم رودخانه‌ها یا قطع آب مشتریان پرمصرف از جمله قوانینی است که به اجرا نمی‌رسد.

با این‌که کشور در شرایط حاضر، با مشکلات مختلف اقتصادی و سیاسی و… دست و پنجه نرم می‌کند، اما قطعاً محیط‌زیست اولویت کم‌تری از اینها ندارند و چه بسا که ریشه برخی مشکلات اقتصادی امروز ناشی از بی‌توجهی به «آب» این کالای استراتژیک است و ناگفته پیداست که تداوم بی‌توجهی به آب معضلات امنیتی جدی به همراه خواهد داشت. لازم است بخش‌های مختلف حاکمیت تصمیمی عاجل و در عین حال علمی برای حل بحران آب ایران بگیرند.