خشکی دریاچه‌ها؛ ارمغان مدیریت ناکارآمد از ناخوش احوالی خزر تا غبارهای سمی دریاچه نمک قم! دریای خزر با وسعتی حدود ۳۷۱ هزار کیلومتر مربع یکی از گنجینه‌های محیط‌زیست ایران است. دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان از نظر تنوع زیستی حدود ۴۰۰ گونه آبزی بومی دارد که ماهیان خاویاری از مهم‌ترین آنها هستند. به […]
خشکی دریاچه‌ها؛ ارمغان مدیریت ناکارآمد
از ناخوش احوالی خزر تا غبارهای سمی دریاچه نمک قم!
دریای خزر با وسعتی حدود ۳۷۱ هزار کیلومتر مربع یکی از گنجینه‌های محیط‌زیست ایران است. دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان از نظر تنوع زیستی حدود ۴۰۰ گونه آبزی بومی دارد که ماهیان خاویاری از مهم‌ترین آنها هستند.
به گزارش سیناپرس، علاوه بر منابع زنده، از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیر بستر این دریا پس از خلیج‌فارس و سیبری، مقام سوم را به خود اختصاص داده است. همچنین دریای خزر یکی از پتانسیل‌‌های حیاتی ایجاد هزاران فرصت شغلی برای ساکنان این منطقه و مناطق همجوار بوده و منبع اصلی درآمد آنها محسوب می‌شود که از برکات حیات این بوم سازگان ارزشمند است. ویژگی‌های بارز اکولوژیکی، غنای چشمگیر ژنتیکی و تنوع بی‌‌همتای زیستی و همچنین موقعیت خاص استراتژیک آن در طی ادوار تاریخی، در بستر رخداد‌های سیاسی و طیف گوناگون فرهنگ‌ها، سنت‌‌ها، آداب و رسوم و در خلق فرصت‌های درخشان اقتصادی- اجتماعی در سطح منطقه و جهان، به خوبی آشکار شده است.
اما چند سالی است عوامل متعددی مانند تغییرات اقلیم، دخالت انسان در حوضه آبریز خزر، انواع آلودگی‌ها و پساب‌های صنعتی، خانگی، کشاورزی و صید بی‌رویه حیات بزرگ‌ترین دریاچه جهان را تهدید می‌کند. اکنون نیز چند سالی است نوسانات تراز آب خزر مشکلاتی را برای حاشیه آن از جمله تالاب‌های وابسته به خزر و از همه مهم‌تر خلیج گرگان به عنوان تنها خلیج ایرانی دریای خزر ایجاد کرده است.
البته این مشکلات فقط متوجه بخش ایرانی دریای خزر نیست بلکه تمام کشورهای حاشیه خزر به نوعی با این مشکلات درگیر هستند. بر این اساس ۲۱ مرداد که کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران میان ۵ کشور حاشیه خزر به امضا رسید را روز دریای خزر نامیدند. حال ناخوش دریای خزر و واکاوی علت اصلی خشک شدن سایر دریاچه‌های ایران باعث شد تا گزارشی پیرامون این مسأله ترتیب دهیم که در ادامه آن را می‌خوانید.
آینده ناخوش خزر تا سال ۲۱۰۰
دریای خزر نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین حوضه آبی محصور در خشکی پس از جدا شدن از دریای سیاه در پلیوسن میانی (حدود ۵ میلیون سال پیش) چرخه‌های متعدد نوسان تراز آب را تجربه کرده، بهطوریکه مساحت آن از یک میلیون کیلومتر مربع تا یکصد و پنجاه هزار کیلومتر مربع در نوسان بوده است و دامنه تغییر تراز آب بیش از ۳۰۰ متر تخمین زده می‌شود. اثرات تغییر تراز آب به سرعت در ناحیه ساحلی ثبت می‌شود.
طی سالیان مختلف دریای خزر دستخوش نوسانات شدیدی بوده اما اکنون افزایش دما، بالا رفتن تبخیر و تغییر در پوشش برفی حوزه ولگا، احداث سد‌ها تأثیر بسیار زیادی بر تراز آبی خزر داشته‌اند
حمید‌علیزاده‌لاهیجانی، معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، فعالیت‌های انسانی را به عنوان یکی از عوامل کاهش تراز آب خزر عنوان کرد و گفت: احداث سد روی رودخانه‌های منتهی به خزر تأثیر بسیار زیادی بر تراز آبی آن داشته و اگر سد‌ها باز شوند تراز آب یک متر بالاتر خواهد آمد.
وی افزود: افزایش دما، بالا رفتن تبخیر و تغییر در پوشش برفی در حوزه ولگا از دیگر عوامل نوسات تراز آب خزر است.
وی با اشاره به این‌که ۴ سانتی‌متر از تراز خزر مربوط به تغییرات دمای آب در فصول مختلف است، ادامه‌داد: سیلاب تأثیر بسیار زیادی در افزایش تراز دارد به‌طوری که سیلاب‌های فصلی می‌توانند تا ۴۰ سانتی‌متر تراز آب را افزایش دهند.
وی عنوان‌کرد: تاریخ نشان می‌دهد دریای خزر همواره دستخوش نوسانات شدیدی بوده است بهطوریکه شدید‌ترین کاهش تراز آب ۸ هزار سال پیش رخ داد که بر اثر آن خزر شمالی، مرداب انزلی و تمام تالابها و خلیج حاشیه خزر خشک شدند، بعید به نظر می‌رسد که چنین کاهش ترازی دوباره تکرار شود.
خشک شدن بیش از ۹۵ درصد مساحت تالاب میان کاله
همایون خوش‌روان، مدیر گروه پژوهش مدیریت محیط‌زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با تأکید بر این‌که در قرن ۲۱ خشک شدن تالابها یک نگرانی عمده برای استان‌های ساحلی به شمار می‌آید، گفت: بیش از ۹۵ درصد مساحت تالاب میان کاله خشک شده است. برآورد‌ها و بررسی‌ها نشان می‌دهد که احتمال بروز گرد و غبار نیز در این منطقه به دلیل خشکی تالاب وجود دارد.
وی گفت: سرعت افزایش و کاهش تراز سطح آب دریای خزر نشانه این است که دریای خزر به لحاظ رفتار دینامیکی با اقیانوس‌‌ها متفاوت است. از ۱۹۹۵ تاکنون ۱۴ سانتی‌متر اختلاف سطح داریم.
وی با اشاره به این‌که از سال ۲۰۰۰ تغییرات تراز سطح دریای خزر با سرعت کم یا زیاد در حال وقوع است، گفت: در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ سطح تراز دریای خزر با سرعت بالایی افت پیدا کرد.
خوش‌روان گفت: اعداد ثبت شده در مورد نرخ تغییرپذیری سالانه سطح تراز دریای خزر از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که اتفاقات و تغییرات انسانی در نوسانات خزر تأثیرگذار بوده است، بنابراین باید به این پرسش اساسی پاسخ دهیم که آیا تغییرات نوسانات خزر صرفاً ناشی از تغییر اقلیم است یا فعالیت‌های انسانی؟ وزارت امور خارجه باید در این زمینه ورود کند.
وی اظهارکرد: در سال ۲۰۱۷ اختلاف تراز میانگین سالانه دریای خزر ۲۷ سانتی‌متر بوده که نسبت به سال قبل آن ۳٫۸۶ سانتی‌متر کاهش داشته است.
وی با اشاره به تأثیر گرمایش زمین در نوسانات دریای خزر گفت: گرمایش زمین باعث افزایش حرارت سطحی خزر شده است و همین موضوع در افزایش میزان تبخیر و کاهش فزایند سطح دریای خزر تأثیر گذاشته است.
تهران در معرض خطر غبارهای سمی
جبار کوچکی‌نژاد، نایب رییس فراکسیون محیط‌زیست و توسعه پایدار مجلس به خبرنگار خانه ملت گفت: در اکثر مناطق کشور ما تالابها و دریاچه‌ها به دنبال فعالیت‌های کشاورزی نامناسب خشک شدند. هم‌اکنون هیچ کدام از دریاچه‌های کشور شرایط مساعدی ندارند، دریاچه ارومیه، تالابها و دریاچه نمک قم از طی چند سال گذشته در مسیر نابودی قرارگرفته‌اند؛ متأسفانه حال روز فعلی دریاچه‌های کشور حکایت از مدیریت ناکارآمد حوزه محیط‌زیست از ادوار گذشته تاکنون دارد، ضمن این‌که خطرات زیست‌محیطی برای منابع آبی خشک شده به مراتب بیش‌تر از یک منبع آبی زنده، اما آلوده است.
نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی با اشاره به این‌که خشکی تمامی دریاچه‌های کشور و تالابها از جمله مرداب انزلی و دریاچه نمک قم برای مردم این منطقه از جمله ساکنان تهران خطرات محیط‌زیستی بسیاری به دنبال دارد، افزود: به طور حتم جداسازی مواد سمی در خاک حاصل از خشکی دریاچه‌ها بسیار کارسخت و زمانبری بوده و حتی می‌توان گفت که غیرممکن است، لذا به هر طریقی باید از افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی در منابع آبی جلوگیری کرد؛ متأسفانه در هیچ نقطه از دنیا همانند کشورمان نسبت به حفظ محیط‌زیست و تالابها اهمال‌کاری و بی‌توجهی نمی‌شود.
کوچکی‌نژاد با بیان این‌که همانند دریاچه نمک در قم دریاچه‌های دیگری در کشورهای دنیا فعالیت می‌کنند، تصریح کرد: در تمامی نقاط دنیا اگر مسأله‌ای سبب خشکی محیط‌زیست شود، به‌طورحتم از آن جلوگیری می‌کنند؛ حتی اگر تولید یک ماده‌غذایی یا کشاورزی باشد؛ اما در اکثر مناطق کشور ما تالابها و دریاچه‌ها به دنبال فعالیت‌های کشاورزی نامناسب یا صنایع آب‌بر در شرایط نامناسبی قرارگرفتند، بارها به مسؤولان در خصوص جلوگیری از فعالیت برخی صنایع غیرضرور در محل دریاچه‌ها و تالابها هشدار‌های لازم داده شده، حتی تأکید شده که رشد و توسعه برخی تولیدات کشاورزی را در این مناطق باید متوقف کرد؛ اما متأسفانه نسبت به این حوزه کسی توجهی نمی‌کند.
وی با اشاره به این‌که آب و هوای منطقه و عملکرد‌‌ها در حوزه کشاورزی شرایط تالابها را روز به روز نامناسب‌تر می‌کند، گفت: هم‌اکنون برای احیای دریاچه ارومیه اقدامات قابل قبولی انجام شده و در محل ورودی آب به این دریاچه عملکرد‌‌ها مناسب بوده است اما در منابع آبی دیگر چه تالابها و دریاچه نمک قم تاکنون اقدام مؤثری صورت نگرفته است؛ بنابراین اگر مسؤولان دولتی در کشورمان نمی‌توانند در این راستا کاری کنند، حداقل می‌توانند از تجربیات کشورهای دیگر استفاده کنند؛ نمونه دریاچه نمک در کشورهای دیگر نیز وجود دارد، اما شرایط آنها همانند دریاچه‌های ایران نیست، چرا که در کشور ما هیچ‌گاه محیط‌زیست در اولویت اول نبوده است.
خشکی دریاچه‌ها و تالابها؛ ارمغان مدیریت ناکارآمد
براساس بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس ۷۵ درصد تالابها در معرض خشک شدن و حدود ۸۵ درصد مساحت تالابها از بین رفته است.
زهرا ساعی، عضو فراکسیون محیط‌زیست مجلس درباره خشکی تالابها و دریاچه‌ها گفت: تالابها و دریاچه‌ها در کشور وضعیت خوبی ندارند. مانند دریاچه بزرگ ارومیه که یکی از دریاچه بزرگ دنیا است یا تالاب‌های هورالعظیم و انزلی که همگی رو به خشکی پیش می‌روند. حتی برخی دریاچه‌ها و تالابها هم مرز بحران را رد کرده‌اند. این در حالی است که ایران جزو یکی از کشورهایی بود که در حوزه نگهداری تالابها و دریاچه‌ها در دنیا نقش ویژه و برجسته‌ای داشت. آنچنان که ایران کنوانسیون بین‌المللی رامسر را پایه‌گذاری کرد. منتها در دهه‌های اخیر برخی عوامل دست به دست هم داده که شرایط خوبی برای دریاچه‌ها و تالاب ایران متصور نیست. گرچه برنامه‌هایی در حال انجام است، اما واقعاً کافی نیست.
وی افزود: موضوع خشکی دریاچه‌ها و تالابها چند علت عمده دارد. سدسازی بی‌رویه و توسعه اراضی کشاورزی بدون برنامه‌ریزی از جمله اقدامات نادرستی که موجب شده تالابها و دریاچه‌ها خشک شوند. همچنین توسعه صنایع در کنار عرصه‌های آبی و برداشت بی‌رویه از چاه‌های کشاورزی نیز به خشکی تالابها و دریاچه‌ها دامن زده است. از سوی دیگر، بحث حقابه‌ها مطرح است که باید به تالابها بدهند، اما این امر به درستی اتفاق نمی‌افتد. وقتی حقابه داده نشود تالابها خشک خواهند شد. این در حالی است که باید چیزی را جایگزین اقتصاد مناطق کرد، چون اقتصاد برخی مناطق براساس کشاورزی تعریف شده است.
وی اظهارکرد: مشکلات تمام تالابها و دریاچه‌ها نبود مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی دقیق است. در واقع یک شبه که تالابها و دریاچه‌ها خشک نمی‌شوند، بلکه یک روندی داشته که بارها کارشناسان زیست‌محیطی به آن هشدار داده و گفته‌اند که اتفاقات بدی پیش‌رویمان است. در مورد خلیج گرگان هم همین‌طور. بالاخره زنگ خطر آن به صدا درآمد. متأسفانه تاکنون برنامه درستی صورت نگرفته تا جلوی خشکی خلیج گرگان گرفته شود. در مقاطعی بحث اعتبارات مطرح بود.
وی بیان‌کرد: با این حال اکنون وضعیت خلیج گرگان اضطراری است و اگر خشکسالی اتفاق بیفتد؛ مشکلاتی ایجاد می‌شود که کشور را درگیر می‌کند. باید بتوانیم مدت خشک شدن این خلیج را طولانی و ترمیم کنیم. از سوی دیگر، دولت‌های کشورهای اطراف دریای خزر برای نجات خلیج گرگان فعال هستند، چون می‌دانند که تبعات زیست‌محیطی آن وارد کشور خودشان می‌شود. آنها به فکر هستند که مانع تبعات خشکی این خلیج شوند، اما کشور ما کم کاری می‌کند.
گزارش: فرزانه صدقی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.