بررسی وضعیت نگاه نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری پژوهش؛ برای هیچ‌کس مهم نیست ! کم‌تر از دو هفته آینده سکان‌دار دولت آینده انتخاب می‌شود و در این مدت از بین هفت کاندیدای ریاست‌جمهوری، هیچ‌یک نه‌تنها برنامه‌ای برای پژوهش و پیشرفت علمی‌کشور ارائه نکردند؛ بلکه در سخنان خود حتی کوچک‌ترین اشاره‌ای به اهمیت توجه به تحقیقات برای پیشرفت […]
بررسی وضعیت نگاه نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری
پژوهش؛ برای هیچ‌کس مهم نیست !
کم‌تر از دو هفته آینده سکان‌دار دولت آینده انتخاب می‌شود و در این مدت از بین هفت کاندیدای ریاست‌جمهوری، هیچ‌یک نه‌تنها برنامه‌ای برای پژوهش و پیشرفت علمی‌کشور ارائه نکردند؛ بلکه در سخنان خود حتی کوچک‌ترین اشاره‌ای به اهمیت توجه به تحقیقات برای پیشرفت و توسعه کشور نداشتند. به گزارش ایسنا، در بسیاری از کشورهای پیشرفته در دوران انتخابات، کاندیداهای ریاست‌جمهوری برنامه‌های خود را در حوزه‌های کلان‌پژوهشی مانند برنامه‌های فضایی و رویکرد خود به مسائل پیرامون حوزه پژوهش مانند بودجه تحقیقات و… مطرح می‌کنند؛ تا افراد براساس این برنامه‌ها بتوانند کاندیدای مناسب را انتخاب کنند. حتی در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری آمریکا، ترامپ که به داشتن نگاه ضدعلمی‌مشهور است و در دوران ریاست‌جمهوری خود، به‌واسطه کاهش بودجه‌های مراکز علمی‌مختلف مورد انتقاد جامعه علمی‌قرار می‌گرفت نیز از برنامه‌های آینده فضایی صحبت می‌کرد. در ایران بیش از دو هفته از اعلام اسامی‌نهایی کاندیداهای ریاست‌جمهوری ایران گذشته است و کم‌تر از دو هفته دیگر سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار می‌شود. در این مدت از بین هفت کاندیدای ریاست‌جمهوری، هیچ‌یک در مورد اهمیت پژوهش، رویکردشان به مسائل علمی، برنامه‌ها و اولویت‌های پژوهشی خود صحبتی به میان نیاورده‌اند. در این دوران مشاهده کردیم که صحبت‌های کاندیداها بیشتر پیرامون مسائل اقتصادی است و حتی در همین موضوع نیز به رویکردهای علمی‌اشاره‌ای نمی‌شود. درست است که در سال‌های اخیر فشار اقتصادی باعث سختی‌ها و مشکلات زیادی در جامعه شده است؛ ولی باید توجه داشت که ریشه بسیاری از مشکلات کشور در اقتصاد نفتی، خام‌فروشی و نداشتن رویکرد علمی‌و مبتنی بر شواهد برای حل مسائل مختلف است. تجربه‌های جهانی نشان داده که بین شاخص‌های پژوهش و میزان توسعه‌یافتگی کشورها، ارتباط مستقیم وجود دارد و توجه به وضعیت پژوهش، می‌تواند توسعه‌یافتگی کشور را در پی داشته باشد.
اهمیت بودجه پژوهشی در پیشرفت کشور
مقایسه بودجه‌های پژوهشی کشورهای مختلف در نوامبر ۲۰۲۰ در وب‌سایت آماری استاتیستا (statista) نشان می‌دهد که کشورهای کره‌جنوبی، رژیم اشغالگر قدس، فنلاند، ژاپن و سوئد، دانمارک، اتریش، سوئیس، آلمان و آمریکا با اختصاص حدود سه تا ۴٫۵ درصد از تولید ناخالص داخلی، کشورهایی هستند که بیشترین سهم را در دنیا به تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهند. این در حالی است که موضوع بودجه پژوهشی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات پژوهش در ایران، قصه پر آب چشمی‌دارد. در برنامه سوم توسعه کشور، افزایش سهم بودجه پژوهش و اختصاص یک درصد از تولید ناخالص داخلی به موضوع پژوهش، مطرح شده است و بارها مقام‌معظم‌رهبری نسبت به توجه ویژه به تحقیقات تذکر داده‌اند. با این حال بعد از گذشت حدود ۲۰سال، سهم بودجه تحقیقات هنوز به اهداف پیش‌بینی‌شده نرسیده است و در حال‌حاضر پژوهش سهمی‌نزدیک به نیم درصد از تولید ناخالص داخلی دارد. در طول این سال‌ها مسؤولین و پژوهشگران اهمیت بودجه پژوهشی را مطرح کرده‌اند و در سال‌های اخیر مشکلات اقتصادی و افزایش هزینه‌های پژوهش، باعث انتقادات بیشتری از جانب پژوهشگران شده است. به طوری‌که بارها و بارها در مصاحبه‌های مختلف به این موضوع اشاره کرده‌اند. اما در نهایت کم‌توجهی به این خواسته‌ها کار را به جایی رسانده که وقتی با عنوان مطالبات پژوهشگران از رئیس‌جمهور بعدی با آنها تماس می‌گیریم در اغلب موارد اساتید حاضر به مصاحبه نمی‌شوند و عنوان می‌کنند که مطرح کردن این مسائل بی‌فایده است؛ چرا که در عمل تأثیری برای پژوهشگران و محققان نخواهد داشت.
عدم مدیریت صحیح و یکپارچه پژوهش در کشور
با این وجود؛ مسائل مالی تنها مشکل نظام پژوهش در کشور نیستند. به اعتقاد برخی متخصصان یکی دیگر از مسائل مهم پژوهش، عدم وجود مدیریت صحیح پژوهش در کشور است. مدیریت صحیح پژوهش، علاوه بر مسائل اقتصادی، نیاز به تغییر دیدگاه و رویکرد علمی‌و نگاه غیرسلیقه‌ای دارد. همچنین برای مدیریت صحیح نظام پژوهش باید با نگاه همه‌جانبه از انجام تصمیمات مقطعی و موازی‌کاری‌ها جلوگیری کرد. مشخص نبودن حد اختیارات نهادهای مختلف، یک‌پارچگی نظام پژوهش را از بین برده، باعث موازی‌کاری و به هدر رفتن سرمایه‌های مالی و انسانی می‌شود. سپهر قاضی نوری؛ استادتمام سیاست‌گذاری علم و فناوری دانشگاه تربیت‌مدرس و معاون سابق سیاست‌گذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی‌و فناوری ریاست‌جمهوری، در این خصوص می‌گوید: «در حال‌حاضر شرایطی به وجود آمده است که سیاست‌گذاری و اختیارات به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تعلق دارد. بودجه، نزد معاونت علمی‌است و پاسخگویی قانونی برعهده وزارت علوم و شورای‌عالی عتف است. این وضعیت باید تغییر کند و سیاست‌گذاری، پاسخگویی و اعتبارات مالی متمرکز شود. قانون همه این موارد را به شورای‌عالی عتف و وزارت علوم سپرده است؛ یا باید قانون را تغییر داد یا طبق قانون عمل کنیم. شورای‌عالی انقلاب فرهنگی نهادی است که در سیاست‌گذاری با مجمع تشخیص مصلحت نظام، در قانون‌گذاری با مجلس شورای‌اسلامی‌و در اجراء نیز با قوه‌‌مجریه هم‌پوشانی دارد. دولت بعدی باید حد اختیارات این نهادها را مشخص کند. راه‌حل این مشکل را نیز رهبری بیان کرده‌اند. ایشان فرموده‌اند هر کدام از شورای‌عالی و مجلس که اول به مسأله وارد شد، باید آن را حل کند اما الان میبینیم که این نهادها به حدود هم تجاوز می‌کنند. این تضادها باعث سوءاستفاده نهادهای دولتی شده است. یعنی مسؤولان برای این که از زیر بار اجرای قانون در بروند به قوانین گوناگون متضاد با یکدیگر استناد می‌کنند و یا مصوباتی از شورای‌عالی انقلاب فرهنگی را در نظر می‌گیرند که نقض قوانین مصوب قوه مقننه است».
عدم وجود اهداف دقیق و مشخص در اسناد بالادستی
برخی از محققان معتقدند که اهداف و شاخص‌ها در سندهای بالادستی دقیق، واضح و مشخص نیستند. چنین هدف‌گذاری باعث شده دستیابی به اهداف به تعویق بیفتد و یا بعد از سال‌ها شاهد باشیم که اهداف، قابل دستیابی نیستند. هدف‌گذاری باید براساس نیاز کشور و با استفاده از نظر متخصصان و مطالعات جامع انجام گیرد، تکرار تجربیات علمی‌و پژوهشی کشورهای دیگر، نمی‌تواند دردی از کشور دوا کند.
سیاست‌های نادرستی که باعث بی‌راهه رفتن پژوهش می‌شود
بسیاری از پژوهشگران و اساتید اعتقاد دارند که اجرای سیاست‌های نادرست در مدیریت پژوهش در کشور سبب شده که تحقیق و پژوهش در کشور به بی‌راهه برود و برخی محققان به جای پرداختن به مسائل و مشکلات کشور و تنها به فکر تولید پی‌درپی مقاله، بدون توجه به کیفیت و تنها برای ارتقاء باشند. بی‌توجهی به شاخص‌های کیفی مقالات و عدم ایجاد انگیزه در پژوهشگران برای انجام پژوهش‌های کاربردی باعث شده علی‌رغم رشد رتبه علمی‌ایران در تولید مقاله، اثری از یافته‌های مقالات و نتایج تحقیقات در جامعه هویدا نباشد. به گفته سیدمحمد میری؛ عضو سابق هیأت علمی‌دانشگاه علوم پزشکی ایران و مدیرعامل انتشارات کوثر: «ما باید بدانیم مقاله‌هایی که می‌نویسیم در زندگی مردم چه تأثیری گذاشته است. شاخصی با عنوان altmetrics ابداع شده است که بررسی می‌کند یک مقاله در زندگی روزمره مردم و اخبار چه قدر اثر گذاشته است. ما در کشور خودمان با هدف و سوءنیت مشخصی داریم علم را از داخل پوک می‌کنیم! عضو هیأت علمی‌به جای آن که به اثربخشی مقاله فکر کنند، معتاد به «اچ ایندکس» و دانشجو، معتاد به «مقاله‌نویسی» شده است. دریافت‌کنندگان جایزه نوبل تعداد مقالات بیشتری نوشته‌اند یا وزیر بهداشت و معاونان وی؟ فکر کردن به پاسخ این سؤال باعث می‌شود به اهمیت یا بی‌اهمیتی تعداد مقالات پی ببریم».
بحران نیروی انسانی و لزوم توجه به نیازهای پژوهشگران
یکی دیگر از موضوعاتی که مورد غفلت قرار گرفته است، بحران نیروی انسانی و مهاجرت پژوهشگران از کشور است. موضوع جلوگیری از مهاجرت جوانان در سال‌های اخیر یکی از موارد مورد توجه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بوده است؛ ولی با این حال آمارهای مختلف حاکی از مهاجرت تعداد زیادی از متخصصین و پژوهشگران و کوچک‌تر شدن جامعه علمی‌کشور است.
لزوم توجه به همکاری‌های علمی‌بین‌المللی
باید به این نکته توجه داشت که پیشرفت علمی‌کشور در اتاق‌های با درهای بسته امکان‌پذیر نیست و دولت آینده برای توسعه علمی‌بیشتر کشور باید ارتباط پژوهشگران داخلی با مراکز تحقیقاتی خارج از کشور و همکاری‌های علمی‌بین‌المللی را تسهیل کند. این اقدامات می‌تواند به رفع تحریم‌های علمی‌که پژوهشگران در سال‌های اخیر دچار آن بودند، کمک بسیاری کند. به اعتقاد سپهر قاضی‌نوری؛ استاد تمام سیاست‌گذاری علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس؛ «مهم‌ترین ظرفیت خفته کشور ما در حوزه پژوهش در همکاری‌های بین‌المللی است. ما در حال‌حاضر در گوشه‌ای مشغول تنیدن تار دور خود هستیم در حالی که باید در زنجیره‌های ارزش جهانی ظاهر شویم و سفارش پژوهش، فناوری و تجاری‌سازی بگیریم. توان دانشمندان ایرانی بیش از این حد فعلی است و نباید محصور به مرزها بماند».
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.