جایگاه ایران در شاخص جهانی دانش

طبق گزارش «شاخص جهانی دانش»، ایران در سال ۲۰۲۱ جایگاه ۱۰۴ جهان را در میان ۱۵۴ کشور از آن خود کرده است. به گزارش مهر، شاخص جهانی دانش Global Knowledge Index (GKI) از سال ۲۰۱۷ میلادی با مدیریت «برنامه توسعه سازمان ملل متحد» و «بنیاد دانش محمد بن راشد المکتوم» منتشر می‌شود. طبق این گزارش جهانی ایران در سال ۲۰۲۱ در جایگاه ۱۰۴ جهان با امتیاز ۴۲٫۴ در میان ۱۵۴ کشور قرار گرفته است. ایران در گزارش سال ۲۰۲۰ میلادی این شاخص، در رتبه ۸۰ جهان در میان ۱۳۸ کشور جای داشت. این گزارش توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات منتشر شده است. هدف از انتشار این شاخص نمایش مفهوم چندبعدی دانش است. این شاخص به دنبال آن است که برداشتی به‌سامان‌تر از دانش برای کاربران گوناگون فراهم سازد و این کار را با شکستن این مفهومِ فراگیر به سازه‌های خُردتر انجام می‌دهد. با این رویکرد، «شاخص جهانی دانش» می‌خواهد پیوندی معنادارتر میان «توسعه» و «دانش» پدید آورد تا راهنمای کارآمدتری برای سیاست‌گذاران، پژوهشگران، و شهروندان باشد. «شاخص جهانی دانش» آمیزه‌ای از ۱۵۵ سنجه است که در ۵۰ شاخص، ۱۹ بُعد و ۷ سازه دسته‌بندی شده‌اند. هفت سازه کلیدی این شاخص شامل آموزش پیش از دانشگاه، آموزش و پرورش فنی و حرفه‌ای، آموزش‌عالی، پژوهش، توسعه و نوآوری، فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، اقتصاد و فضای برانگیزاننده می‌شود که برای سنجش و رتبه‌بندی کشورها به کار می‌روند. طبق جدول منتشر شده ، بالاترین رتبه ایران در شاخص جهانی دانش در سازه «آموزش و پرورش فنی و حرفه‌ای» و پایین‌ترین رتبه آن در سازه «فضای برانگیزاننده» به دست آمده است. علاوه بر گزارش امتیاز و رتبه کشورها در سازه‌ها و بُعدهای گوناگون، شاخص جهانی دانش در بر دارنده امتیاز و رتبه کشورها در سنجه‌های ریزتر نیز است. همان‌گونه که گفته شد، این شاخص روی هم ۱۵۵ سنجه گوناگون را برای ارزیابی کشورها درهم می‌آمیزد. داده‌ها نشان می‌دهند که جایگاه ایران در سنجه‌های سازه «فضای برانگیزاننده» پایین‌تر از دیگر سازه‌ها، ولی در سازه‌هایی همانند «پژوهش، توسعه، و نوآوری» و «آموزش و پرورش فنی و حرفه‌ای» بهتر است. از سازه‌های کلیدی ارزیابی در «شاخص جهانی دانش»، سازه «آموزش‌عالی» است. این سازه به دنبال ارزیابی و سنجش کشورهای جهان بر پایه درونداد، برونداد و کیفیت آموزش‌عالی آنها در زمینه‌های گوناگون است. در سازه «آموزش‌عالی»، ایران با امتیاز ۳۳٫۱ در جایگاه ۱۳۷ جهان جای دارد. گفتنی است که ایران در ویرایش پیشین در جایگاه ۸۷ جهان بود. در این سازه، بهترین جایگاه جهانی ایران در بُعد «درونداد» و ۶۲ جهان است. بر پایه این رتبه، هزینه کرد، پذیرش و نام‌نویسی و منابع آموزش‌عالی تا اندازه‌ای خوب است. از سوی دیگر، امتیاز و رتبه ایران در بُعد «برونداد» چندان خوب نیست. طبق ارزیابی «شاخص جهانی دانش»، ایران در این بُعد در رتبه ۱۲۶ جهان جای گرفته است. این رتبه نشان‌دهنده آن است که همکاری دانشگاه و صنعت، به کارگیری دانش آموختگان و توانایی و مهارت دانش‌آموختگان برای کارهای حرفه‌ای پایین است. شکافِ رتبه بُعدهای «درونداد» و «برونداد» آموزش‌عالی نشان می‌دهد که از منابع آموزش‌عالی در کشور بهره‌برداری کارآمدی نشده است. همچنین در سازه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی از بعد زیرساخت در شاخص مقرون‌به‌صرفگی ایران از نظر سبد قیمت اینترنت پهن باند ثابت رتبه ۱۷ از ۱۵۴ کشور و از نظر سبد قیمت اینترنت پهن باند همراه رتبه ۵۲ از ۱۵۴ کشور را دارد. در ویرایش ۲۰۲۱ میلادیِ «شاخص جهانی دانش»، ایران رتبه ۱۸ را میان کشورهای منطقه دارد. در این میان، مصر با ۱۹ پله پیشرفت و آذربایجان با ۳۲ پله پسرفت چشمگیرترین تغییر رتبه را در برابر سال ۲۰۲۰ میلادی داشته‌اند. بررسی داده‌های پیشین «شاخص جهانی دانش» نشان می‌دهد که رتبه ایران در این شاخص از سال ۲۰۱۷ میلادی تاکنون، در میان کشورهای منطقه از ۱۴ تا ۱۸ در نوسان بوده است. گفتنی است که همه ۲۶ کشور منطقه در این شاخص ارزیابی نمی‌شوند و امتیاز و جایگاه دو کشور در ویرایش ۲۰۲۱ میلادی گزارش نشده است. طبق گزارش سال ۲۰۲۱ میلادی «یو.ان.دی.پی.»، کشور «سوئیس» با امتیاز ۷۱٫۵ در «شاخص جهانی دانش» جایگاه نخست جهان را دارد و کشورهای «سوئد»، «آمریکا»، «فنلاند» و «هلند» نیز در رتبه‌های دوم تا پنجم این سیاهه هستند. این گزارش از انتشارات سامانه جایگاه علم، فناوری، و نوآوری ایران در جهان (نما) است که به پایش و گزارشِ پیرامونِ ۹۰ شاخص گوناگون از ۵۵ نهاد جهانی در حوزه‌های علم، فناوری، و نوآوری می‌پردازد و توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) تهیه شده است.